سیل و عقب ماندن رسانه های رسمی از شبکه های اجتماعی

به گزارش روز چهارشنبه خبرنگار گروه دانشگاه ایرنا ، از همان روزهای اول در کنار همه نهادهای دولتی، امدادی، نظامی و مردمی که با وقوع سیل به یاری مردم شتافتند ، رسانه ها هم شروع به پوشش اخبار سیل کردند. مردم دل نگران، هر لحظه پیگیر اخبار سیل بودند تا بدانند چه بر سر استان های درگیر با سیل آمده است .
دغدغه و دل نگرانی باعث شد که نقش و کارکرد رسانه ها در بحران سیل عین همه بحران های طبیعی و انسانی برجسته تر از زمان های عادی شود. همه رسانه ها، از مکتوب تا تصویری و از ملی تا محلی با تمام توان خود به پوشش اخبار سیل پرداختند. البته در این میان کم نبودند رسانه هایی که به دنبال اهداف سیاسی و گرفتن ماهی خود از سیل گل آلود بودند .
رسانه های ایرانی در سیل چه نقشی ایفا کردند؟ آیا توانستند رسالت خود را در پوشش اخبار بحران سیل به درستی انجام بدهند؟ و سوال مهم تر اینکه اصولا وظیفه رسانه ها در بحران ها چیست؟ آیا باید امید بدهند یا واقعیت ها را بیان کنند؟ وضعیت رقابت رسانه های رسمی با شبکه های اجتماعی در پوشش اخبار سیل چگونه بود؟ و سوالاتی از این دست که «منصور ساعی »استاد ارتباطات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی و «عباس اسدی استاد ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی» دو نفر از استادان حوزه ارتباطات دراین باره به بیان دیدگاه های خود پرداختند.

**شبکه های اجتماعی قهرمان پوشش اخبار سیل
ساعی استاد ارتباطات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی در گفت و گو با خبرنگار گروه دانشگاه ایرنا در پاسخ به این سوال که عملکرد رسانه ها در پوشش اخبار سیل چگونه بود؟ گفت: وقتی سیل شروع شد رسانه های مکتوب تعطیل بودند. در واقع در اوج بحران رسانه های چاپی و مطبوعات بر عکس تمام کشورهای پیشرفته دنیا تعطیل بودند. یعنی وقتی مردم به این رسانه ها نیاز داشتند دوستان رسانه ای ما در مطبوعات در خواب و تعطیلات به سر می بردند.
وی ادامه داد: کاری که در مواقع بحرانی رسانه های چاپی باید انجام بدهند تحلیل، تشریح و تفسیر اخبار حوادث است؛ در واقع این رسانه ها در مواقع بحران باید به چرایی وقوع بحران و زمینه های طبیعی و انسانی آن بپردازند.
وی با بیان اینکه خبرگزاری ها در سیل اخیر عملکرد خوبی داشتند، گفت: اما به نظر من رسانه های اجتماعی خیلی بهتر از رسانه های رسمی عمل کردند؛ رسانه هایی که در اختیار مردم بود و شهروند خبرنگاران با تولید محتوا و کلیپ و تصاویر اوج فاجعه ای که رخ داده بود را به مردم نشان دادند. در چند بحران اخیر در کشور این رسانه های اجتماعی بودند که قهرمان پوشش رسانه ای بودند.
این استاد ارتباطات در پاسخ به این سوال که چرا رسانه های رسمی با وجود امکانات گسترده از شبکه های اجتماعی عقب می مانند، افزود: صدا و سیمای ما که همیشه عقب است. در هر رویداد مثبت و منفی از انتخابات گرفته تا سیل و... عقب است. دلیل این عقب ماندگی هم این مسئله است که این رسانه منتظر دستور است تا بحران و یا جشنی را پوشش بدهد یا آنکه آن را بایکوت کند. در واقع به طور مستقل نمی تواند عمل کند.
ساعی ادامه داد: رسانه های چاپی هم که اشاره کردم کلا تعطیل بودند و این در واقع بحران در رسانه های چاپی ما است. اما شبکه های اجتماعی به دلیل ضریب نفوذ بالای گوشی های موبایل هوشمند اثرگذاری بالایی دارند. نکته دومی که باعث اثرگذاری این رسانه ها می شود این است که مردم در آن تولید محتوا و سپس اشتراک محتوا را بدون هیچ سانسور و دروازه بانی خبر انجام می دهند.

