سیاست‌ها و رفتارهای دوگانه رسانه‌ای و بازتولید نفاق در جامعه

به گزارش خبرنگار مهر، سیزدهمین نشست از مجموعه نشست‌های «نقد و اندیشه» با موضوع «صیانت از اخلاق در فضای مجازی» با حضور حجت‌الاسلام والمسلمین محسن غرویان، استاد حوزه و دانشگاه، طیبه سیاوشی، عضو کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی و محمد مهدی فتوره‌چی، مدیر گروه مطالعات رسانه و فرهنگ مؤسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران، پیش از ظهر امروز، چهارم اردیبهشت ۱۳۹۸ در سالن الغدیر وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات برگزار شد.

بازتولید مساله نفاق در جامعه

حجت‌الاسلام والمسلمین محسن غرویان در این برنامه با اشاره به این‌که حدیثی از پیامبر اکرم (ص) مبنی بر این‌که «إِنَّمَا بُعِثْتُ لِأُتَمِّمَ مَکَارِمَ الْأَخْلَاقِ»، گفت: در این حدیث اهمیت اخلاق حتی از موضوعاتی چون وحی و نبوت هم بالاتر است. به گفته علامه‌طباطبایی اخلاق، موضوعی نیست که انسان بتواند از طریق درس بر آن تسلط یابد. اخلاق امری درونی است و افراد یک جامعه باید از درون به این نتیجه برسند که اخلاق یک ارزش است.

وی ادامه داد: متأسفانه در روزگار فعلی، موضوع سیاست بر اخلاق غلبه یافته است. اگر بخواهیم حال و روز اخلاق را در جامعه جویا شویم باید متن جامعه را ببینیم. متأسفانه اکنون بی‌اعتمادی، دروغ‌گویی و نفاق در جامعه رایج شده است. در شرایطی که خطیب نماز جمعه بر ضرورت ساده‌زیستی و اقتصاد مقاومتی تاکید می‌کند، برنامه‌های تلویزیونی مردم را به فضای رقابتی و جایزه‌های میلیونی ترغیب می‌کنند. این سیاست‌های دوگانه مدیران است که نفاق را در جامعه بازتولید می‌کند.

وی در بخش دیگری از سخنانش اظهار کرد: هر چند اخلاق در جامعه امری مطلق است اما مصادیق آن متنوع است. مثلاً همه معتقدند که باید عدالت جاری شود، اما اینکه چه‌چیزی اجرای عدالت است؛ دیدگاه‌ها متفاوت است. برای آن‌که اخلاق در جامعه پیاده شود، باید کار عملی صورت گیرد. احادیث مختلفی در این زمینه وجود دارد از جمله این‌که «الناس علی دین ملوکهم» دین مردم بر طبق دین رهبران و حاکمان آنان است؛ یا «اَلنّاسُ بِاُمَرائِهِمْ اَشْبَهُ مِنْهُمْ بِآبائِهِمْ» مردم، به دولتمردان خود شبیه‌ترند تا به پدرانشان. جوانان جامعه ما با رفتاری که از دولتمردانشان می‌بینند، احساس می‌کنند که ناچار به تظاهر هستند. آیت‌الله جوادی آملی نیز فرموده‌اند که آنچه از ظاهر مردم مشاهده می‌کنید، در واقع همان باطن مسئولان است. یعنی اگر در ظاهر مردم دین‌داری را مشاهده نمی‌کنید، به این معنی است که مسئولان هم در اعتقادات و دین‌داری خود جدی نیستند. نمی‌توان مردم را به پاکدستی، قناعت و اقتصاد مقاومتی دعوت کنیم اما خبرها از اختلاس مسئولان بگویند.

وی تاکید کرد: باید تکثر در باورها و اعتقادات را بپذیریم و تفکرات خودمان را حق مطلق ندانیم. یکی از ثمرات فضای مجازی این است که به ما کمک می‌کند تنوع و تکثر را قبول کنیم، بدانیم که ما فقط بخشی از حقیقت را می‌بینیم و گمان نکنیم که هرآن‌چه ما می‌پنداریم درست است.

وی در پایان سخنانش به مسئولان توصیه کرد که مسیر ازدواج آسان را برای جوانان هموار کنند و گفت: برپایی همایش‌هایی برای نماز و حافظان قرآن کریم، تنها تقویت ظواهر دین است. باید کوشش شود تا بخش عمده‌ای از بودجه‌ای که صرف چنین همایش‌هایی می‌شود، برای شکوفایی اقتصادی و رونق تولید هزینه شود. باید جوان مستعد که می‌تواند حافظ قرآن کریم باشد، صرف ریشه‌کن کردن فقر در جامعه شود. اگر اقتصاد جامعه درست شود، می‌توان اخلاق را نشر داد و امر به معروف و نهی از منکر داشت.

