سووال در برابر گردش نخبگان در قوه مقننه

به گزارش گروه تحلیل، تفسیر و پژوهش های خبری ایرنا، گردش نخبگان در عرصه های مختلف به ویژه در حوزه قدرت و مدیریت، امری پذیرفتنی و شایسته است. کارشناسان بر این باورند که حوزه های مختلف زندگی و به طور کل، جامعه بشری پیوسته در حال تغییر است و انسان ها چاره ای جز انطباق خود با این تغییر و تحولات پیوسته را ندارند. از این رو مدیریت و اداره یک جامعه همواره به حضور نیروهای جوان، پرانرژی و دارای معلومات جدید و بروز نیازمند است. بنابر این، در همه نهادها و سازمان ها بایستی پیوسته سازوکاری برای جایگزینی نیروهای انسانی در جریان باشد.
اما این سازوکارها باید به گونه ای باشد که گسستی تجربی و دانشی بین نسل های مختلف پیش نیاید. در واقع باید طوری عمل شود که نیروهای جدید با قرار گرفتن در کنار نیروهای قدیمی نهایت استفاده را از تجربیات و دانش آنها داشته باشند و به نوعی سازمان یا ارگان مربوطه از فرایند انتقال تجربه و دانش اطمینان حاصل کند.
مجلس شورای اسلامی نیز به عنوان قوه مقننه از این قاعده مستثنی نبوده و به همین خاطر نمایندگان در جلسه علنی مجلس شورای اسلامی در اوایل هفته جاری ضمن بررسی طرح اصلاح موادی از قانون انتخابات مجلس، به طرح ممنوعیت نمایندگی مجلس بیش از سه دوره متوالی رأی مثبت دادند.
از مجموع 224 نماینده حاضر 134 نفر موافق، 95 نفر مخالف بوده و هفت نفر نیز رأی ممتنع دادند. بنابراین طبق این مصوبه هر فرد می تواند سه دوره پیاپی نماینده مجلس شود ولی باید یک دوره از انتخابات مجلس کناره گیری کند.
با این حال به نظر می رسد سازوکار این امر به دلیل دخالت مستقیم مردم در انتخاب نمایندگان و همچنین ماهیت قانونگذاری این نهاد تا حدود زیادی متفاوت است.

** قانون اساسی چه می گوید
واقعیت این است که در قانون اساسی به طور مشخص به این امر اشاره ای نشده است. درواقع آنگونه که قانون اساسی ریاست جمهوری یک نفر را به حداکثر دو دوره متوالی محدود کرده است، چنین محدودیتی در مورد نمایندگان مجلس وجود ندارد. البته همین عدم اشاره مستقیم قانون اساسی دست آویزی شده است برای نمایندگان پیشنهاد دهنده طرح. طبق استدلال آنها در مواردی که قانون اساسی به طور مشخص امری را مورد اشاره قرار نداده باشد می توان در مورد آن قانونگذاری جدید کرد.
میزان دوره های حضور نمایندگان در مجلس نیز در قانون اساسی مشخص نشده است، پس قانونگذاران حق دارند که در مورد آن قانون وضع کنند. این امر نشان از تفسیرهای متفاوت نمایندگان از قانون اسای است.
در این مورد «ژرژیک آبرامیان» نماینده ارمنی های حوزه جنوب به پژوهشگر ایرنا گفت: به نظر بنده این کار هیچ پایه و اساسی ندارد. از نظر حقوقی نیز نظرات مختلفی وجود دارد. بر اساس نص صریح قانون اساسی هم می توان آن را رد کرد و هم با تفاسیر دیگری آن را پذیرفت. اما من فکر می کنم که احتمال رد آن از سوی شورای نگهبان زیاد است. به طور کل موافقان می توانند در بحث برای تأیید این طرح هزار و یک دلیل بیاورند. اما اینکه پایه و اساسی منطقی داشته باشد و در ارائه طرح یه ساختارها و منطق کار توجه شده باشد من فکر می کنم اینگونه نبوده است.
به طور کل استدلال مخالفان این است که قانون اساسی قاعده‌ای دارد مبنی بر اینکه از وجود معمرین و مجربین بهره گرفته شود و قانون اینگونه نوشته شده تا ظرفیتی که در طول دوره‌های نمایندگی به‌وجود آمده هدر نرود. به همین دلیل بر خلاف اینکه قانون برای ریاست جمهوری مقید کرده بیش از دو دوره حق کاندیداتوری وجود نداشته باشد اما برای نمایندگان مجلس و شوراها چنین قیدی نیامده است.