**اعتماد به رسانه های جریان اول در حال کاهش است
استاد ارتباطات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی با بیان اینکه در نبود رسانه های جریان اصلی در هنگامه رویدادهای ملی، شبکه های اجتماعی جایگاه بیشتری برای خود در بین مردم باز کرده اند، گفت: سرمایه اجتماعی و اعتماد به شبکه های اجتماعی که مردم محتوای آن را تولید می کنند در حال توسعه است و این مسئله به کنشگری رسانه ای اصلی باز می گردد.
« رسانه های رسمی چون در روویدادها از شبکه های اجتماعی عقب می مانند باعث می شود که دنباله رو شبکه های اجتماعی شوند یا اینکه صرفا تلاش کنند به شایعاتی که در شبکه های اجتماعی پخش شده است پاسخ دهند. در واقع شبکه های اجتماعی ما کنشگری می کنند و رسانه های رسمی تنها واکنش نشان می دهند. اتفاقی که مثبت هم نیست. »
وی با بیان اینکه رسانه های رسمی در تنظیم و تولید اخبار دقیق تر عمل می کنند و کنشگری باید در دست این رسانه ها باشد افزود: آنها کم تر شایعات را پخش می کنند. اما رسانه های ما در این حوزه ضعیف عمل کرده اند.

** ایرنا در پوشش سیل مناسب عمل کرد
این کارشناس رسانه با تاکید بر این نکته که ایرنا در پوشش اخبار سیل خوب عمل کرد، گفت: مخصوصا قسمت چند رسانه ای ایرنا با تولید کلیپ هایی به آگاه سازی مردم پرداخت. به نظرم رسانه های رسمی باید به سمت استفاده از امکانات شبکه های اجتماعی بروند کاری که چند رسانه ای ایرنا خوب انجام داد.
وی ادامه داد: انتظار می رود رسانه های رسمی در اوج بحران ها حضور بیشتری داشتند اما خیلی وقت ها می بینم که حضورشان جنبه تبلغاتی دارد و فقط به انعکاس صحبت های مسئولان اکتفا می کنند و صدای مردم را انعکاس نمی دهند.

** رسانه ها مقطعی کار می کنند
وی سپس با انتقاد از برخی رسانه ها که مطالبات مردم بحران زده را پیگیری نمی کنند، تاکید کرد: مسئولیت اجتماعی رسانه این نیست که 10 روز اول بحران به پوشش بپردازد و بعد کاری به آلام و مطالبات مردم نداشته باشد.
« چرا رسانه های ما پیگیری نکردند که به عنوان مثال خسارت سیل سال 95 خوزستان پرداخت نشده است ؟ چرا رسانه های ما مسئله پلاسکو را پیگیری نکردند وعده هایی که داده شد به کجا رسید؟ رسانه ها باید این وعده ها را پیگیری کنند. این نقش رسانه ها در بحران ها است.

** رسانه های رسمی نمی توانند اطلاع رسانی عریان کنند
ساعی در پاسخ به این انتقاد که شبکه های اجتماعی به راحتی همه اخبار و تصاویر را منتشر می کنند اما مسئولیت هایی بر دوش رسانه های رسمی است که نمی توانند مانند رسانه های غیر رسمی عمل کنند، گفت: این سخن درست است. اما حرف من این جا است که رسانه های رسمی کارهایی که باید انجام می دادند را انجام ندادند.
وی توضیح داد: وقتی شما در میدان حضور ندارید کارکردهای شما هم زیر سوال می رود. رسانه های ما همان نقش اطلاع رسانی را هم ایفاء نکردند تا ما الان بخواهیم بحث کنیم که این اطلاع رسانی عریان بود یا نه. رسانه های جریان اصلی نیروی آموزش دیده برای پوشش اخبار بحران ها ندارند. اگر در تهران هم داشته باشند تا بخواهد او را اعزام بکنند حداقل 72 ساعت طول می کشد.

