وکیل فصیح مردم

به گزارش خبرنگار سیاسی ایرنا، جامعه خبری و رسانه ای کشور صبح سه شنبه را در کنار خبرهای تلخ تحریم؛ با خبر درگذشت یکی از برجسته ترین وکلای ایران آغاز کردند.
«بهمن کشاورز» وکیل پایه یک دادگستری، دانش آموخته حقوق از دانشگاه شهید بهشتی و رییس پنج دوره اتحادیه سراسری کانون های وکلای دادگستری بر اثر عارضه قلبی دار فانی را وداع گفت و جامعه حقوقی ایران یکی از کاربلدهای خود را از دست داد.
وکیلی که یک سال پس از خرداد 76 در دادگاه جنجالی «غلامحسین کرباسچی» در مقام وکیل مدافع متهم کنارش نشست و به گفته خودش از همان زمان به چهره ای رسانه ای تبدیل شد. وکیلی که پیشینه خانوادگی و عضویت پدرش در برخی گروه های فکری پیش از انقلاب هم نتوانست بر تاثیرگذاری وکالتش سایه اندازد.
کمتر روزنامه نگار و خبرنگار سیاسی و اجتماعی را بتوان یافت که با کشاورز گفت وگویی منطقی و به دور از حاشیه های سیاسی نداشته باشد و کمتر موضوع حقوقی را می توان یافت که او با استناد به نص صریح قانون اساسی درباره آن اظهار نظر متقن نداشته باشد.
قلم دقیق و کلام صریح بهمن کشاورز برای رسانه ها در گیرودار رویدادهای مختلف سیاسی و اجتماعی، تکیه گاه مطمئنی بود.
حقوقدان سرشناس ایرانی تالیفاتی هم در زمینه حقوق دارد که از آن جمله می توان متن محشای قانون و آیین‌نامه «اصلاح قانون تشکیل دادگاه‌های عمومی و انقلاب» معروف به: قانون احیاء دادسرا، کریم کشاورز، تدوین بهمن کشاورز، هنر دفاع در دادگاه‌ها استراتژی و تاکتیک: جلد اول: هنر دفاع در دادگاه جنایی، جلد دوم: هنر دفاع در دادگاه حقوقی (مدنی)، مجموعه محشای قانون تعزیرات مصوب 1375، با توضیح و تفسیر مواد بر مبنای آراء وحدت رویه و شعب دیوان، یادداشت‌های محکمه، بررسی تحلیلی قانون جدید روابط موجر و مستأجر مصوب 1376، فرهنگ حقوقی، اعتراض شخص ثالث در دادرسی‌های مدنی، تحلیل حقوقی قتل عمد با تأکید بر رویه قضائی و دکترین اشاره کرد.

**پرونده های سیاسی مهم بهمن کشاورز
همانطور که اشاره شد دادگاه دفاع از کرباسچی شهردار وقت تهران، نخستین ایستگاه رسانه ای شدن بهمن کشاورز بود. کرباسچی در نخستین روز کاری خود پس از تعطیلات نوروز 77 به جرم اختلاس در شهرداری بازداشت شد، واکنش ها به این بازداشت از سوی چهره ها و مقامات سیاسی گسترده بود به همان میزان سطح اتهامات هم بالا. برای رفع اتهامات و ابهامات موجود در پرونده، کرباسچی و همفکرانش از میان وکلای کانون وکلا، بهمن کشاورز را ترجیح دادند. کرباسچی به گفته خود از مرحوم کشاورز درخواست وکالت کرده و او با همه اکراه آن را پذیرفته بود. اکراهی که از ترجیح او بر دوری از پرونده های سیاسی حکایت می کرد.
دادگاه کرباسچی اولین هایی را به نام خود ثبت کرد. به طور مثال شهردار وقت تهران نخستین مسوول عالی رتبه در جمهوری اسلامی بود که به صورت علنی محاکمه می شد و حتی می توان گفت دادگاه او نخستین دادگاهی بود که جایگاه وکالت و وکیل را در اذهان عمومی ترسیم می کرد و نماینده این ترسیم هم مرحوم کشاورز بود.
موضوع صیانت از حقوق مردم گرچه مفهومی تاریخی بود و ریشه های آن دستکم در یک قرن اخیر به مشروطه و عدالت خانه مورد نظر مشروطه خواهان باز می گشت، اما دفاع از حقوق متهم و نه جرم و بزه، به ویژه در دهه هفتاد شمسی از ابداعات کانون وکلا و در راس آن مرحوم کشاورز بود.
گرچه دادگاه کرباسچی در نهایت به زیان او و با زندانی شدنش تمام شد اما دفاع به یاد ماندنی مرحوم کشاورز از حق متهم، او را به حقوقدانی قابل اعتماد و اعتنا تبدیل کرد.
پرونده سیاسی دیگری که کشاورز از آن به عنوان پرونده تلخ در دوران کاری خود یاد می کرد، پرونده عبدالفتاح سلطانی، وکیل و همکار کشاورز بود. پرونده ای که کشاورز در کشاکش آن احساس ناتوانی کرد اما از پیگیری پرونده دست نکشید.
عبدالفتاح سلطانی وکیل پایه یک دادگستری بود که پس از انتخابات ریاست جمهوری دهم در ایران بازداشت و محکوم شد.

