در لحظه تحویل سال چه اتفاقی می‌افتد؟ - امیرعلی مومنی *

پاسخ این سوال در دنیای پر رمز و راز علم نجوم نهفته است. می‌دانیم کره زمین در حال گردش به دور خورشید است و هر سال یک‌بار خورشید را دور می‌زند، آن هم با سرعت باور نکردنی 30 کیلومتر بر ثانیه. در هنگام این گردش به نظر می‌رسد خورشید در میان ستارگان پس‌زمینه آسمان جابه‌جا شده و دایره‌ای را در طول یک سال می‌پیماید که به آن دایرة البروج می‌گوییم و در واقع همان صفحه مداری زمین است.
از سوی دیگر زمین با سرعت 1600 کیلومتر بر ساعت در حال گردش به دور خودش نیز هست. اما این محور گردش که مبنای دستگاه مختصات استوایی است بر صفحه مداری زمین، عمود نیست و انحرافی 23.5 درجه‌ای با آن دارد؛ به همین دلیل صفحه استوای زمین هم بر دایرة البروج یا همان صفحه مداری زمین منطبق نیست و فقط در دو نقطه یکدیگر را قطع می‌کنند.
این نبودِ تطابق باعث می‌شود خورشید همیشه روی استوای سماوی نبوده و فقط دو روز از سال از این نقطه عبور کند. ایرانیان باستان نقطه اعتدال بهاری یا نقطه‌ای که خورشید با عبور از آن از نیم‌کره جنوبی آسمان به نیم‌کره شمالی وارد و از آن پس طول روزها از شب‌ها در نیمکره شمالی زمین طولانی‌تر می‌شود، را مبدا تقویم خود قرار داده و جشن می‌گیرند.
در این روز به دلیل واقع شدن خورشید روی استوای سماوی طول شب و روز در سراسر کره زمین یکسان می‌شود. البته در اول پاییز هم اتفاق مشابهی رخ می‌دهد با این تفاوت که خورشید از نیم‌کره شمالی وارد نیم‌کره جنوبی آسمان شده و طول روزها برای نیم‌کره شمالی زمین کوتاه‌تر می‌شود.
در گذشته‌های دور، نقطه اعتدال بهاری در صورت فلکی حَمَل قرار داشته، به همین دلیل به نقطه اول حَمَل معروف است. اما به علت حرکت تقدیمی زمین این نقطه جابه‌جا شده و هم اکنون در صورت فلکی حوت قرار دارد. شاید برایتان سوال شود چرا لحظه تحویل سال هر سال یکسان نیست؟ علت این امر طول سال زمینی است.
گردش زمین به دور خورشید دقیقا 365 روز نیست! بلکه برابر 365.25 روز است. این یک‌چهارم روز باعث می‌شود هر سال لحظه تحویل سال چند ساعت تغییر کرده وهرچهار سال با اضافه کردن یک روز به کمک سال کبیسه این جابه‌‍جایی جبران شود. امیدواریم امسال گردشی سرشار از شادی و اتفاقات خوب را به دور خورشید تجربه کنید.
*منجم آماتور، مدرس نجوم و عکاسی نجومی
علمی ** 9340** 1055