** رسانه ها بیشتر بر عنصر هیجان پرداختند
عباس اسدی استاد ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی در گفت و گو با خبرنگار گروه دانشگاه ایرنا در مورد عملکرد رسانه ها در پوشش اخبار سیل گفت: رسانه ها اعم از صداوسیما ، مکتوب و خبرگزاری ها بیشتر در پوشش اخبار سیل بر عنصر هیجان و شگفتی تاکید کردند و از تحلیل و تفسیر و پرداختن به علل وقوع این بحران باز ماندند. و تنها صحبت های مسئولان را انعکاس دادند.
این استاد ارتباطات در پاسخ به این سوال که رسانه ها در هنگام بحران چه وظایفی بر عهده دارند بیان کرد: رسانه های ما بیشر به خود بحران تمرکز می کنند در حالی که رسانه ها باید به قبل از بحران و مخصوصا به بعد از بحران تمرکز کنند. به عنوان مثال مقاله ای در پیش بینی سیل آق قلا نوشته شده بود رسانه های ما باید این مقاله را دنبال می کردند.

** رسانه ها خود دچار بحران هستند
وی می گوید : رسانه ها فقط کپی می کنند و دنبال ارائه گزارش های تحلیلی و تحقیقی نیستند. خبرنگاران بیشتر نقش یک کارمند را بر عهده دارند تا این که بخواهند به ایفای نقش خبرنگاری بپردازند. وقتی فرد کارمند باشد دیگر دنبال پیگیری حادثه ها مختلف نمی رود و فقط کارهای روزمره همیشگی را انجام می دهد. در واقع می خواهم بگویم رسانه های ما خودشان دچار بحران هستند و از طرف دیگر بحران زایی هم می کنند. اگر دچار بحران نبودند تیراژ مطبوعات ما به دو، سه هزار نمی رسید.

**کمبود نیروهای حرفه ای در رسانه ها
این استاد ارتباطات در مورد دلیل افت رسانه ها در ایران هم گفت: یکی از عوامل اصلی عدم تربیت نیروی متخصص است. دانشگاه های ما در این حوزه با شکست مواجه شده و نتوانسته اند نیروی متخصص تربیت کنند. نشان این امر نبود خبرنگاران تخصصی در رسانه ها است. دلیل دوم این امر فقدان شایسته سالاری است. رسانه های ایرانی در خیلی از مواقع با روابط و فامیل بازی اداره می شوند. نکته سومی که در این زمینه باید به آن اشاره کنم وجود رقیب قدرتمندی مثل شبکه های اجتماعی است که رسانه های ما را تحث تاثیر قرار می دهد. در این رسانه ها محتوا به صورت انبوه و سریع تولید می شود که باعث عقب ماندن رسانه های رسمی می شود.

**چرا رسانه های ما سرویس بحران ندارند
اسدی با بیان اینکه رسانه های ما در بحران سیل اخیر دچار بحران بودند افزود: خصلت هر بحران آشفتگی است و تا حدی این وضعیت قابل درک است. بخصوص در کشورهای جهان سوم چون امکانات کافی ندارند و نمی توانند پیش بینی دقیقی انجام بدهند این آشفتگی ها رخ می دهد. اما در حوزه رسانه، رسانه ها به بحث بحران کم توجه هستند. به عنوان مثال کدام رسانه ما دارای سرویس بحران است. روزنامه نگار باید آینده نگر باشد و به عنوان مثال به اخبار هواشناسی با دید یک خبرنگار نگاه کند و آماده بحران باشد نه اینکه عین کارمند دنبال ساعت زدن و تمام کردن ساعت اداری باشد.
وی در پایان افزود: ما در ایران سخنگوی بحران نداریم که حرف اول و آخر را در مورد بحران بزند. یک سازمان مدیریت بحران داریم اما به عنوان مثال سپاه سخنران دارد، ارتش سخنران دارد، هلال احمر سخنران دارد و.. این امر باعث آشفتگی در اطلاع رسانی هم می شود. رسانه ها نمی دانند به چه کسی باید مراجعه کنند که حرف اول و آخر را بزند.
**9487**1601**