یک متخصص: علت سیل اخیر در کشور کمبود سد نیست

دکتر محمدتقی دستورانی روز سه شنبه در همایش تخصصی بررسی علل بروز سیلابهای اخیر از دیدگاه منابع طبیعی' در دانشگاه فردوسی مشهد افزود: حتی 'تخریب و مسدودسازی رودخانه و رعایت نکردن حریم راه آبها' نیز از عوامل فرعی و تشدیدکننده خسارات سیلاب ارزیابی می شوند.
وی ادامه داد: بر این اساس علت اصلی جریان سیل این است که در بالادست رودخانه ها و در حوزه آبریز در طول چند دهه گذشته با تخریب جنگلها و مراتع آسیبهای فراوانی وارد کرده ایم که قدرت جذب ریزشهای جوی را در خاک کاهش داده و قطرات باران به جای جذب شدن در زمین به سرعت تبدیل به سیلاب شده و همراه با تخریب خاک به مناطق پایین دست سرازیر می شوند.
این متخصص آبخیزداری و هیدرولوژی گفت: جنگلها و مراتع مانند 'اسفنج' همه آب ناشی از باران را جذب و به زمین نفوذ می دهند که به نوبه خود باعث غنی سازی منابع آب زیرزمینی می شود. این حالی است که بر اساس آمار موجود در طول دهه های گذشته سطح جنگلها در ایران چند برابر کاهش یافته، تنک شده و مراتع نیز به نوعی تخریب گردیده اند.
وی افزود: هم اکنون در اکثر مراتع کشور دامها بیش از 13 برابر ظرفیت سالانه مرتع در حال چرا در آن هستند. دامها نیز با کوبش سمهای خود خاک این مناطق را سفت و غیرقابل نفوذ کرده و در شدت جریان سیلاب نقش اساسی ایفا می کنند.
دکتر دستورانی ادامه داد: بر این اساس راه علاج و چاره پیشگیری از بروز سیلابهای مخرب، سدسازی نیست. اگر به ترمیم منابع طبیعی و آبخیزداری در حوزه های بالادست رودها توجه نشود چند برابر شدن سدهای کشور نیز نمی تواند از بروز فاجعه پیشگیری کند و در سالهای آینده نیز بروز بلایایی مهیبتر از سیلاب اخیر بسیار محتمل است.

* تبلیغ سدسازی
وی گفت: این در حالی است که در پی سیلابهای سهمگین و ویرانگر در شمال، غرب و جنوب کشور گروهی از افراد از طریق فضای مجازی و تریبونهای خبری سعی دارند اینگونه تلقین کنند که همه سدهای ساخته شده در کشور نه تنها مفید هستند بلکه برای کنترل سیلابها به احداث سدهای بیشتری نیاز است.
رئیس دانشکده منابع طبیعی و محیط زیست دانشگاه فردوسی ساخت سد مبتنی بر مطالعات جدی و کارشناسانه زیست محیطی را در کشور خشکی مثل ایران امری ضروری توصیف و بیان کرد: با این وجود بسیاری از سدهایی که در کشور ساخته شده اند سابقه مطالعه زیست محیطی ندارند زیرا تبخیر میزان قابل توجهی آب، خشکاندن تالابها و نابودی اکوسیستمهای طبیعی، ایجاد شرایط بحرانی زیست محیطی نظیر گرد و غبار، کاهش زمینه های اشتغال در روستاها و افزیش مهاجرتهای اجتماعی را به دنبال داشته اند.
وی افزود: یکی از مهمترین خسارات وارده از ناحیه سد سازیهای بی مطالعه، خشکیدن پی در پی تالابها و دریاچه های ایران است. این در حالی است که تالابها عنصری تاثیرگذار در اکوسیستم زیستی کره خاکی هستند که نابودی آنها کل چرخه زیست محیطی را دچار چالشهای اساسی می کند.
دکتر دستورانی ادامه :استاد هیدرولوژوی، مهندسی رودخانه و مدیریت و کنترل سیلاب افزود: هم اینک در جهان برای ساخت سدها آنقدر اهمیت تخصصی و کارشناسی لحاظ می شود که بسیاری از کشورهای پیشرفته با هدف بازسازی منابع طبیعی و محیط زیست تخریب شده خود سدهایی را که قبلا ساخته اند منهدم می کنند تا رودها مسیر طبیعی خود را طی کرده و اکوسیستمهای حیاتی نابود شده دوباره احیا شوند.

