نمایش ایرانیان برای هویت‌زدایی از خویش/ توجه‌طلبی سرکوب‌شدنی نیست

خبرگزاری مهر، گروه فرهنگ:

نمایش زندگی روزمره افراد در بستر فضای مجازی هر روز ابعاد تازه‌تری به خود می‌گیرد. به غیر از آن سلبریتی‌های فضای مجازی که صفحه شبکه اجتماعی خود را برای پاسخگویی به بخشی از دغدغه‌های متنوع راه‌اندازی کرده‌اند، شمار زیادی از آن‌ها فقط می‌کوشند حضور خود را برای تاکید بر هویت برساخته‌شان در این فضا تیک بزنند. از این منظر، بستر نامتناهی فضای مجازی برای عده‌ای عرصه‌ای است برای نمایش هرچه بیشتر خود! این‌که چرا افراد تحت تاثیر وسوسه دیده شدن در فضای مجازی قرار می‌گیرند و چگونه کاربران دیگر را تحت تاثیر خود قرار می‌دهند، موضوعی است که در نخستین شماره از پرونده «فضای مجازی و نمایشی شدن زندگی روزمره» و در گفت‌وگو با «مرتضی حاج بابایی» روانشناس مطرح کرده‌ایم.

حاج‌بابایی نویسنده آثار متعددی در حوزه روانشناسی است که کتاب‌های «اصول و نکات کلیدی مطالعه و یادگیری»، «بلوغ جسمی و روانی در دختران (چالش‌ها، خطرات، روش‌ها، تربیت، افت تحصیلی)» و «کاربرد روانشناسی در آموزش ریاضیات» از آن جمله‌اند.

از نظر روانشناسی چرا افراد زندگی روزمره خصوصی خود را در شبکه‌های اجتماعی فضای مجازی به نمایش می‌گذارند؟

اصولا فضای مجازی این امکان را فراهم آورده است که آدم‌های مختلف بتوانند تا حدی هویت‌زدایی کنند و به جای هویت واقعی خودشان، هویت مورد انتظار یا هویت آرمانی خودشان را جایگزین کنند.

کاربران برای به نمایش گذاشتن زندگی در اتاقک شیشه‌ای گاهی مجبورند نقش بازی کنند و به گونه‌ای متفاوت از آن‌چه هستند، خودشان را نشان دهندبه همین دلیل است که ملاحظه می‌کنید گرایشی ویژه _نَه فقط در کشور ما، بلکه در سراسر جهان_ برای نمایش زندگی مخصوصی بر بستر فضای مجازی به وجود آمده است.

غالبا چه نوع شخصیت‌هایی تمایل بیشتری برای این کار دارند؟

به لحاظ روانشناختی این گرایش نزد همه افراد دیده نمی‌شود. یعنی عموما افرادی که ویژگی‌های خاص روانشناختی دارند این فضا را ایجاد می‌کنند و زندگی خودشان را در یک اتاقک شیشه‌ای قرار می‌دهند تا همه نظاره‌گر این زندگی باشند.

اما برای به نمایش گذاشتن این زندگی در اتاقک شیشه‌ای گاهی مجبورند که نقش بازی کنند و به گونه‌ای متفاوت از آن‌چه هستند، خودشان را نشان دهند. بین دو نوع شخصیت «درون‌گرا» و «برون‌گرا»، افراد برون‌گرا تمایل بیشتری برای آن‌که خود را در چنین فضایی قرار دهند و به نمایش زندگی خصوصی خود بپردازند، دارند. آن ها از این طریق می‌خواهند مورد توجه قرار گیرند زیرا توجه‌طلبی از نیازهای این افراد است.

یعنی همه این افراد به گونه‌ای با اختلال شخصیت مواجه‌اند؟

خیر. این مساله ابداً به معنای اختلال شخصیت داشتن این افراد نیست. اصلا نباید چنین استنباطی صورت بپذیرد، اما می‌توان گفت که برخی افراد که اختلال شخصیتی نمایشی دارند از این فرصت استفاده می‌کنند تا زندگی خود را در اتاقک شیشه‌ای به نام «فضای مجازی» به نمایش بگذارند.

شما نمی‌توانید تمایل به «مورد توجه قرار گرفتن» را در آدم‌ها از بین ببرید اما می‌توانید به آن‌ها آموزش دهید که به شیوه‌های سالم می‌توانند دیده شوند. به جای آن‌که به شیوه‌های عجیب و غریب در پی دیده شدن و جذب فالورهای بیشتر باشنداز آن‌جایی که در این اتاقک شیشه‌ای امکان راستی‌آزمایی وجود ندارد و افراد بعد از آن‌که روی «سِن» آمدند و نقششان را ایفا کردند، به پشت صحنه باز می‌گردند و کاربران دیگر از آن بی‌خبرند، بنابراین بستر مناسبی است که افراد بتوانند در یک تا دو دقیقه ویدئو یا یک یا چند فریم عکس و البته چند نوشته، زندگی‌ای که دوست دارند داشته باشند و هویت آرمانی که می‌پسندند را – و نه الزاما دارند- به نمایش بگذارند.

آن‌ها در حالی سعی می‌کنند خویشتن آرمانی خودشان را به نمایش بگذارند که معمولا شکافی بین آن‌چه می‌خواهیم باشیم و آن‌چه هستیم وجود دارد. بنابر این، می‌بینیم که نمایش زندگی خصوصی بر بستر فضای مجازی در بین افراد برون‌گرا بیش از افراد درون‌گراست. به عبارتی حضور افراد «احساسی» پررنگ‌تر از افراد «منطقی» در این فضا به چشم می‌خورد. این مساله از نظر روانشناسی مقوله‌ای قابل تحلیل و بررسی است و من به عنوان یک روان‌شناس گاهی با نگاه به پیج (صفحه) شبکه اجتماعی اشخاص می‌توانم متوجه بشوم که صاحب آن چه مسائل، مشکلات و حال‌وهوایی از نظر روانشناسی دارد.

نمایش زندگی خصوصی بر بستر فضای مجازی چه آسیب‌هایی را متوجه بازیگران شبکه‌های اجتماعی و کاربران دیگر که مخاطب این نمایش هستند، می‌کند؟  

مسلما هر رفتاری که ما ابراز می‌کنیم، از زوایای مختلفی قابل تحلیل است. این رفتارها می‌تواند منافعی برای ما به همراه داشته باشد یا ما را در معرض خطراتی قرار دهد. رفتارهای ما در فضای مجازی نیز از این قاعده مستثنی نیست. بنابر این، فردی که زندگی خودش را در یک اتاقک شیشه‌ای قرار می‌دهد و سعی می‌کند هر روز از خودش یک «اِستوری» بگذارد و تصاویری از خود را در مراسم‌های مختلف یا حتی در خلوت‌های خودش، در فضای مجازی به اشتراک بگذارد، تاکید دارم که بدون شک در معرض آسیب بیشتری قرار می‌گیرد.

 به خاطر این‌که کاربران و فالورهای دیگری که او را دنبال می‌کنند (علی‌رغم تلاشی که فرد برای نمایش خود دارد) کاملا او را خواهند شناخت و با روحیات او آشنا هستند و ممکن است او در معرض سوء استفاده‌های جسمی، روحی، مالی و ... قرار گیرد اساسا از نظر علمی احتمال بروز چنین اتفاقاتی برای این افراد بسیار بیشتر از افرادی است که در این اتاقک‌های شیشه‌ای فضای مجازی زندگی نمی‌کنند.