خشکسالی و سیل کنار هم، بحرانی در یک شهر ایران

بارش رگباری باران و طغیان رودخانه بالادست شامگاه روز سه شنبه ۲۴ اردیبهشت ۱۳۹۸ به جاری شدن سیلاب در رودخانه مشهد اردهال در بخش نیاسر کاشان منجر شد که در این حادثه 3 دستگاه خودرو را که درون حریم رودخانه بودند، آب با خود برد و ۲ نفر جان باختند. من در بازدید میدانی از مسیل رودخانه مشهد اردهال، دریافتم که هم تجاوز به حریم رودخانه از سوی اهالی و ادارات دولتی و بخش خصوصی موجب بروز سیلاب شده و هم تلفات سیل بدان دلیل بوده که علی رغم اعلان با بلند گور در محل بقعه امامزاده حسین مشهد اردهال ، چند خودرو از زائران در ترک کردن ماشین های پارک شده خود و رفتن به جای امن تعلل کرده، ولی بیشتر سرنشینان  خودروها در نهایت هشدار سیل را جدی گرفته اند، وفقط یک خانوار جوان 3 نفره داخل یک ماشین پراید، از خودرو بیرون نیامده اند. در نهایت مرد جوان (پدر خانواده  خودرو را از شیشه درب سمت راننده ترک کرده ولی همسر و فرزندش متاسفانه موفق به ترک خودرو نشده اند، و همین موضوع شبب کشته شدن مادر 27 ساله و کودک 6 ساله در این حادثه شده است. جنازه های کودک در یک کیلومتری پایین دست محل سیل در روستای علوی، و مادر در 2 کیلومتر پائین تر پل روستای حسنا یافته شد. آب گرفتگی 64 باب املاک، 26 رشته قنات با کار بری کشاورزی و شرب تخریب کانال‌های  کشاورزی و راه‌های باغات و دسترسی بین مزارع، تخریب 20 درصدی شبکه های آبیاری نوین، تخریب بندهای کشاورزی، معابر شهرهای کاشان ، قمصر و جوشقان ، تخریب دو دستگاه پل از جمله خساراتی  بود که  سیل 24-2-98 به کاشان وارد کرد. در اثر شدت بارندگی و روان شدن سیل مذکور در کاشان، ۱۱۳ حلقه چاه جذب آب معابر این شهر آسیب دیده است. 

ارتفاع کل ریزشهای جوی کشور از اول مهر لغایت 2 خرداد سال آبی 98-97 بالغ بر 326 میلیمتر می‌باشد. این مقدار بارندگی نسبت به میانگین دوره‌های مشابه درازمدت( 223 میلیمتر) 46 درصد افزایش و نسبت به دوره مشابه سال آبی گذشته( 156 میلیمتر) 109 درصد افزایش نشان می‌دهد. ضمناً حجم بارش اول مهر تا پایان 2 خرداد معادل 537 میلیارد مترمکعب می‌باشد.میانگین بارش ها در جهان 750 میلی متر در یک سال آبی است در حالی که این میزان در ایران نزدیک به یک سوم کمتر از میانگین جهانی می رسد. با مقایسه این آمار می توان به شرایط بحرانی کشور در زمینه آب پی برد.  همچنین می توان دریافت که علی رغم بارش های زیاد در فروردین و اردیبهشت 98 همچنان وارد ترسالی نشده ایم. 
منطقه ای مانند کاشان نیز (شهرستان های کاشان و آران و بیدگل) درگیر خشکسالی های پیاپی بوده و مثلا بارش های سال آبی 95-96 در شرایطی به شدت کاهش یافت که میانگین بارندگی سالانه در دشت کاشان در فصل آبی سال قبلتر از آن نزدیک به 123 میلی متر (50 درصد کمتر از میانگین کشور) ثبت شد. در همین سال آبی 95-96 در شهرستان نطنز، میانگین بارش نزدیک به صفر بود که در 53 سال قبل از آن بی‌سابقه است. در سال آبی 97-98 تا دوم خرداد 98، میزان بارش در حوزه آبریز دریاچه نمک 394 میلیمتر بوده که حدود 2 برابر بارش در سال آبی قبلی (96-97) با 204 میلیمتر بوده است. 

کاشان با اجرای  40 طرح  آبخوان داری و آبخیزداری رتبه نخست در استان اصفهان را به خود اختصاص داده است، اما با توجه به وسعت دشت کاشان، این شهرستان همچنان نیازمند  اجرای طرح های آبخیزداری است. با اجرای این طرح ها در مجموع بیش از 15 میلیون مترمکعب آبگیری می شود. طغیان رود خانه و سیل مهمترین تهدید شهرستان کاشان بعد از خشکسالی است و سه شاخه فرعی رودخانه میرحیدر دارای ریسک بالای سیل است. آب در این رودخانه از ارتفاعات روستاهای خنب و دره سرچشمه می گیرد و به حوزه رودخانه حیدر در بلوار امام رضا (ع) کاشان می پیوندد. جاده های بیش از 50 درصد روستاهای این شهرستان در نقاط کوهستانی از درون محدوده دشت سیلابی رودخانه ها می گذرد که  با توجه به پایین دست بودن و دره ایی بودن موقعیت این روستاها تهدیدی جدی برای ساکنان این نقاط به شمار می رود.