انسان‌ها از دوره پیش از تاریخ چگونه در ایران زندگی می کردند؟

به گزارش خبرنگار مهر، موزه ایران باستان یا همان موزه ملی ایران مهمترین و قدیمی ترین موزه کشور هست که بیشترین یافته‌های باستان شناسی حاصل از کاوش‌های علمی از دوران پارینه سنگی تا دوران اسلامی را رد دو بخش ایران باستان و هنر اسلامی به نمایش گذاشته است. موزه ملی در سال ۱۳۱۶ در اولین بنای موزه‌ای کشور گشایش یافت. این بنا را آندره گدار معمار فرانسوی با الهام از طاق کسرا و کاخ فیروز آباد فارس طراحی کرد و دو معمار ایرانی به نام عباسعلی معمار و استاد مراد تبریزی اجرای آن را به عهده گرفتند.

موزه ایران باستان شامل دو بخش پیش از تاریخ با آثاری از دوره پارینه سنگی قدیم تا اواخر هزاره چهارم پیش از میلاد یعنی از کهن‌ترین دوره تا پیش از ابداع نگارش و دوران تاریخی با آثاری از اواخر هزاره چهارم پیش از میلاد یعنی از آغاز به کار گیری نگارش تا پایان دوره ساسانی است.

در این گزارش درباره دوره‌های باستانی پارینه سنگی تا دوره مفرغ توضیح داده شده است:

پارینه سنگی_فراپارینه سنگی (دوره شکار و جمع آوری خوراک)

کهن‌ترین دست ساخته‌های انسان در ایران از مکان‌های باستانی کشف رود در خراسان، گنج پر و غار دربند در گیلان شیوه تو در مهاباد و لادیز در سیستان و بلوچستان به دست آمده و شامل ابزارهای سنگی دوره پارینه سنگی قدیم است که بیش از یک میلیون تا ۲۵۰ هزار سال قدمت دارد. انسان‌های اولیه از این ابزارها برای شکستن استخوان، بریدن پوست و گوشت، تراش چوب و ساخت ابزارهای دیگر استفاده می‌کردند. این آثار در تالار شماره یک به نمایش درآمده است. دوره پارینه سنگی میانی پیش از ۲۰۰ هزار سال قبل آغاز شد و تا حدود ۴۰ هزار سال پیش به طول انجامید. انسان نئاندرتال و احتمالاً انسان مدرن اولیه در همین دوره در ایران می زیسته است. آثار این دوره شامل ابزارهای ساخته شده از سنگ چخماق و بقایای سنگواره جانواران یافت شده در غارها و پناهگاه‌هایی مانند غارهای کنجی و قمری لرستان محوطه نیاسر اصفهان بوده که در تالار شماره دو به نمایش در آمده اند.

ابزارهای این دوره انواع خراشنده و ابزار نوک تیز است که برای قصابی لاشه شکار، آماده سازی پوست و کارهای دیگر از آنها استفاده می‌شد.

دوره پارینه سنگی جدید که حدود ۴۰ هزار سال پیش آغاز شد و حدود ۲۰ هزار سال پیش به پایان رسید با ورود انسان هوشمند امروزی و فرهنگ آنها به ایران همزمان است. در این دوره ساخت ابزارهای سنگی از تیغه و ریز تیغه رواج یافت و در کنار آنها استفاده از ابزارهای استخوانی و تزئینات شخصی مانند آویز صدفی، دندان حیوانات و همچنین گل اخرا به عنوان ماده رنگی نیز متداول شد.

مشخصه دوره بعدی یا فراپارینه سنگی ابداع ابزارهای ترکیبی، استفاده از سنگ ساب و ذخیره سازی مواد خوراکی است. این دوره از حدود ۲۰ هزار سال پیش آغاز می‌شود و در حدود ۱۲ هزار سال پیش با اتمام عصر یخبندان به پایان می‌رسد. نمونه‌هایی از این آثار از مکان‌هایی مانند غار تپه علی در مازندران و پناهگاه پاسنگر در لرستان در تالار شماره سه به نمایش درآمده است. از دیگر آثار دوره پارینه سنگی بقایای سنگواره حیوانات گوناگون از مکان‌هایی مانند زاگرس و البرز است. کهن‌ترین مجموعه آنها از سنگواره منقرض شده‌ای خرس موسوم به خرس غار دربند در گیلان با ۲۰۰ هزار سال قدمت و سنگواره کفتار و خرس است.

دوره نوسنگی و مس سنگی (دوره روستا نشینی و شکل گیری شهرها حدود ده هزار تا ۵ هزار سال پیش)

اواخر دوره فرا پارینه سنگی گروههای شکارورز به تدریج در اردوگاه‌های فصلی ساکن شدند. این اردوگاه‌های اولیه به تدریج در تمام طول سال مسکونی شدند و به روستاهایی با واحدهای مسکونی ساخته شده از سنگ و خشت در زاگرس شکل گرفت. ساکنان این روستاهای اولیه موفق به اهلی کردن حیوانات و کاشت غلات و در نهایت تولید خوراک شدند.

در نتیجه جمعیت افزایش یافت و روستاهای جدید در خارج از این هسته‌های مرکزی در دشت‌های ابرفتی و مناطقی مانند خوزستان و فارس و مرکز فلات ایران شکل گرفتند. مهمترین ابداعات این دوره تولید سفال از ۶۸۰۰ تا ۷۰۰۰ سال پیش از میلاد است. به نظر می‌رسد این فناوری ساخت سفال برای اولین بار در غرب و جنوب غرب ایران پدیدار شد. سفالهای اولیه شاید خشن و زمخت بودند اما به تدریج نقوش هندسی و حیوانی و گیاهی به تزئینات آن اضافه شد. نمونه سفالهای یافت شده در این دوره در روستاهای اولیه تپه سنگ چخماق و قلعه رستم دیده شده است.

شکل گیری حکومت‌های اولیه و جوامع شهرنشین از حدود ۷۰۰ تا ۳۳۰۰ سال پیش از میلاد

دوره مفرغ یعنی از ۳ هزار سال تا ۱۵۰۰ سال پیش از میلاد دوره‌ای از تاریخ ایران است که مهمترین دستاوردهای آن استفاده گسترده از آلیاژ مفرغ و همزمان با آن برداشتن اولین گام‌ها برای تشکیل حکومت است. فناوری دستیابی به آلیاژ مفرغ (آمیزه ای از مس و قلع) به تولید گسترده اشیای مفرغی مانند ظرف جنگ افزار، یراق آلات اسب، پیکره‌های انسانی و جانوی و سرعلم ها منجر شد.

در لرستان و کرمانشاه و ایلام نمونه‌هایی منحصر به فردی پیدا شده است که در آن نقوش انسانی و حیوانی و گیاهی وجود دارد. از محوطه‌های مهم این دوره شوش، شهر سوخته، شهداد و … را می‌توان نام برد.