«هوم بابایی» آیینی برخاسته از کرامت کریم اهل بیت (ع)

رفتارشناسان خاستگاه آیین را از بدو خلقت انسان و عجین شده با تمام تمدن ها از کهن ترین تا متاخرترین، در طول تاریخ دانسته اند، آیین را می توان مهره نخ تسبیحی خواند که ارتباط میان بشر امروزی با نیاکان و پیشینیان خود در هزاره های دور توسط آن شکل گرفته است.
در حقیقت باورمندی انسان ها به رفتارها و آنچه که هویت فردی و جمعی آنها را در طول تاریخ می سازد، بر مبنایی تعریف می‌شود که امروز آنرا آیین می نامند. رفتارهای جمعی انسان ها از ستایش خداوند گرفته تا کرنش و احترام به طبیعت و غیره همه بر حول محوری به نام آیین شکل می گیرد که گستره ای جهان شمول دارد.
کشورمان ایران نیز به عنوان یکی از پنج کشور صاحب تمدن و پیشینه عظیم فرهنگی در کنار بهره مندی از تنوع جغرافیایی و همراهی اقوام مختلف، مملو از آیین ها و خرده روایت های آیینی - نمایشی است که بخش مهمی از آنها پیرامون مذهب، دین و در نهایت ستایش پروردگار رقم خورده است.
با بررسی رفتارهای آیینی ایرانیان می توان کلیدواژه‌های ثابت و در عین حال جهانشمولی چون نوع دوستی، تاکید بر صلح طلبی، رعایت حقوق و احترام بزرگان و یا طایفه، ستایش زمین به عنوان مادر بخشنده و پرستش پروردگار به عنوان خالق مطلق هر آنچه که در آسمان و زمین است، را مشاهده کرد.
در حقیقت این مفاهیم بازتاب دهنده متجلی ترین مفاهیم دینی است که در تمام آیین ها از آیین مهر با سابقه ای بیش از شش هزار سال در جغرافیای ایران تا آیین های پسین تر تجلی می یابد.

** تنیدگی ماه صیام با آیین های مردمی
مرور و مداقه بر رفتار آیینی ایرانیان با گستره تمدنی شان، نشان‌دهنده ارادت آنها حق تعالی است، ماه صیام (رمضان) نیز به عنوان یکی از ماه های مهم مسلمانان با مفاهیم بنیادین در مسیر ادای حق بندگی مخلوق نسبت به خالق خود، تنیدگی فراوانی با رفتارهای آیین مند ایرانیان مسلمان دارد.
در حقیقت ماه صیام که از آن به عنوان ماه میهمانی خدا نیز یاد می شود بزرگ ترین بستر رفتارهای آیینی ایرانیان را جهت ادای بندگی به خالق به همراه دارد؛ جایی که مردمان روزه دار در کنار لب فروبستن بر اطعمه و اشربه، برای تجلی برترین رفتارهای انسانی تمرین می کنند.
مواردی از ستایش تا تذهیب نفس؛ از پرهیز از گناه تا رعایت حقوق مردم، از تکریم خانواده و بزرگان قوم و طایفه و ایل تا ادای حق بندگی و کرنش در برابر خالق بازتاب دهنده این تصویر است که همه مسلمانان پای سفره ای ثابت نشسته اند که خوان‌گستر آن خداوند به عنوان ذات حق تعالی و خالق انسان و جماد و نبات است.