تاکید ۴۰ ساله بر اولویت اقتصادی در مجلس

در ادامه طیبه سیاوشی گفت: طی ۴۰ سال گذشته تلاش‌هایی در جهت بهبود فضای فرهنگی جامعه صورت گرفته است اما مطلوب نبوده است. همواره به صورت دستوری و بخشنامه‌ای در زمینه فرهنگی عمل کرده‌ایم و کمتر به سمت ساختارسازی رفته‌ایم. آسیب‌های این رویکرد ما به فضای مجازی نیز منتقل شده است.

وی با ابراز تأسف از این‌که بسیاری از سیاست‌گذاران هنوز درک درستی از فضای مجازی ندارند، گفت: معتقدم کسانی که به طور جدی وارد فضای مجازی می‌شوند، انسان‌های بسیار باهوشی هستند که محدودیت‌های فضای واقعی به آن‌ها اجازه فعالیت و رشد نداده است و آن‌ها به ناچار فضای مجازی را برای فعالیت خود انتخاب کرده‌اند.

عضو کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی ادامه داد: در عین حال ما با مساله هویت مخدوش در فضای مجازی روبه‌رو هستیم. متأسفانه در کمیسیون فرهنگی مجلس به مسائل فرهنگی با دید جناحی و گاهی حتی سلبی نگریسته می‌شود. چندی پیش طرحی به کمیسیون ارائه شد مبنی بر این‌که با ساختارهایی فضای مجازی را که محدودیت‌پذیر نیست، محدود کنند. خوشبختانه این طرح رأی نیاورد.

وی درباره دلیل واکنش کاربران فضای مجازی به گلی که لیونل مسی به تیم ملی ایران در جام جهانی ۲۰۱۴ برزیل زد، گفت: متأسفانه مدتی است که نه تنها جامعه هواداران بلکه ورزش ما هم از رویکرد پهلوانی و جوانمردی فاصله گرفته است. از سوی دیگر جوانان ما فضایی برای تخلیه احساسات خشم و شادی خود ندارند و این احساسات را در فضای مجازی بروز می‌دهند.

سیاوشی یادآور شد: اشتباه ما در ۴۰ سال اخیر این بود که بیش از اندازه بر اولویت‌های فرهنگی تاکید کرده‌ایم. مثلاً در مجلس لایحه حمایت از حقوق کودکان به این دلیل که موضوعات اقتصادی در اولویت است، رأی نیاورد. در حالی که ۴ دهه است که موضوع اقتصاد در اولویت است.

تعارضات عجیب‌وغریب جامعه ایرانی

فتوره‌چی نیز در این نشست با اشاره به نگاه سلبی مسئولان نسبت به فضای مجازی گفت: از نظر بسیاری از آن‌ها اساساً کنشگری سالم در این فضا وجود ندارد. این در حالی است که جوانان امروزی تفکرات پست‌مدرن را دنبال می‌کنند و با دیدگاه عالمان، جامعه‌شناسان و روانشناسان اختلاف نظر دارند. کاربران امروزی اخلاق را امری نسبی می‌دانند و در میان نظام‌های ارزشی سیاسی، فرهنگی، اجتماعی، دینی، بر نظام ارزشی زیبایی شناسی در پُست‌های خود تاکید دارند. این موضوع در کاربران خاص هم دیده می‌شود.

به گفته فتوره‌چی، جامعه ایرانی با تعارضات عجیب و غریبی رو به روست. کاربران از سویی شاهد فیلترینگ تلگرام توئیتر هستند اما از طرف دیگر می‌بینند که مسئولان در این فضاها حضوری فعال دارند. اخلاق تابعی از رفتار حاکمان است.

وی تاکید کرد: فضای مجازی امری جدا از فضای واقعی و حقیقی نیست. بسیاری از مدیران وقتی با موانعی در بیان نظرات واقعی خود روبه‌رو می‌شوند، طبق نظریه مارپیچ سکوت از طریق فضای مجازی دیدگاه واقعی خود را در قالب‌های مختلف بیان می‌کنند.

مدیر گروه مطالعات رسانه و فرهنگ مؤسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران با اشاره به سال‌های تحصیلش در کشور فرانسه گفت: من در آن سال‌ها تاملاتی درباره اخلاق‌گریزی و دین‌گریزی ایرانیان در خارج از کشور داشته‌ام. می‌گویند که مظاهر دین باید خود را در حیات اجتماعی نشان دهد. ایرانیان خارج از کشور معتقدند که بسیاری از آموزه‌های قرآنی در کشورهای غیر مسلمان بهتر اجرا می‌شود.

فتوره‌چی ادامه داد: به طور کلی فضای مجازی ماهیت درونی انسان‌ها را بهتر می‌تواند نشان دهد چون ماهیت‌هایی مانند گمنامی، بی‌هویتی، در دسترس‌بودن و امکان تعاملات غیر هم‌سطح در آن وجود دارد.