* خسارات سیل به طبیعت
وی گفت: در جریان سیلابهای اخیر در جنوب کشور علاوه بر خسارات جانی و مالی، روزانه 260 میلیون مترمکعب آب شیرین و در مجموع 40 میلیارد مترمکعب آب شیرین معادل حدود یک سوم تا نیمی از نیاز آبی یک سال ایران که می توانست در سفره های زیرزمینی کشور ذخیره شود و میلیاردها مترمکعب خاک مفید و حاصلخیز فقط از طریق رودخانه های دز و کرخه وارد دریا شد.
این استاد هیدرولوژی، مهندسی رودخانه و مدیریت و کنترل سیل افزود: به منظور اتخاذ راهکار مثبت، درازمدت و حفظ منابع طبیعی ایران برای نسلهای آینده، در راستای کاهش آسیب از روان آبها و سیلابهای مخرب چاره ای جز توجه به ترمیم تخریبهای صورت گرفته در بخش محیط زیست و منابطع طبیعی نداریم.

*دیدگاه کارشناسان
همایش تخصصی بررسی علل سیلابهای اخیر با شرکت دانشجویان و استادان منابع طبیعی و محیط زیست در محل دانشکده منابع طبیعی و محیط زیست دانشگاه فردوسی مشهد به صورت سخنرانی داوطلب و پرسش و پاسخ برگزار شد. در این چارچوب سخنرانان بر لزوم پرهیز از نگاههای احساسی و زودگذر به ریشه های پدید آمدن سیلابهای مخرب در کشور تاکید کردند و خواستار برنامه ریزی درازمدت به منظور اتخاذ تدابیر موثر برای احیای دوباره منابع آبخیزداری و آبخوانداری شدند.
سخنرانان این همایش تخصصی ضمن تاکید بر تاثیر مخرب تصرف حاشیه و انسداد رودها به عنوان عوامل ثانوی و تشدیدکننده خسارات ناشی از جریان سیلابهای اخیر، از تخریب مراتع و جنگلها و دشتهای بالادست حوزه آبریز رودخانه ها به عنوان عامل اصلی بروز آن یاد کردند.
در مجموع کارشناسان و اساتید حاضر در 'همایش تخصصی بررسی علل سیلابهای اخیر' ضمن تاکید بر لزوم آزادسازی حریم روان آبها و رودخانه های کشور و ممانعت از تصرفهای انسانی با هدف کاهش خسارات در آینده، تلاش برای احیای دوباره مراتع و جنگلهای کشور را عامل اصلی تثبیت بارشهای فصلی داتسته و گفتند که سیاستهای کلی کشور باید از سمت و سوی سدسازی بی مطالعه بدون در نظر گرفتن ملاحظات زیست محیطی، به سوی تلاش برای آبخیزداری، آبخوانداری و احیای جنگلها و مراتع به عنوان راهکار مثبت درازمدت با هدف حفظ منابع طبیعی کشور برای نسلهای آینده کشور معطوف شود.
دانشکده منابع طبیعی و محیط ‌زیست سال 1384 در دانشگاه فردوسی مشهد با فعالیت در حوزه مهندسی منابع طبیعی مرتع، آبخیزداری و محیط‌ زیست شروع بکار کرد. هم اینک این دانشکده با بهره گیری از 20 عضو هیات علمی در گروههای محیط زیست، مرتع و آبخیزداری، مدیریت منابع خشک و بیابانی و نیز شیلات مشغول تربیت دانشجویان در مقاطع کارشناسی و تحصیلات تکمیلی است.

* ایران سومین کشور سدساز جهان
گرچه ساخت سد در ایران بطور مشخص پیشینه ای دو هزار و 500 ساله دارد اما نخستین سد مدرن ایران با نام 'سد گلپایگان' در سال 1336 به بهر برداری رسید و پس از آن تا زمان پیروزی انقلاب اسلامی 14 سد بزرگ دیگر با کمک مهندسان و مشاوران خارجی در سطح کشور ساخته شد.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی ظرفیت و توان سد‌سازی قابل توجهی به مرور در ایران شکل گرفت که موجب شتاب در فعالیتهای سدسازی در نقاط مختلف کشور شد بطوری که هم اینک ایران پس از چین و ترکیه سومین کشور سدساز در جهان شناخته می شود.
طی این مدت افزون بر 200 شرکت پیمانکاری، 70 شرکت مشاور و 30 شرکت بزرگ داخلی در زمینه احداث سد در ایران شکل گرفته و فعال شدند.
هم اینک 647 سد بزرگ و کوچک در سطح ایران در حال بهره برداری قرار دارند که 57 مورد آنها سد بزرگ بوده و از این میان 49 سد 'استراتژیک' محسوب می شود.
در مجموع حدود نیمی از کل سدهای دایر در ایران 'سدهای کوچک' و در اختیار وزارت جهاد کشاورزی هستند. این سدها در واقع 'سدهای معیشتی' هستند و وزارت جهاد کشاورزی گرچه می‌ تواند سد احداث و بهره برداری کند اما اعطای مجوز تخصیص آب به این سدها در اختیار وزارت نیرو است.
همچنین 146 سد هم اینک در نقاط مختلف کشور در دست ساخت بوده و نیز ساخت 46 سد دیگر در دست مطالعه قرار دارد.
6070/1858