**منش ومنطق متمایز وکالت
استقلال رای، دقت و تمرکز بی نظیر، دوری از جهت گیری های معمول سیاسی، قلم زدن و سخن گفتن مفهوم برای عامه مردم و شجاعت در دفاع از حقیقت، از ویژگی های بارز بهمن کشاورز بود. ویژگی هایی که از او حقوق دانی مرجع برای رسانه ها و وکیلی قابل اعتماد برای مردم ساخته بود.
ریاست 10 ساله او بر اتحادیه سراسری کانون‌های وکلای دادگستری ایران و تلاش او برای باگرداندن استقلال این نهاد و حمایت از وکلای تحت پوشش این اتحادیه از مهم ترین اقدامات او در ریاست بر اتحادیه بود.
کشاورز استقلال قوه قضاییه را اصل اساسی در نظام های مردم سالار بر می شمرد. وی در گفت و گوی در اسفند سال گذشته و به مناسبت انتخاب حجت الاسلام ابراهیم رئیسی به ریاست قوه قضاییه، کرامت دستگاه قضا را در عملکرد غیر سیاسی آن برشمرده و گفته بود: «تمامیت این قوه و حفظ احترام و کرامت دستگاه قضا موکول به آن است که مطلقا غیرسیاسی بوده و به نحوی عمل کند که به هیچ وجه شائبه حمایت از جناح، فرد و عقیده خاصی در آن وجود نداشته باشد.»
استقلال کانون وکلا هم از خطوط قرمز مرحوم کشاورز در طول دوران ریاست بر کانون وکلا بود.
عمده دانشجویان، موکلان و اصحاب رسانه ای که با مرحوم کشاورز در ارتباط بودند بر میزان بالای دقت و اشراف او بر قوانین و ماده های قانون اساسی اذعان دارند. ماده و تبصره های قانون اساسی با وضوح خاصی در ذهن او حک شده بود و برای انتقال درست این قوانین از ادبیات خاص و مشخصی استفاده می کرد.
تا زمانی که بر پایه قانون سخن می گفت شبهه و ظنی در کلام و قلمش وجود نداشت اما هر زمان برداشت خود از قانون و یا رویدادی را توصیف می کرد بدون استثنا از اصطلاح «به گمان من» استفاده می کرد و به این ترتیب گمان خود را به قانون تسری نمی داد.
بهمن کشاورز از همان زمانی که وکالت کرباسچی را بر عهده گرفت و حقوقدان رسانه های اصلاح طلب شد تا حدودی جهت گیری سیاسی خود را آشکار ساخت اما رفتار و گفتار او و پرونده هایی که عهده دار وکالت آن ها بود نشان می دهد دوری از سیاست تا حد امکان را دستور کار خود داشت.
ارتباط گسترده مرحوم کشاورز با اصحاب رسانه، در رویدادهای مختلف سیاسی و اجتماعی و حتی فرهنگی و اقتصادی، خبررسانی درست و تحلیل قانونی از رویداد را تسهیل می کرد و بسیاری از شایعه ها و ابهامات را درباره آن رویداد برطرف می ساخت. نقطه قوت قلم و کلام مرحوم کشاورز، ساده سازی قوانین و تبصره های پیچیده برای عامه مردم بود. سرمقاله روزنامه ها یا مصاحبه های خبرگزاری ها به قلم و سخن بهمن کشاورز به دلیل سادگی و دقت بالا می توانست مرجعی قابل اعتنا برای درک مواد و تبصره های قانون اساسی برای همه مردم باشد.
بهمن کشاورز در دفاع از حقوق مردم که مصرح قانون اساسی است، تلاش کرد فراوان کرد و شاید مهمترین دلیل ماندگاری نام او در ذهن مردم همین باشد.
‌سیام**9402** 1336