حذف جاده های هورالعظیم خواسته فعالان زیست محیطی

بعد از طغیان رودخانه های کرخه،دز و کارون و جاری شدن سیلاب در برخی مناطق خوزستان دوستداران محیط زیست با هشتگ 'هور را باز کنید' مطالبه خود را برای آبگیری هورالعظیم از سیلاب کرخه، در فضای مجازی اعلام کردند.
آنها معتقد بودند که وزارت نفت به دلیل وجود تاسیسات نفتی متعدد در هورالعظیم مانع آبگیری این تالاب شده، به همین دلیل سیلاب به سوی شهرها و روستاهای پایین دست کرخه روان شده است؛ مساله ای که وزیر نفت در سفر به خوزستان به شدت تکذیب کرده است.
حالا که به لطف بارندگیها و سیلاب موجود در خوزستان آب به هور العظیم وارد و برخی جاده ها و دایک ها از هورالعظیم برداشته شده است فعالان محیط زیست هشتگ 'نه به جاده کشی درهورالعظیم» را فعال کرده اند تا مطالبه خود را مبنی بر تامین حقابه دائمی تالاب و یکپارچه سازی آن طرح نمایند.
سید باقر موسوی محیط بان و فعال محیط زیستی در بازدید از هورالعظیم می گوید: هورالعظیم به دلیل وجود جاده های متعدد، تبدیل به پنج مخزن (حوضچه) شده و در حال حاضر بیشتر شبیه یک تالاب مصنوعی است.
او با اشاره به وجود تاسیسات نفتی متعدد و عظیم در تالاب هورالعظیم می افزاید: شرکت های نفتی هیچ گاه تالاب را به عنوان یک محیط آبی در نظر نگرفتند و نه تنها از جاده های تالاب استفاده می کنند بلکه جاده های جدیدی نیز ساخته اند.
وی مطالبه فعالان محیط زیست را برچیدن جاده ها از تالاب هورالعظیم عنوان می کند و می افزاید: اولویت با برداشتن جاده شط علی و دایک مرزی است تا آب به راحتی در تالاب جریان یابد.
به گفته وی در صورتی که جاده شط علی و دایک مرزی برداشته شوند، علاوه بر آبدار شدن کانون های ریزگرد در جنوب تالاب، شهرهایی همچون بستان، رفیع، سوسنگرد و هویزه که هنوز در خطر سیل هستند نجات پیدا می کنند و عرصه طبیعی تالاب احیا می شود.

*هورگردی در هورالعظیم
هورالعظیم، بازمانده تالاب های بین النهرین، یکی از بزرگ ترین تالاب های خوزستان، در جنوب غربی کشور است که یک سوم آن در ایران و دو سوم آن در عراق قرار دارد. هورالعظیم از یک سو میان دایک (دژ) مرزی و جاده باکری و از سوی دیگر میان جاده های امام رضا، شط علی، جاده همت و جاده سیدالشهدا محصور شده و به پنج مخزن (حوضچه) تقسیم شده است. بخش های از این جاده و دایک ها اکنون شکافته شده تا سیلاب به هور برسد اما هنوز بخش هایی از هورالعظیم خشک یا کم آب است.
در پی مطالبه عمومی برای اطلاع از شرایط واقعی هورالعظیم، صفحه «اهوازگردی» در اینستاگرام کمپین «هورگردی» راه اندازی شده و از تعدادی از فعالان محیط زیست، خبرنگاران، عکاسان خبری و مسئولان وزارت نفت دعوت شد تا بازدیدی از هور داشته باشند.
فرزاد فروزش مدیر این صفحه می گوید که این دعوت به درخواست مخاطبانش انجام شده و هدف آن راستی آزمایی ادعاها درباره آبگیری هورالعظیم همچنین یافتن راهکاری برای بازگشت حیات به این تالاب با ارزش است.

