سرنوشت انقلاب های خاورمیانه و پیامدهای آن به روایت رسانه های عربی

بیش از پنج سال از آغاز موج انقلاب های عربی در خاورمیانه می گذرد و کشورهای میزبان این موج پرقدرت هر یک با سرنوشتی متفاوت روزگار می گذرانند. تونس که میزبان نخستین انقلاب عربی بود با وضعیت مطلوب جوانان تحول خواه این کشور فاصله ای طولانی دارد. رییس‏جمهوری منتخب مصر در انتخابات خردادماه 1391، پس از کش و قوس های فراوان و وقوع کودتا در این کشور اکنون پشت میله‏های زندان قرار دارد. لیبی به عرصه درگیری میان شبه نظامیان و فعالیت گروه های تروریستی تبدیل شده است. یمن از فروردین پارسال آماج حمله گسترده هواپیماهای سعودی است و در سوریه هم خواسته های مسالمت آمیز گروهی از مردم با دخالت برخی کشورهای منطقه ای و فرامنطقه ای و صدور تروریسم به این کشور نقطه شروعی بر بحرانی با ابعاد منطقه ای شد.
این گزارش در بردارنده مهم ترین محور تحلیل هایی است که در رسانه های عربی درباره وضعیت کشورهای عربی پس از انقلاب های موسوم به بهار عربی منتشر شده است.

** نگاه عمومی به اوضاع کشورها پس از انقلاب های بهار عربی
روزنامه های «العکاظ» عربستان، «الوسط» بحرین، «الدستور» اردن و تارنمای «الوفد» مصر و شبکه خبری «الجزیره» در گزارش های خود نگاهی به وضعیت کشورهای عربی پس از انقلاب ها انداختند و اوضاع این کشورها را ناگوار توصیف کردند.
روزنامه الدستور اردن سیزدهم مرداد در گزارشی از قول «خیری منصور» تحلیلگر مسایل سیاسی، درباره انقلاب های جهان عرب نوشت: آنچه در کشورهای عربی رخ داد بیشتر به پاییز شباهت داشت تا بهار زیرا بیشتر سازمان ها از نظر سیاسی، اجتماعی و فرهنگی فرسوده شدند و از بین رفتند. گویا این نهادها به پیری بیش از حد گرفتار شده بودند. این مساله خفقان و سرکوب را در جوامع عربی به دنبال داشت به طوری که بیشتر مناطق غرق در خون شدند. آنچه در جهان عرب رخ داده و در حال رخ دادن است را نمی توان پاییز، بهار، زمستان یا تابستان به شمار آورد، بلکه آن فصل پنجم سال است که تاکنون مشهور نبوده است. مردم جهان عرب اکنون دست به خودکشی ملی می زنند و همه در جنگ وارد شده است. این جنگ باعث کشته شدن عرب ها شده است به طوری که شمار کشته شدگان درگیری های داخلی 100 برابر بیشتر از کشته شدگانی است که به دست دشمنان از بین رفته اند.
تارنمای الوفد مصر هفدهم مرداد ماه در گزارشی از قول «هدی بدران» دبیر کل اتحادیه زنان عرب نوشت: حضور گسترده زنان در انقلاب های عربی به ویژه در تونس و مصر در روند تغییر سیاسی نقش داشت اما زنان نتوانستند به تناسب تلاش های خود بهره تغییرها را به دست آورند. زنان پس از این انقلاب ها با چالش های بسیاری روبرو شدند. نقش آنان در تصمیم گیری ها کاهش یافته است. آنان از تنش های سیاسی و نظامی رنج های بسیاری برده است. زنان و کودکان بزرگ ترین قربانیان خشونت ها در کشورهای عربی بودند.
روزنامه العکاظ بیست و پنجم خرداد ماه در گزارشی به قلم «خالد سیف» نوشت: انقلاب های عربی ناکام ماندند و ربوده شدند. هیچ یک آرمان های جوانان انقلابی برآورده نشد. بهار عربی به پاییز برگ ریزان تبدیل شد. خون ها و عقل ها آلوده شدند. ویران کنندگان کلنگِ ساختن را ربودند و از آن برای ویران سازی بهره بردند و با سرنوشت مردم بازی کردند. آزادی های وعده داده شده بافت و شیرازه وحدت ملی را در بسیاری از کشورها از هم فروپاشید. شهروندان عرب که به دنبال آزادی بودند ناگهان با اربابانی روبرو شدند که امنیت و رویاهای آنان را ربودند.
روزنامه «الوسط» بحرین ششم بهمن ماه سال پیش نوشت: بیش از پنج سال پیش جوانان در کشورهای عربی با برپایی تظاهرات خواستار کرامت انسانی و آزادی های سیاسی شدند. آنان وجود ستم، فساد و فقر را محکوم کردند. وجدان جهانیان در برابر خواسته های جوانان به لرزه در آمد و موجی از خوش بینی درباره به وجود آمدن اصلاح های سیاسی و اقتصادی حاکم شد. اما پاییز طایفه ای اوضاع سیاسی را تغییر داد و اکنون نهادها از هم فروپاشیده اند. تروریسم، ویرانی و آشوب همه جا را فراگرفته است. همه آزادی های عمومی در بسیاری از کشورها با مشت آهنین سرکوب می شود. به طوری که این مساله حتی پیش از انقلاب های عربی هم چنین سابقه ای نداشت. جامعه مدنی مصادره شده است.
تارنمای شبکه خبری الجزیره بیست و سوم دی ماه سال 1394 خورشیدی نوشت: تردیدی نیست که کشتی انقلاب های بهار عربی به گل نشسته اند. این انقلاب ها با بحران های بیشماری روبرو شده اند. برخی از این بحران ها به دلیل دخالت کنشگران منطقه ای و بین المللی به وجود آمده است. این کشورها با ثروت ها و نیروهای خود تلاش کردند به هر بهایی انقلاب ها را هدف قرار دهند. برخی دیگر از بحران ها به سبب اشتباه خود نیروهایی که پس از بهار عربی به قدرت رسیدند به وجود آمد.