** نوای کوکان همسو با شعائر دینی ماه صیام در آیین «هوم بابایی»
پژوهشگران رفتارهای آیینی در میان جوامع گوناگون، جملگی بر این نظر اتفاق دارند که دامنه و توسعه تمدن در میان کشورها به ضریب نفوذ رفتارهای آیینی در میان آحاد مختلف افراد جامعه باز می گردد.
با مرور دامنه تاریخی و تمدنی ایران به عنوان یکی از کهن‌ترین کشورهای صاحب تمدن در جهان به وضوح می‌توان دریافت که از هزاره های دور تا به امروز نحوه مشارکت اقشار مختلف جامعه از کودکان و نوجوانان تا مردان و زنان در رفتارهای آیینی و اجرای خرده فرهنگ های نمایشی همواره یکی از اصلی‌ترین معیارها و ملاک های پژوهشگران در زدن مهر تایید تمدن ساز بودن کشور عزیزمان ایران در میان کشورهای دیگر جهان به شمار می رود.
همزمان با ورود اسلام به ایران و پذیرفتن این دین هدایتگر و مبین، بسیاری از رفتارهای آیینی و ریختارشناسی های نمایشی در میان عموم افراد جامعه ایران از مرد و زن گرفته تا خرد و کلان با مفاهیم بنیادین اسلام و شعائر دینی گره خورده است. یکی از متجلی ترین این شکل از رفتارهای گره خورده با ساختار آیینی و نمایشی ایران را در ماه مبارک رمضان می توانیم رصد کنیم.
به مشارکت طلبیدن کودکان و نوجوانان در رفتارهای آیینی و نمایشی گامی مهم برای آموزش بن‌مایه‌های مفاهیم دینی و مذهبی به این گروه سنی جهت آموزش و رعایت آنها در سنین بزرگسالی به شمار می‌رود. در این میان بخش مهمی از ریشه دار بودن رفتارهای آیینی و نمایشی در ایام ماه مبارک رمضان به همپایی بزرگسالان با کودکان و نوجوانان در برپایی این آیین‌ها باز می‌گردد.
یکی از متفاوت ترین و اثرگذارترین این دسته از آیین های مشارکتی میان بزرگسالان و کودکان که در ایام ماه مبارک رمضان به ویژه در شب پانزدهم ماه صیام که مصادف با شب ولادت حضرت امام حسن مجتبی (ع) کریم اهل بیت برگزار می شود به آیین «هوم بابایی» به عنوان یکی از آیین‌ها و رسوم کهن مردمان کاشان باز می‌گردد.
امروزه به سبب توسعه زندگی شهری و رفتار مدرن مردمان شهرنشین شاید شاهد کمرنگ شدن برخی از رفتارهای آیینی کهن در میان مردمان ایران باشیم؛ اما هنوز هم در بسیاری از روستاها و قریه های اطراف شهر کاشان آیین «هوم بابایی» با شور و حرارتی خاص برگزار می شود.
در این آیین آنگونه که گفته شد در شب پانزدهم ماه مبارک رمضان برگزار می شود بعد از مراسم افطار کودکان و نوجوانان همسو با افراد بزرگسال، دو نفر از دوستان خود را به عنوان «صندوقدار» و «میاندار» انتخاب می کنند. سپس با حرکت در میان خیابان ها با همراهی میاندار که از نوا و صدای خوش نیز بهره‌مندست شروع به خواندن اشعار دینی و مذهبی و همچنین ادعیه ها و اذکار مربوط به ماه مبارک رمضان و ستایش و بزرگداشت کرامت کریم اهل بیت امام حسن مجتبی (ع) می کنند.
با شنیدن آوای خوش میاندار و همراهی کودکان و نوجوانان همراه او، افراد به در خانه های خود می آیند و در حد وسع و توانایی خود هدایایی از خوراکی گرفته تا شیرینی و تنقلات را به آنها هدیه می کنند. سپس صاحبخانه ها بعد از اهدای هدایای خود، برای کودکان و نوجوانان مشارکت کننده در این آیین دعا و خیر و برکت از درگاه ایزد منان آرزو می کنند.
در حقیقت با این رفتار بخشی از سنت کرامت و گشاده دستی برگرفته از رفتار امام حسن مجتبی (ع) به عنوان یکی از الگوهای زندگی مسلمانان را به کودکان و نوجوانان آموزش می دهند.
در این حین «میاندار» جمع کودکان و نوجوانان مشارکت کننده در این آیین، بعد از گرفتن هدایای خانواده های روزه دار، باختم صلوات، خیر و برکت بخشیدن به رزق و روزی و سفره آن خانواده ها را از خداوند طلب کرده و به در خانه دیگری می روند.
از جمله هدایا، خوراکی ها و تنقلاتی که خانواده ها به صندوقدار نوجوان گروه «هوم بابایی» اهدا می‌کنند در کنار برنج و گندم می توان به تنقلاتی مانند نخودچی، کشمش، گردو، برگه زردآلو، شکلات و آجیل نیز اشاره کرد. کودک صندوق دار بعد از گرفتن این هدایا فریاد «خدا برکت بده» را سر می‌دهند و همراهان و حاضران در آیین نمایشی «هوم بابایی» هم این جمله را بلند تکرار می کنند.
گروه‌های «هوم بابایی» از جمع 5 تا 20 نفر تشکیل می شوند که حداکثر سن افراد حاضر در این جمع را کودکان 8 سال تا نوجوانان و جوانان 20 ساله شکل می دهند. هرچند همواره یکی دو نفر از معتمدان و ریش سفیدان منطقه و محل نیز با این کودکان همراه هستند تا در شکل برگزاری این آیین آنها را یاری و کمک رساندند.
از امین خرمی
فراهنگ**9266**3009