*وزارت نفت هیچ گونه منعی برای آبگیری هور العظیم ندارد
آن گونه که فعالان محیط زیستی می گویند پای نفت از سال 87 به هورالعظیم باز شد. از آن زمان انتقادات بسیاری متوجه نفتی هاست؛ از آلودگی تا خشکاندن تعمدی و آتش زدن نیزارها. اینها ادعاهائی است که از سوی فعالان محیط زیستی استان مطرح است.
رئیس ایمنی بهداشت و محیط زیست شرکت مهندسی و توسعه نفت در این بازدید می گوید: ما هیچ ممانعتی از آبگیری هورالعظیم نکردیم و اصولا مدیریت آب با وزارت نفت نیست، بلکه متولی آن سازمان آب و برق است، همه کالورت های بین جاده ها (زیرآبگذرها) را نیز این سازمان طراحی کرده، ما تنها در صورتی ورود می کنیم که شورای تامین استان دستور بازگشایی دریچه ها را بدهد، در غیر این صورت دخالت برای ما پیگرد قضایی دارد.
کوروش رضازاده می افزاید: مناطقی از هور که هنوز آب وارد آنها نشده به دلیل شرایط طبیعی تالاب و ارتفاع بالای آنها نسبت به دیگر مناطق است؛ مثلا در حوضچه شماره 3 برآورد شده که بین هشت تا 10 هزار هکتار آب ندارد که ناشی از مرتفع بودن آن است.
وی با بیان اینکه اولویت نخست نفت در این سیل حفاظت از مردم بوده، تاکید می کند: در این سیل بیش از 70 کیلومتر جاده را از دست دادیم که خسارت هنگفتی برای وزارت نفت به حساب می آید.
وی با بیان اینکه در این مدت همچنین کاهش تولید داشته ایم افزود: از هورالعظیم تا میدان یادآوران 300 حلقه چاه داریم که در حال حاضر 10 حلقه چاه را که در محاصره آب بودند، از سرویس خارج کرده ایم.
رضازاده ادامه می دهد: 15 سال خشکسالی باعث شده بود که وزارت نفت انتظار این سیلاب را نداشته باشد، در گذشته که آب خیلی کم بود و حقابه تالاب را نمی دادند از مخزن 3 به بعد، آبی در تالاب نبود، مخازن 4 و 5 تالاب نیز به کلی آب شیرین نداشتند و از آب شور زهکش های نیشکر و سازمان آب و برق تغذیه می شدند.
وی درباره تاسیساتی که در هور در محاصره سیلاب هستند، تصریح می کند: آبگیری تالاب مشکلی برای تاسیسات نفتی ایجاد نمی کند، زیرا چاه ها در عمق 200 متری است و هر جا ریسک بالایی باشد تاسیسات را از مدار خارج می کنیم اکنون نیز از آمدن آب خوشحال هستیم و حتی در برخی نقاط که حریم تالاب نبوده نیز آب را رهاسازی کردیم.
رضازاده همچنین می گوید: میدان نفتی آزادگان بر اساس مطالعات در سال 1348 شناسایی شده، اما در سال 90 بر اساس ابلاغیه و سند چشم انداز 1404 شورای عالی امنیت ملی، وزارت نفت را مکلف کرده بود که حداکثر برداشت از میادین نفتی مشترک را داشته باشد، بر همین اساس شورای عالی امنیت ملی اجازه داد که 75 دریچه میان جاده ها را مسدود کنیم، البته آن زمان سال های خشکسالی بود آبی وجود نداشت.

*تحول در استراتژی نفت
رئیس HSE شرکت ملی نفت ایران همچنین در این بازدید، با اشاره به محاصره تاسیسات نفتی در سیل، می گوید: وزارت نفت استراتژی خود را برای فعالیت در میادین نفتی تغییر خواهد داد.
فرزاد نژادبهادری می افزاید: ارتفاع تاسیسات نفتی در حال حاضر مطمئن نیست و ظرفیت مقابله با سیل را ندارد، البته این اقدام بعد از خروج از بحران سیل انجام می شود، اگر چه نیاز به زمان و بودجه زیادی دارد.
