«آجرستان» منتشر شد/ شناخت آجر، حلقه مفقوده پژوهش معماری ایران

مهدی مکی نژاد عضو هیأت علمی فرهنگستان هنر در گفت‌وگو با خبرنگار مهر اظهار کرد: مجموعه مقالات سه جلدی «آجرستان» که به تازگی با نظارت من از سوی مؤسسه تألیف، ترجمه و نشر آثار هنری (متن) فرهنگستان هنر منتشر شده، آجر در هنر و معماری ایران است. آجر کوچک‌ترین واحد هسته معماری ماست و حتی آجر یکی از واحدهای اندازه‌گیری و جزو نیارش بوده است.

وی افزود: آجر ظرفیت کالبد فضاهای معماری ما را تشکیل داده است. بنابراین اهمیت آجر در تاریخ معماری ایران بسیار زیاد است اما متأسفانه تاکنون پژوهشگران به آن توجه چندانی نداشته‌اند و مجموعه سه جلدی «آجرستان» نخستین کتاب علمی و پژوهشی اختصاصی درباره آجر است.

مکی نژاد ادامه داد: جلد نخست این مجموعه درباره حوزه دزفول است. دزفول عنوان شهر آجر را با خود دارد و ما هم به دلیل احترامی که برای این شهر قائل بودیم نخستین جلد را به آن اختصاص داده و تلاش داریم تا دزفول به عنوان شهر آجر ثبت ملی و جهانی شود.

این عضو هیأت علمی فرهنگستان هنر همچنین درباره اهمیت شهر دزفول در حوزه آجر و آجرکاری گفت: دزفول پیشینه تاریخی مهمی پیش از اسلام در حوزه آجر دارد. نمونه‌های این پیشینه در معبد چغازنبیل قابل مشاهده است و آجر نوشته‌های این معبد در زمره اسناد تاریخی ایران به شمار می‌روند. هیچ چیزی مانند بوم آجر نتوانسته در طول سالیان و قرن‌ها دوام بیاورد و اگر آجر نوشته‌های معبد چغازنبیل نبودند ما نمی‌توانستیم نسبت به بخشی از تاریخ‌مان آگاهی داشته باشیم.

مکی نژاد در ادامه به برگزاری نشستی تخصصی درباره آجر در شهر دزفول اشاره کرد و ادامه داد: ما در سال ۹۵ پیش همایشی را در شهر دزفول برگزار کردیم. بخشی از مقالات جلد نخست آجرستان، شامل مقالات برگزیده و داوری شده این پیش همایش هستند و بخشی دیگر نیز مقالاتی درباره معماران و استادکاران آجر حوزه دزفول است که توسط پژوهشگران بومی آنجا تألیف شده و جالب اینجاست که هشت نفر از این معماران و استادکاران زن هستند و پیشتر در هیچ پژوهش و کتابی نامی از این معماران سنتی دزفول برده نشده بود.

این عضو گروه هنرهای سنتی فرهنگستان هنر درباره محتوای مجلدات دوم و سوم «آجرستان» نیز چنین گفت: محتوای مجلدات دوم و سوم نیز مربوط به گستره تمام ایران است. در این مجلدات سعی کردیم که هم به مباحث تاریخی آجر بپردازیم و هم به ابعاد فنی و تکنیکال. مقالات تاریخی هم تاریخ آجر در پیش از اسلام و هم دوران اسلامی را دربر می‌گیرد؛ به عنوان مثال از دوران سلجوقی تا ایلخانی و تیموری و حتی دوران صفویه آجر اهمیت بسیاری پیدا می‌کند و ابنیه و میراث به جای مانده اکثراً آجری است.

مکی نژاد همچنین با اشاره به این نکته که در این مجموعه ابعاد دیگر آجر نیز مورد توجه قرار گرفته‌اند، ادامه داد: فناوری‌های نوین در آجر و بُعد زیبایی شناختی آجر هم در این کتاب مورد توجه قرار گرفته‌اند. آجر از نظر زیبایی شناسی در معماری نیز اهمیت خاصی دارد. بافت، رنگ پذیری و هندسه آجر این امکا را به معمار می‌دهد که در تمام ابعاد ساختمان و حتی در نما دستش باز باشد و همه چیز را تحت کنترل ایده خود درآورد. هیچ ماده‌ای مانند آجر نتوانسته ظرفیت این همه ظرفیت هنری و زیبایی را در اختیار طراح قرار دهد.

این محقق و پژوهشگر هنرهای سنتی ایران در پایان گفت: همانطور که گفتم تاکنون آنچنان که شایسته است پژوهشگران درباره آجر و نقش آن در معماری گذشته و امروز ایران پژوهش نکرده‌اند. امیدوارم این سه جلد به عنوان سنگ بنای اولیه کمک حال پژوهشگران برای پژوهش پیرامون آجر باشد.

مؤسسه تألیف، ترجمه و نشر آثار هنری (متن) فرهنگستان مجموعه سه جلدی «آجرستان» را با شمارگان ۵۰۰ نسخه و به ترتیب جلد نخست در ۲۸۴ صفحه و بهای ۳۷ هزار تومان، جلد دوم در ۳۵۰ صفحه و بهای ۴۷ هزار تومان و جلد سوم در ۳۸۰ صفحه و بهای ۴۹ هزار تومان منتشر کرده است.

«تاریخ هنر ایران در دوره اسلامی: تزئینات معماری»، «مجموعه مقالات دومین گردهمایی گنجینه‌های از یاد رفته هنر ایران» و «گزیده آثار استاد اصغر شعرباف: گره و کاربندی» از دیگر کتاب‌های منتشر شده مهدی مکی نژاد است.