** جوانان تونس نخستین زیان دیدگان
روزنامه های «الصباح» و نشریه «الصحافه» تونس جوانان این کشور را نخستین بازندگان بهار عربی قلمداد کردند. روزنامه الصباح هفتم تیرماه امسال نوشت: جوانان تونس نخستین زیان دیدگان پس از انقلاب هستند. ناامیدی در میان آنان به بالاترین سطح خود رسیده است. برخی از آن دیگر در دست زدن به خودکشی، آشوب و خشونت تردید نمی کنند. با پیوستن بسیاری از جوانان تونس به گروه های تروریستی تکفیری که در کشورهای منطقه و سوریه و عراق فعالند، چهره این جوانان تخریب شده است.
نشریه الصحافه نیز هفتم تیرماه امسال نوشت: خیلی سخت می توان به جوانان بیکار تونس قبولاند که این کشور در دوره سختی به سر می برد و در پذیرش بیکاران ناتوان است. امکانات مالی تونس در حد بسیار پایین است و با تکیه بر کمک های خارجی امور را پیش می برد. گفت وگو با قشر جوان نشان می دهد که اعتماد آنان به طبقه های سیاسی از بین رفته است. این جوانان به وعده های انتخاباتی دل خوش کرده بودند اما انتخابات هم نتوانست اوضاع اقتصادی اجتماعی آنان را تغییر دهد.
بحرین نیز یکی از مقاصد موج استبدادستیزی در جهان عرب بود که اکنون به صحنه سرکوب مخالفان به دست حکومت «آل خلیفه» تبدیل شده است. روزنامه «الاهرام» مصر بیست و پنجم خردادماه در این باره گزارشی را منتشر کرد که در بخشی از آن آمده است: پس از ناآرامی های بحرین تظاهرات شیعیان این کشور سرکوب شد. مقام های بحرین از نیروهای موسوم به «سپر جزیره» برای پراکنده کردن مخالفان استفاده کردند. بحرین ادعا می کند که مخالفان از ایران دستور می گیرند و در خدمت منافع تهران هستند اما مخالفان می گویند برقراری مردمسالاری، رسیدن به حقوق خود و رفع ستم دستگاه حاکم را خواستارند.

** مصر و ناکامی اخوان المسلمین
شبکه ها خبری الجزیره و روزنامه «الحیات» چاپ لندن علت شکست بهار عربی در مصر را به ناکامی گروه اخوان المسلمین در حکومتداری و دخالت نظامیان ارتباط دادند. به نوشته بیست و سوم دی ماه پارسال تارنمای شبکه خبری الجزیره، در مصر این ارتش بود که انقلاب بیست و پنجم ژانویه را ناکام گذاشت و با کودتا علیه «محمد المرسی» رییس جمهوری منتخب مردم، بار دیگر قدرت را به دست گرفت. روزنامه الحیات یازدهم آبان 1393 علت شکست بهار عربی در مصر را در سه مولفه حضور قدرتمند ارتش، شکست اخوان المسلمین و ضعف جامعه مدنی خلاصه کرد.
به نوشته این روزنامه، ارتش از همان روز نخست انقلاب حضور قدرتمندی در صحنه داشت. این نهاد در همه حوادث انقلاب بازیگر اصلی بود. ارتش بود که «حسنی مبارک» را وادار به عقب نشینی کرد. همچنین نظامیان بودند که در دوره انتقالی امور را در دست داشتند. نظامیان پس از پیروزی اخوان المسلمین در انتخابات پارلمانی و ریاست جمهوری در تحویل قدرت به آنان نقش داشتند. همچنین نظامیان با کودتا اخوان المسلمین را کنار زدند. اخوان المسلمین پس از رسیدن به قدرت در ژانویه 2012 نقش ارتش را درک نکردند و این مساله نخستین عامل شکست آنان بود. همچنین اخوان المسلمین از همان روزی که قدرت را به دست گرفتند با بی تدبیری سیاسی پیش رفتند. آنان در دولت همه کس را به حاشیه راندند. این مسایل سبب نارضایتی مردم شد و زمینه را برای ارتش فراهم کرد تا برای کنار گذاشتن آنان از قدرت وارد عمل شود.