** تفاوت منطقی با پست ریاست جمهوری
در تمام دنیا برای جلوگیری از ایجاد نظام سیاسی استبدادی و دیکتاتوری محدودیت ها و قید و بندهایی برای کسانی که سکان قوه مجریه در نظام ریاستی را بر عهده می گیرند وجود دارد. این محدودیت از آنجا ناشی می شود که جایگاه ریاست جمهوری به عنوان مهمترین فرد در رأس سیستم اجرایی کشور ممکن است با تکرار دوره های متوالی برای یک فرد منجر به مادام العمر شدن آن شود. اما واقعیت امر در مورد مجلس چیز دیگری است. از آنجایی که قانون‌گذاری کار فکری است و نمایندگان مجلس کار اجرایی ندارند حضور پی‌درپی آنان در مجلس منجر به دیکتاتوری نمی شود. از این رو در قانون اساسی کاندیداتوری برای نمایندگی مجلس بدون قید مطرح شده است.
در این مورد آبرامیان ضمن اشاره به وجود تفسیرهای گوناگون در قانون اساسی اظهار داشت: بحث محدود شدن امکان نامزدی برای نمایندگی مجلس به سه دوره بدون کارشناسی در مجلس مطرح شد و رأی بالایی هم آورد. به نظر من بر خلاف این دیدگاه کلی است که در ساختار حکومتی در کل دنیا این فلسفه و منطق وجود دارد که محدودیت ها در قوه مجریه اعمال می شود. یعنی حتی در برخی از کشورها علاوه بر رئیس جمهوری، وزرا هم محدودیت دارند. اما درهیچ جایی از دنیا بنده سراغ ندارم که در مجلس و در مورد قانونگذاری و در واقع در قوه ی مقننه چنین محدودیت هایی اعمال کرده باشند. اتفاقاً در قانونگذاری و مجلس همه دنبال نمایندگان باتجربه هستند. اینکه نماینده ای چندین دوره در مجلس نماینده باشد یک حسن است.
وی در پایان ضمن اشاره به مشخص نبودن انگیزه های طراحان این طرح گفت: من نمی دانم واقعاً بر چه اساسی این طرح به ذهن کسانی خطور کرد و در مجلس مطرح شد. اما واقعیت این است که الآن سمت نمایندگی آنقدر سهل شده که دوستان از بابت اینکه دیگر نماینده نشوند هیچ نگرانی ندارند و به همین خاطر هم طرح یاد شده رأی بالایی آورد.
در هر صورت چه سمت نمایندگی مجلس جذابیت خود را از دست داده باشد و چه همواره پستی جذاب برای بعضی ها باشد این امر چیزی از واقعیت بنیان های ضعیف منطقی و استدلالی این طرح کم نمی کند. اگر قرار بر گردش نخبگان است باید دست کم طی مطالعات علمی و پژوهشی معتبر بررسی شود تا میزان گردش نخبگان و جایگزین شدن نمایندگان قدیمی با نمایندگان جدید و تازه نفس از اولین دوره مجلس شورای اسلامی تاکنون مشخص شود. در این صورت می توان قضاوت کرد آیا در ادوار مختلف مجلس گردش نخبگان وجود دارد یا خیر.
به علاوه، آنچه که کارشناسان بر آن تأکید دارند ایجاد سازوکاری خارج از مجلس و در دل جامعه برای حضور نیروهای جوان، خوشفکر و پر انرژی در انتخابات نمایندگی مجلس و در نتیجه تعدد گزینه های مختلف، با سلیقه های گوناگون برای انتخاب توسط مردم است. بنابر این نمی توان بر انتخاب مردم قید و بند قرار داد. اگر مردم فردی را برای چندین دوره به عنوان نماینده انتخاب می کنند به احتمال زیاد از عملکرد او راضی هستند. به نظر می رسد که میزان رأی ملت است. مردم اختیار دارند که چه کاندیدایی را به مجلس بفرستند یا او را حذف کنند. گردش نخبگان بر اساس رأی مردم نیز قابل تحقق است. در هر دوره افراد تازه نفسی به مجلس وارد می‌شوند و در کنار مجربین دوره‌های قبل قرار می‌گیرند که اینها یکدیگر را تکمیل می‌کنند.
پژوهشم**س-م**1552