افزایش ایمنی با تکیه بر طراحی «منظر راه» - سارا امتحان *

بر اساس آمار تصادف های رانندگی بیش از 35 درصد تصادفات رانندگی ناشی از واژگونی خودروها است که بیشتر در مسیرهای طولانی با محیط یکنواخت رخ می‌دهد، زیرا مناظر یکنواخت و نازیبا موجب خستگی رانندگان و در نتیجه کاهش ایمنی در تردد می‌شود.
از این رو امروزه در برخی کشورهای پیشرفته در کنار طرح مهندسی راه (قوس جاده، فاصله شانه جاده و ...) به طراحی منظر راه نیز توجه جدی می‌شود. منظور از بهبود منظر راه تنها آراستن پیرامون آن نیست بلکه افزایش ایمنی در حاشیه، حریم و میانه راه و پرهیز از خستگی رانندگان و حفظ توجه ایشان به منظر راه است.
مطابق آمارهای سازمان بهداشت جهانی، هر ساله بیش از یک میلیون و 350 هزار نفر در راه‌‌های سراسر جهان کشته و بین 20 تا 50 میلیون نفر متحمل جراحت‌های غیر مرگبار و ناتوانی‌های دایمی می‌شوند.
این آمارعمدتا مربوط به کشورهای کم‌درآمد و با درآمد متوسط، کاربران آسیب‌پذیر راه و شهروندان فعال در حوزه‌های اجتماعی- اقتصادی این کشورها می‌شود.
صدمات ناشی از تصادفات جاده‌ای، عامل اصلی مرگ کودکان در دنیا محسوب شده و در سال 2016، عامل اصلی مرگ کودکان و جوانان بین 29 - 5 سال بوده است. با ادامه این روند و بدون انجام اقدامات عاجل، پیش‌بینی می‌شود تا سال 2030، مرگ‌ومیر ناشی از تصادفات جاده‌ای در رتبه هفتم قرار گیرد.
با شناسایی این مشکل، سازمان ملل متحد دهه 10 و 20 را، دهه اقدام برای ایمنی راه اعلام کرد که هدف بلندپروازانه آن ابتدا ثابت نگه داشتن و سپس کاهش سطوح پیش‌بینی شده مرگ‌ومیر و جراحات ناشی از تصادفات جاده‌ای در دنیا است. این سازمان با بهره‌گیری از تجربیات کشورهای پیشرو در زمینه ایمنی راه، پنج رکن ایمنی را برای برنامه‌ریزی و اقدام در راستای کاهش تصادفات جاده‌ای و مرگ‌ومیر مشخص کرد.
مدیریت ایمنی راه، زیرساخت ایمن، وسایل نقلیه ایمن، رفتار ایمن کاربران و واکنش و اقدامات پس از وقوع تصادف این پنج رکن را تشکیل می دهند.
به طور عام، ایمنی راه، مفهومی یکپارچه در کل راه است و هدف آن کاهش آسیب‌های‌ناشی از تصادفات (مرگ‌ومیر، جراحت و خسارت وارد بر اموال) است که به واسطه تعامل بین زیرسیستم‌های راننده- وسیله نقلیه- راه و محیط اطراف تعیین می‌شود.
کمتر حادثه رانندگی وجود دارد که صرفا شده دلیل بریکی از سه عامل ذکر وز آن باشد، بلکه هر یک از آنها با سهم‌های مختلف در بروز حوادث رانندگی مؤثر هستند. هرچند که‌ با صرف نظر از نقایص موجود در وسایل نقلیه یا راه و سهم آنها در بروز تصادفات رانندگی، معمولا عامل انسانی به عنوان علت نهایی تصادفات شناخته می‌شود. خطای انسانی به شکل قصور در درک موقعیت، تفسیر اطلاعات داده شده، تصمیم گیری، بازخوانی اطلاعات دریافت شده و انجام واکنش مناسب بیان می شود.
بدیهی است وضعیت فیزیکی و روانی فرد، همچون خستگی و بی توجهی ناشی از آن، بر انجام این فرآیندها تأثیر می‌گذارد و از توانایی فرد برای انجام هر یک از این فرآیندها در زمان و مکان مناسب می‌کاهد. اما آنچه مهم است و به دست‌اندرکاران حمل‌ونقل مربوط می‌شود، به ویژه برای شبکه راه‌های ایران با توجه به وسعت کشور، شرایط آب و هوایی متنوع و سهم بالای مناطق خشک و بیابانی، ارایه سطح کمی ‌و کیفی مناسب تسهیلات و زیربناهای حمل‌ونقل است.
بر اساس آمار، سهم زیادی از تصادفات رانندگی ناشی از خستگی و خواب آلودگی است که رانندگی در مدت زمان طولانی (بصورت پیوسته و یا در بازه زمانی زیاد)، مسیرهای طولانی و راه‌های عبوری از مناطق با محیط یکنواخت (به ویژه در مناطق کویری) از عوامل اصلی در بروز این حوادث است. شدت این تصادفات به دلیل نحوه وقوع (وقوع تصادفات واژگونی، خروج از محور و برخورد با موانع صلب و برخورد از جلو به عقب وسایل نقلیه) و عدم واکنش به موقع راننده خسته و خواب آلوده است. این مساله بویژه برای رانندگان حمل‌ونقل عمومی و همچنین در ایام اوج سفر که رانندگان ناآشنا به مسیر در محورهای طولانی سفر می‌کنند، شدت بیشتری به لحاظ وقوع خواهد داشت.

.......................................................................................................
کارشناس ارشد حمل و نقل و عضو هیات بازبینی و نظارت کارگروه معماری راه