برندگان و غایبان اصلی در بحران سیل

به گزارش گروه تحلیل، تفسیر و پژوهش های خبری ایرنا، رسانه ها دارای کارکردهای مختلفی هستند که از مهمترین آنها می توان به آموزش، اطلاع رسانی، همبستگی و انسجام بخشی و در نهایت پایش اطلاعات اشاره کرد. از میان این کارکردها، اطلاع رسانی اهمیت ویژه ای دارد. وجود این امر سبب می شود از میزان تلفات جانی و مالی در زمان بروز حوادث غیرمترقبه به میزان قابل توجهی کاسته شود.
در جریان بحران سیل اخیر نقش رسانه ها در مدیریت این بحران و کاهش خسارات ناشی از آن بار دیگر مورد توجه قرار گرفت.
با توجه به اهمیت نقش رسانه در خصوص اطلاع رسانی، پژوهشگر ایرنا با حسین امامی، مدرس دانشگاه و پژوهشگر رسانه های نوین به گفت و گو نشست.

**کارکردهای رسانه ها
امامی در خصوص ماهیت کار رسانه ها وکارکردهای آنها گفت: می توان کارکردهای مختلف رسانه ها را در 4 دسته، مشخص کرد. کارکرد اول رسانه در خصوص آموزش است. رسانه در این زمینه باید بسترها و شرایط آموزش، انتقال داده ها و اطلاعات را فراهم نماید. دومین کارکرد رسانه که بسیار اهمیت دارد بحث اطلاع رسانی آن است. منظور از آن این است که مردم سریعتر به اطلاعات لازم دسترسی داشته و در این زمینه مطلع شوند. همچنین هشدارهای اولیه و ثانویه سریعتر به مردم منتقل شده تا از این طریق بتوان جلوی بسیاری از مسائل و مشکلات را گرفت. سومین بحث رسانه ها، بحث همبستگی و انسجام بخشی رسانه ها است که مربوط به بسیج امکانات و خدمات می شود. در این زمینه رسانه های مختلف می توانند زمینه همدردی و جلب حمایت های مالی و عاطفی سایر مردم را برای سیل زدگان جذب نمایند. مخصوصا در دوران حاضر که همه در شرایط سختی به سر می برند و وجود تحریم سبب شده خیلی از کمک هایی که می توانست از سوی کشورهای دیگر وارد شود صورت نگیرد. چهارمین کارکرد رسانه ها، پایش اطلاعات و جلوگیری از نشر و گسترش شایعات در جامعه است که در خصوص همین سیل اخیر شاهد بودیم شایعات بسیاری در میان مردم رد و بدل می شد.

ارزیابی رسانه های مختلف در خصوص اطلاع رسانی سیل
امامی در خصوص ارزیابی رسانه های مختلف در خصوص اطلاع رسانی سیل اخیر گفت: مطبوعات کشور 18 روز تعطیل بودند. شبکه خبر مرجعیت رسانه ای را در بین شبکه های تلویزیونی برعهده گرفت و به نسبت سایر شبکه های تلویزیونی از نظر من خوب عمل کرد. اما باز برگ برنده برای تلگرام بود. تلگرام نشان داد که حتی در همان ساعت های اولیه حرف اول را در میان رسانه های آنلاین می زند. خیلی از گزارش هایی که رسانه های داخلی و یا شبکه های ماهواره ای پخش کردند از گزارش هایی بود که خود مردم از آنها عکس و فیلم گرفته بودند و در گروه ها و کانال های تلگرامی بازنشر یافته بود. یعنی گزارش های مبتنی بر روزنامه نگاری شهروندی را در تلگرام، اینستاگرام و توییتر را داشتیم. به سهولت و به سرعت پخش می شد و مورد استفاده رسانه ها قرار می گرفت. رسانه هایی که باز خودشان در فضای مجازی حضور داشتند از همین گزارش های مردمی استفاده می کردند.
وی افزود: گروه های تلگرامی هم کم تاثیر در این انسجام ملی نبودند. مردم آنجا همدلی می کردند و حمایت عاطفی صورت گرفته بود. همدردی با آسیب دیدگان صوت گرفت. افراد مطمئن و شناخته شده ای هم داوطلبانه اقدام به جمع آوری کمکهای نقدی و غیرنقدی می کردند. بنابراین من می خواهم بگویم پیام رسان تلگرام مثل چند سال گذشته نقش بسیار پر رنگی در زندگی مردم ایران ایفا می کند و این نشان داد که در حال حاضر رسانه های اجتماعی جزئی از زندگی مردم شده اند و در ایران هم تلگرام را نمی توان از مردم جدا کرد.
امامی افزود: بر اساس آخرین آمار تلگرام 48 میلیون کاربر ایرانی دارد. کاربران اینستاگرام در ایران 32 میلیون نفر است . اینستاگرام بیشتر مبتنی بر عکس و فیلم است و کلیپ هایی در آن قرار می دهند و بعد از آن توییتر بود. توییتر علاوه بر انتشار اخبار، نظرات و تحلیل های کاربران را هم در زمان بحران می پرداخت. شاید این گونه بشود گفت که توییتر علاوه بر اطلاع رسانی، جای خالی روزنامه ها را برای نوشتن یادداشت و تحلیل هایی که طولانی بود در اینجا به عهده گرفت. البته واتس اپ نقش کمرنگی دارد. چون جامعه ایرانی بنا به دلایلی با واتساپ ارتباط برقرار نکرده است و یک رسانه فراگیر نیست. چون هم سرعت آپلود یا دانلود آن به خوبی تلگرام نیست و هم امکان تشکیل کانال خبری در آن وجود ندارد.