وی با بیان اینکه اولویت وزارت نفت مردم هستند، نه تاسیسات، اضافه می کند: نفت در کلان شاید موثر باشد اما مردم بومی همه بدبختی خود را ناشی از وزارت نفت و نیرو و محیط زیست می دانند، این در حالیست که دیدگاه وزارت نفت نسبت به محیط زیست تغییر کرده، ما می پذیریم که در گذشته ملاحظات و ضوابطی را در نظر نگرفتیم ولی اصراری به ادامه آن نداریم و با تخصص فعلی دیگر به این شکل تکرار نخواهد شد.
به گفته وی همانطور که وزارت نفت می تواند در خورموسی و خلیج فارس دکل بزند در محیط تالابی نیز می تواند و این کار برایش سخت نیست.
نژادبهادری با اشاره به ارزش اقتصادی ذخایر نفتی در هورالعظیم می گوید: دستگاه های متعدد برای این منطقه تصمیم گیری می کنند.
وی می گوید: در سال های گذشته به دلیل خشکسالی متعدد و ساخت سد کرخه نیاز به فعالیت در محیط تالابی را در نظر گرفته نشده و فعالیت بر اساس محیط خشک بود، با توجه به رقابت ایران و عراق برای برداشت از میادین مشترک، در آن زمان برداشت زودهنگام در دستورکار قرار داشت، همین باعث شد که فعالیت ها و توسعه نفتی با سرعت انجام شود، اما در دهه 90 متوجه شدیم که آب باید در تالاب جریان داشته باشد.
وی گفت: بر همین اساس وزارت نفت و نیرو درباره رقوم ارتفاعی تاسیسات مذاکره کردند، آنچه وزارت نیرو به ما ابلاغ کرد رقوم ارتفاعی 3.5 متر بود که ما 3.6 را در نظر گرفتیم، شاید اگر مقررات سختگیرانه تری درنظر گرفته می شد، به نفع همه بود و اکنون تاسیسات ما نیز دچار خسارت نمی شد.
نژادبهادری می افزاید: دایک مرزی حیات تالاب را به دو نیم تقسیم کرده اما اینکه دایک مرزی با چه ارتفاع و یا چند دهنه باید ساخته شود، هیچکدام از وزارتخانه ها دخیل نبودند و تنها تصمیم گیرنده وزارت امور خارجه بوده است.
وی گفت: از سوی دیگر نفت کوچکترین اختیاری در دایک مرزی ندارد اما اگر سازمان محیط زیست اعلام کند شط علی باید برداشته شود و به جای آن پل ساخته شود، ما اینکار را انجام می دهیم.

*خودسری در هور
مدیر دفتر حفاظت و مهندسی رودخانه ها و سواحل سازمان آب و برق خوزستان اما در گفت وگو با ایرنا تصریح می کند: شرکت نفت در سال های گذشته بارها به صورت خودسرانه زیرگذرها در جاده های اکتشاف، سید الشهدا، شط علی و همت را مسدود کرده که این مساله در چندین نوبت باعث درگیری با مسئولان آنها شده و چندین صورتجلسه در استانداری در این زمینه موجود است، اکنون نیز به صورت خودسرانه دایک مرزی را در مخزن شماره 4 شکسته اند تا آب به سمت عراق برود؛ همه این کارها را انجام می دهند تا آب به سمت تاسیسات آنها جاری نشود.
سید ابراهیم حسینی با اشاره به ورود حدود 700 مترمکعب برثانیه به هورالعظیم در روزهای اخیر، تاکید می کند: اگر توزیع آب در هورالعظیم به درستی مدیریت می شد، امکان آبگیری مساحت بیشتری از تالاب وجود داشت، در ضلع جاده اکتشاف کارخانه (فرآورش) در تالاب ساخته شده و هنوز هم تاسیساتی دارند که اجازه داده نمی شود، آب به سمت آنها برود که در تصاویر ماهواره ای مشخص است.
وی با بیان اینکه ارتفاع تاسیسات نفتی بسیار کم است، می افزاید: شرکت نفت در بسیاری نقاط به رقوم ارتفاعی تاسیسات که ما اعلام کردیم عمل نکرده و «ارتفاع آزاد» که در امور مهندسی باید لحاظ شود نیز در نظر گرفته نشده است.

