تمایل کشورهای تولیدکننده تراریخته به استفاده ازمحصولات ارگانیک

خبرگزاری مهر؛ گروه سلامت_ ساناز باقری راد: تراریخته یا ترانس ژنیک که با نام اختصاری GMO شناخته می‌شود، به فرآیند انتقال یک ژن برون زاد بین موجودات زنده ناهمگون گفته می‌شود. به طوری که جاندار ویژگی یا صفت جدیدی پیدا کند که در آن گونه سابقه نداشته و آن را به فرزندانش منتقل کند. در تعریف سازمان جهانی بهداشت نیز این عنوان به گیاهان، جانوران یا ریزسازواره هایی گفته می‌شود که ترکیب ژنتیکی آنها به طریقی تغییر یافته که در طبیعت از راه جفت‌گیری یا نوترکیبی رخ نمی‌دهد.

به طور کلی موضوع محصولات تراریخته بحث حساسی است که موافقان و مخالفان زیادی دارد و هر دو گروه برای اثبات ادعایشان به اسناد علمی در این زمینه اشاره می‌کنند. به طور مثال موافقان این محصولات همگی بر این مسئله که استفاده از محصولات تراریخته ضرری برای انسان ندارد اتفاق نظر دارند، این در حالی است که مخالفان استفاده از این محصولات بر این باورند که طی ۲۰ سال گذشته دانش بشری برای ارزیابی مخاطرات درباره این محصولات کافی نبوده است.

به همین منظور در نشستی در خبرگزاری مهر با حضور علیرضا عباسی عضو هیات علمی دانشگاه تهران و آزاد عمرانی عضو هیات رئیسه انجمن ارگانیک ایران، درباره محصولات تراریخته، ضرورت تولید، مصرف و یا عدم مصرف آن به طور کامل به بحث و گفتگو پرداختیم. مشروح این گفتگو را در ادامه می خوانید.

نحوه ارزیابی محصولات تراریخته

در ابتدای این نشست، عمرانی عضو هیات رئیسه انجمن ارگانیک ایران در خصوص جنبه بین‌المللی بحث تراریخته گفت: با وجود اینکه دو دهه از تجاری شدن این محصولات می‌گذرد و تولید حدود ۲۰ هزار گیاه تراریخته در مقالات علمی ثبت شده است، از این میان تنها ۴۰۰ محصول تراریخته توانستند ارزیابی‌های سلامت و مخاطرات زیست محیطی و سایر ارزیابی‌ها اعم از آزمایشات گلخانه‌ای، مزرعه‌ای و بررسی های پزشکی را سپری کنند و وارد بازار مصرف شوند. محصولات تراریخته موجود در بازار جهانی فقط به چهار محصول خوراکی ذرت، کلزا، سویا و پنبه غیر خوراکی محدود می‌شود. به طور کلی درصد بسیار زیادی از محصولات تراریخته مصارف غیر انسانی مانند خوراک دام داشته و طبق گزارشی که پایگاه اطلاع رسانی محصولات بیوتکنولوژی یا آیسا (ISAAA) ارائه می‌کند، درصد زیادی از محصولات تراریخته برای سوخت‌های زیستی بیودیزل و بیواتانول مصرف می‌شود. در نتیجه مقادیر بسیار ناچیزی و عموماً به صورت محصولات فرایند شده مانند روغن خوراکی وارد سفره مردم برخی کشورها می‌شود.