**نقش شهروند خبرنگار در زمان بحران
امامی در خصوص نقش شهروند خبرنگار در زمان بحران گفت: بسیاری از فیلم ها، عکس ها و خبرهایی که در سیل اخیر تهیه و در رسانه های اجتماعی میان مردم دست به دست می شد از طریق خود مردم و شهروندان حاضر در محل بود. که به طور مستقیم اخبار را تهیه کرده و در اختیار رسانه های دیگر قرار می دادند. قبل از اینکه خود خبرنگاران و نیروهای امدادی بتوانند در محل حاضر شوند خود شهروندان به اطلاع رسانی و تهیه گزارش از آن نقطه می پرداختند. بنابراین بخشی به نام شهروند خبرنگار وجود دارد که نقش بسیار مهمی دارند.

نقش رسانه های محلی در زمان بحران
امامی در خصوص نقش رسانه های محلی در زمان بحران گفت: انتظار می رفت که خود رسانه های محلی بتوانند در هنگام وقوع این بحران ها نقش اثر گذاری داشته باشند که متاسفانه خلاف این امر ظاهر شد. رسانه های محلی و بومی بنا به دلایل مختلف نقش پر رنگی چه در زمینه آموزش و چه در زمینه اطلاع رسانی نداشتند و همین امر یک نقطه ضعف بسیار مهم برای آن به شمار می رود. هر چند پس از حادثه سعی شد این امر تقویت شود.
امامی افزود: بسیاری از استانداری ها باید بخشی از وب سایت خود را به انتشار اخبار، اطلاعیه ها و... می پرداختند که متاسفانه این کار را نکردند و در این زمینه باز شاهد این بودیم که رسانه های اجتماعی توانستند نقش آفرین باشند. خصوص تلگرام نسبت به سایر رسانه ها حضور پر رنگ تری داشت.
خود استانداری ها باید بخشی از وب سایتشان را به بحران اختصاص می دادند که ما آنچنان که مشاهده کردیم صورت نگرفته بود. شاید بتوان گفت خبرگزاری ها بهتر از سایر رسانه ها اخبار مربوط به سیل را پوشش دادند .

**راهکار ها
امامی همچنین گفت: در زمان بحران رسانه ها چند نقش اساسی بر عهده دارند. اولین نقش رسانه و مهمترین آن ایجاد همبستگی ملی و بسیج عمومی است. اینکه مردم را برای امداد به آسیب دیدگان بحران متحد و یکپارچه کند. دوم بحث اطلاع رسانی از وقایعی است که اتفاق افتاده و حتی اطلاع رسانی به منظور جذب کمک ها است و هشدارهایی برای کسانی که در معرض تهدید و خطر و یا در آن محدوده هستند. بحث سوم بحث آموزش است. آموزش برای کسانی که از این بحران آسیب دیده اند که به چه نکاتی باید توجه کنند؟ چگونه از اموال شان مراقبت کنند؟ چگونه سلامتی خود و خانواده شان را تامین کنند و... اینها از جمله وظایف رسانه ها است که در این وسط هم نقش 'رسانه های محلی' بسیار اهمیت دارد. خود رسانه محلی در آن منطقه یک نقش مهمتر و ویژه ای دارد که دیدیم در این شرایط سیل اخیر رسانه های محلی نتوانستند خود را در چارچوب ارتباطات بحران، به لحاظ خبری، آگاهی بخشی و... قرار دهند. لذا لازم است رسانه های محلی مخصوصا شبکه های رادیویی و تلویزیونی استان دستورالعمل ها و استانداردهایی بدین منظور داشته باشند.
رسانه های محلی اخبار خاص منطقه خود را به صورت ریز می توانند اطلاع رسانی کنند و یا هشدارهای لازم برای روستاها و شهرهای همجوار داشته باشند. همدردی یک رسانه محلی با تنوعات قومی و زبان و لهجه های آن منطقه در التیام و آرام کردن فضای منطقه موثرتر از رسانه ملی است.
رسانه های محلی، نیازهای فوری مردم آسیب دیده از بلایای طبیعی را پایش کرده، و کمکهای مورد نیاز مردمی را اعلام می کند و از این طریق زمان را دست نخواهند داد. از طرفی این رسانه ها، وظیفه مدیریت شایعات و جلوگیری از ترویج آن و همچنین هدایت افکار عمومی را به منظور بسیج امکانات و منابع مالی به واسطه ویژگی های قومی و زبانی خود بهتر می توانند برعهده بگیرند.
از سوی دیگر، رسانه های محلی باید ابعاد بلایای طبیعی شامل چگونگی و چرایی وقوع این بحران را اطلاع رسانی و تحلیل کنند.
پژوهشم**م-ا**1552