*40 درصد بی آب و کم آب
عضو هیات علمی موسسه تحقیقات جنگل ها و مراتع کشور همچنین در این بازدید می گوید: مطالبه فعالان محیط زیست در حال حاضر این است که به حریم هور در بخش ایرانی احترام نهاده و اجازه قطعه قطعه کردن آن به بهانه حفاری های نفتی یا ملاحظات امنیتی یا جاده سازی داده نشود و دیگر مطالبه آنها پیگیری ثبت جهانی این تالاب ارزشمند است.
محمد درویش می افزاید: بخش های قابل توجهی از هورالعظیم با ورود سیلاب اخیر کرخه، آبدار شده، اما ارتفاع آب در 30 درصد مساحت آن کمتر از یک متر است که دوام نخواهد داشت.
وی گفت: همچنین هنوز بیش از 10 درصد هور که اغلب در حوضچه شماره 4 و 5 است، به دلیل ارتفاع بالاتر آبگیری نشده است، به طور نمونه در تصاویر ماهواره ای مشخص است که یک عرصه با وسعت 300 کیلومتر که ظرفیت 2.4 میلیارد مترمکعب آب را دارد خشک است.
وی جاده های متعدد در هورالعظیم را به جاده های مرگ توصیف کرد و ادامه داد: اگر چه در حال حاضر وضعیت هورالعظیم نسبت به سال های گذشته بهتر شده اما فقط آب کافی نیست، جاده های موجود منجر به گسست های اکولوژیکی تالاب شده و با این جاده ها هورالعظیم هیچ گاه ماهیت طبیعی خود را به دست نمی آورد.
وی گفت: در حالی که تالاب نیاز به تنوع زیستی و پوشش گیاهی دارد تا کارکردهای اکوسیستم تالابی را نشان دهد، تالاب باید زیستگاه پرندگان و ماهی ها باشد، که این شرایط با یکی دو سال آبگیری به حالت اول بازنمی گردد و هور باید یک حقابه دائم داشته باشد.
این کارشناس و فعال محیط زیست ادامه می دهد: بهبود شرایط هور به دلیل وارد شدن سیلاب های کرخه است، این نخستین بار بعد از سال 2000 و ساخت سد کرخه است که یک ماه به صورت مستمر خروجی سد کرخه به یک هزار مترمکعب برثانیه و بیش از آن رسیده است، در واقع شرکت نفت تمایلی به هدایت سیلاب به هور ندارد، بلکه چاره ای به جز این نداشته است.
وی با تاکید بر تغییر روش کار نفتی ها بر اساس اکتشاف و حفاری در محیط تالابی، می گوید: برای 20 تا 30 درصد ارزان تر شدن حفاری های نفتی این خسارت ها اتفاق می افتد در حالی که در دنیا در محیط های آبی استخراج نفت صورت می گیرد.
به گفته وی، 47 شرط در زمان آغاز به کار نفت در هورالعظیم مطرح شده بود که وزارت نفت حتی به یک مورد از آنها عمل نکرده است.
درویش تصریح می کند: امیدوارم تحت هیچ شرایطی (به جز برای آب شرب) حقابه هورالعظیم را حذف نکنند زیرا این حقابه مقدم بر سهم کشاورزی و صنعت است.

*یک میلیون هکتار مساحت واقعی هور
درویش همچنین می گوید: آنچه سازمان محیط زیست به عنوان قرارداد و نقشه تالاب لحاظ کرده، با واقعیت طبیعی تالاب تفاوت دارد، هورالعظیم در واقع یک میلیون هکتار وسعت دارد که در حال حاضر 500 هزار هکتار از آن باقی مانده، هور ایران وسعتی در حدود 400 هزار هکتار دارد (در حدود نیمی از تالاب) در حالی که سازمان محیط زیست 118 هزار هکتار از آن (یک سوم) را به عنوان تالاب در ایران درنظرگرفته است.