**ناآرامی گسترده در لیبی و حمله سعودی به یمن
تارنمای شبکه خبری الجزیره، از هم پاشیده شدن نهادها و ساختارها پس از سقوط «معمر قذافی» دیکتاتور لیبی را عامل مهم بی ثباتی کنونی این کشور دانست و بیست و سوم دی ماه پارسال در گزارشی آورد: در لیبی نهادهای دولتی از هم پاشید و سلاح به طور گسترده انتشار یافت. موج تغییراتی که نظام های فاسد و دیکتاتوری را سرنگون کرد نتوانست سازمان های تازه ای را بازسازی کند و این کشورها را به سوی ثبات و آرامش پیش برد. اختلاف های سیاسی داخلی در برخی موارد به درگیری های خونینی منتهی شد.
در یمن نیز پس از سقوط «علی عبدالله صالح»، جانشین وی «عبدربه منصورهادی» نتوانست پاسخگوی مطالبات مردمی باشد و حتی پس از گریختن از این کشور زمینه ساز حمله سعودی ها به یمن شد. در این باره روزنامه «البناء» لبنان بیستم اسفند ماه پارسال در گزارشی با اشاره به تجاوز عربستان به یمن نوشت: پس از انقلاب های عربی، دخالت پی در پی عربستان در مسایل منطقه و تلاش برای دامن زدن به فتنه و جنگ های قومی- مذهبی دلیل اصلی بحران، بی ثباتی و جنگ های منطقه است. این دخالت ها از بحرین آغاز شد و سوریه، عراق و یمن را هم فرا گرفت. ریاض به بهانه بازگشت دولت قانونی، به طور مستقیم علیه مردم یمن وارد جنگ شد و با وجود سپری شدن یک سال از حمله پی در پی به یمن، نه تنها نتوانست ائتلاف گروه مردمی انصارالله و هواداران علی عبدالله صالح رییس جمهوری پیشین یمن را بر هم زند و آنان را وادار به تسلیم کند بلکه نتیجه ای عکس از این نبرد به دست آورد. در این شرایط مقام های عربستان تلاش می کنند بر آمار قربانیان و زیان های جنگ در یمن سرپوش بگذارند.

** سوریه میدان جنگ نیابتی و جولانگاه تروریست ها
شبکه های خبری الجزیره و تارنمای «البدیل» مصر با اشاره به انحراف خواسته های مسالمت آمیز مردم سوریه و تبدیل شدن این کشور به جولانگاه تروریست ها، سیر تحولات این کشور را مورد بررسی قرار دادند.
تارنمای شبکه خبری الجزیره بیست و سوم دی ماه پارسال نوشت: ناآرامی ها در سوریه به جنگ داخلی ویرانگری منجر شد و پس از اینکه این کشور به عرصه رقابت میان قدرت های منطقه ای و فرامنطقه ای تبدیل شد ساختار جامعه از هم پاشید.
تارنمای البدیل مصر سی و یکم خرداد 1393 به نقل از «فراس صقر» مدیر وزارت راه و ترابری سوریه نوشت: سوریه با دسیسه جهانی دست و پنجه نرم می کند که قدرت های غربی و کشورهای واپسگرای عربی در آن نقش دارند. قدرت های جهانی برای زمینگیر کردن دولت سوریه و تضعیف آن تلاش می کنند.
این رسانه افزود: رسانه های عربی در آغاز ناآرام هایی در سوریه رویدادهای را به طور واقعی پوشش نمی دادند و سبب شدند تا همه علیه دولت سوریه بسیج شود اما پس از انتشار خبرهایی که در آن اقدام های غیرانسانی گروه های تکفیری به تصویر کشیده شد برای همگان مشخص شد که در سوریه انقلاب در جریان نیست بلکه گروه های مسلح خواهان به زانو در آوردن نظام این کشور هستند.
روزنامه «جهینه الاخباریه» عربستان هم با اشاره به بی ثباتی در کشورهای عربی، گروه های تروریستی را مهمترین برندگان ناآرامی ها معرفی کرد. روزنامه جهینه الاخباریه عربستان دهم اسفندماه سال پیش در گزارشی به قلم «محمد أحمد التاروتی» نوشت: برنده بزرگ انقلاب های عربی گروه های تروریستی بودند که با شعارهای گوناگون توانستند موج سواری کنند. این گروه های به راحتی توانستند مناطقی را زیر کنترل خود در آورند و با منابع مالی و نیروها ، مهارت و سلاح های بسیاری در اختیار دارند وضعیت تازه ای را تحمیل کنند. ناامنی، بی ثباتی سیاسی پس از انقلاب های عربی در شکل گیری و قدرت یابی این گروه ها نقش داشت. تروریسم در محیط های ناآرام به راحتی گسترش پیدا کرد.
**گروه پژوهش و تحلیل خبری
پژوهشم ** 9278**9279