عمرانی با بیان اینکه متاسفانه در ایران ذرت و سویای تراریخته در سفره مردم جای دارد و کنجاله سویای تراریخته به عنوان جایگزین گوشت استفاده می‌شود، تصریح کرد: چنین روش مصرف محصولات تراریخته در کشورهای مترقی نادر است!! درباره دو محصول پنبه و برنج که ادعا تولید داخلی آن می‌شود باید گفت، هیچکدام از اینها در مراکز پژوهشی داخل کشور تولید نشده اند و خلاصه بیست سال تبلیغ یک فناوری این است که در برنج تراریخته ای که ادعای تولید آن را داریم، در مؤسسه بین المللی تحقیقات برنج در فیلیپین (IRRI) تولید شده است و ماهیت بذر پنبه تراریخته مورد ادعا هم، کاملاً وارداتی بوده که تجربه کشت تجاری آن در کشورهای دیگر به لحاظ عملکردی و کاهش مصرف سموم نامطلوب بوده است. اما متأسفانه ظاهراً قرار بر این است که این تجربه ناموفق مجدداً در ایران مورد آزمون و خطا قرار گیرد. متأسفانه در جایگاه واردات و مصرف محصولات تراریخته وضعیت بدی داریم، به طوری که سالانه پنج و نیم میلیون دلار محصولات تراریخته وارد می شود و ۹۵ درصد روغن خوراکی تراریخته است و وارد سفره مردم می‌شود. ما در زمینه تولید محصولات تراریخته، تبلیغ می‌کنیم اما نه تولید واقعی مبتنی بر دانش فنی درونزا داریم و آزمایشات و ارزیابی های سلامتی و زیست محیطی مغفول مانده است. صرفاً محصولات وارداتی دانش فنی و مالکیت فکری آن، متعلق به ما نیست را به عنوان تولید ملی عرضه و تبلیغ می‌کنیم. ظاهراً قرار نیست کسی از عواقب این ماجراجویی که ریشه در منافع عده ای انگشت شمار دارد حسابرسی کند.

وی با اشاره به اینکه چرخه نظارت، کنترل و پایش محصولات تراریخته در ایران، صرفاً در حد تشخیص است. گفت: نکته قابل توجه در بررسی محصولات تراریخته، ارزیابی مخاطرات است. بنابراین زمانی که هر محصول غذایی و مرتبط با صنایع غذایی وارد می‌شود؛ باید طبق قانون علاوه بر تشخیص، آزمایشات مخاطرات سلامت، حساسیت سنجی و سم شناسی بر روی آن انجام شود و نتایج آزمایشات انجام شده در مراکز معتبر با آنالیز محصول وارداتی مطابقت داده شود، که متأسفانه در این زمینه صرفاً به اظهارات و مدارک واردکنندگان اکتفا می‌شود.

عضو هیات رئیسه انجمن ارگانیک ایران در ادامه با اشاره به اینکه تخلفاتی در شرکت‌های وارد کننده ذرت انجام شده است اظهار داشت: متأسفانه بسیاری از شرکت‌های وارد کننده ذرت به نوعی مکانیزم ارزیابی وزارت بهداشت را دور زده اند و ذرت دامی را وارد چرخه صنایع غذایی کرده اند. گزارش شده است که این ذرت‌ها از شرکت‌های تولید اسنک سر درآورده و آن چیزی که به عنوان خوراک دام وارد شده بود وارد چرخه غذایی کودکان ما شده است. این نشانه عملکرد اشتباه برخی دانشمندنما، صرفاً جهت تبلیغ محصولات تراریخته به عنوان یک فناوری است. چنانچه وقتی یک فناوری معرفی می شود باید مخاطرات، احتیاطات و روش های سنجش، پایش و مدیریت ریسک آن قبل از واردات، تولید یا مصرف آن اطلاع رسانی شده وزیر ساخت های لازم ایجاد گردد. متاسفانه در این زمینه به هیچ وجه در کشور ساختارسازی مناسبی انجام نشده است.

اصلاح شده ژنتیکی همان تراریخته است

عمرانی با تاکید بر اینکه ایران در سال ۱۳۸۲ پروتکل ایمنی زیستی را امضا کرده است، تصریح کرد: برچسب گذاری و اطلاع رسانی یکی از شاخه‌های مهم ایمنی زیستی است که از سال ۹۴ با ایجاد مطالبه عمومی، مقاومت شدیدی در برابر برچسب گذاری تراریخته ها به وجود آمد. این در حالی است که مدام ادعای عملکرد بهتر و سلامت بیشتر مواد غذایی تراریخته می‌شنویم، اما باز هم مقاومت در برابر برچسب گذاری وجود داشته که با ورود سازمان بررسی، تغییر وزیر بهداشت، ایجاد مطالبه عمومی و عملکرد رسانه‌ها این مهم در حال انجام است. در این میان اما دیده شده که محصولی تغییر ژنتیکی یافته و تراریخته است اما بر روی محصول از واژه‌ای مثل «اصلاح شده ژنتیکی» استفاده می‌شود که تحریف شده و به لحاظ مفهومی بسیار متفاوت است. به این دلیل که در مهندسی ژنتیکی ساختار ژنتیکی محصول عوض می‌شود و با اصلاح ژنتیکی که از طریق تلاقی ارقام کشاورزی توسط بهنژادگران انجام می شود، کاملاً متفاوت است.