وی گفت: در حال حاضر 20 هزار هکتار از هورالعظیم، یک تالاب واقعی است و مابقی آن همانند یک تالاب مصنوعی در محاصره جاده ها و بیشتر شبیه یک برکه بزرگ آب است.
وی می افزاید: سازمان محیط زیست تا کنون برای ثبت هورالعظیم در فهرست تالاب های بین المللی و کنوانسیون رامسر اقدامی نکرده که دلیل این امر باید مشخص شده و محیط زیست مورد بازخواست قرار گیرد.
درویش تصریح می کند: هورالعظیم مهمترین عامل پایداری کیفیت زندگی مردم در جنوب غرب ایران است و این تالاب اگر حالش خوب باشد، خوزستان دیگر یک استان مهاجر فرست نخواهد بود، زیرا این تالاب بر کاهش دما و افزایش ظرفیت گرمایی ویژه تاثیر می گذارد و می تواند درآمد پایدار از طریق گردشگری، صیادی و پرنده نگری و صنایع دستی برای مردم استان ایجاد کند.
وی با انتقاد از سکوت سازمان حفاظت محیط زیست در روزهای اخیر، می گوید: چطور می توان انتظار داشت که وزارتخانه های نیرو، نفت و جهاد کشاورزی برای آبگیری تالاب فریاد بزنند اما محیط زیست سکوت کند.
وی گفت متهم اصلی در خشک کردن هورالعظیم وزارت جهاد کشاورزی و در وهله بعد وزارت نفت و سوم سکوت سازمان محیط زیست است.

*با برداشتن دایک مرزی و حذف جاده شط علی مخالفیم
مدیرکل حفاظت محیط زیست خوزستان همچنین در گفت وگو با ایرنا مخالفت خود را با برداشتن دایک مرزی و جاده شط علی (جاده بین مخازن 2 و 3) اعلام می کند.
احمدرضا لاهیجان زاده می گوید: در سال های اخیر تنها رودخانه کرخه منبع تامین آب هورالعظیم بوده و عراق به تعهد خود برای آبگیری تالاب از رودخانه دجله عمل نکرده است، به همین دلیل برداشتن دایک مرزی باعث می شود در سال های خشک بخش ایرانی هورالعظیم نیز خشک شود.
سرپرست معاونت محیط زیست دریایی سازمان حفاظت محیط زیست، اولویت این سازمان را حفظ اکوسیستم تالابی در مخازن یک و2 هورالعظیم عنوان می کند و می افزاید: برداشتن جاده شط علی نیز باعث می شود در خشکسالی، آب مخازن یک و 2 تخلیه شود، البته ما موافق برداشتن جاده ها در مخازن 4 و 5 هستیم.
به گفته وی اکوسیستم یکپارچه هورالعظیم زمانی امکان پذیر بود که سدهای فعلی در عراق و ترکیه ساخته نشده بودند، زیرا اکنون نمی توان هورالعظیم را تنها با رودخانه کرخه آبدار کرد.
لاهیجان زاده می گوید: شرکت های نفتی در حال حاضر از آبگیری هورالعظیم ممانعت نکرده اند اما در سال 89 همه زیرگذرها را مسدود کرده بودند که با حکم قضایی آنها را بازگشایی کردیم.
وی در ادامه می افزاید: نقشه فعلی هورالعظیم بر اساس تصاویر ماهواره ای و بررسی هایی است که در سال های 81 انجام شده که مطابق با نقشه طبیعی تالاب و از آن بزرگ تر است، تصاویر ماهواره ای که از سال 1975 تا کنون داریم همین مساحت 127 هزار هکتار را برای هورالعظیم نشان می دهد و اسناد موجود در وزارت محیط زیست عراق نیز نقشه های ما را تایید می کند.
لاهیجان زاده همچنین می گوید: اقدام برای ثبت بخش ایرانی هورالعظیم (حوضچه های یک و 2) در رامسر سایت (کنوانسیون بین المللی تالاب ها) آغاز شده است.
گزارش از نادره وائلی زاده
9754/6064