سکوتِ بازار مسگرها/ چینی‌ها هنر صفوی را به نابودی کشاندند

خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها- اسما محمودی: در روزگار نه‌چندان دور هنرهای بی‌نظیر دست هنرمندان کرمانی زینت‌بخش خانه‌های مردمان این دیار بود و می‌شد در هر گوشه خانه زبان گویای هنرمندان را مشاهده کرد؛ از پته گرفته تا ظروف مسی و چاقوهای راینی در خانه‌ها بنا بر کاربردشان مورداستفاده قرار می‌گرفتند و عملاً در زندگی مردم کاربرد داشتند.

روزگار گذشت و کم‌کم صنایع‌دستی که با عشق تولید می‌شدند جای خود را به صنایع بی‌روح و زمخت کارخانه‌ای و ماشینی دادند و این روزها وقتی به خانه‌های کرمانی‌ها سر می‌زنیم دیگر خبری از صنایع‌دستی غنی این استان نیست و به‌وضوح استفاده از آن‌ها کمرنگ و همین امر باعث دلسردی هنرمندان شده است.

حال‌وروز ناخوش صنایع‌دستی کرمان بر کسی پوشیده نیست؛ به هر رشته‌ای از این حوزه که می‌نگری غبار فراموشی و غفلت را می‌بینی و گویی صنایع‌دستی این دیار دچار سکته‌ای ناقص شده و به احیا و بازنگری نیاز دارد.

اقلام صنایع‌دستی فلزی، مس، فرش، پته، شال، خورجین بافی، سفره بافی، حصیربافی، گلیم، جاجیم، سفالگری و صنایع چوبی ازجمله صنایع‌دستی بومی دیار کریمان است. باوجود مشکلات گفته‌شده تولید صنایع‌دستی در بین عشایر همچنان رونق دارد و ساکنان عرصه‌های طبیعی استان که دل‌هایی به پهنای دشت‌های سرسبز دارند فعال‌ترین افراد عرصه صنایع‌دستی به شمار می‌روند.

به گفته مسئولان اخیراً ۳۰ مورد از صنایع‌دستی استان کرمان مُهر اصالت کشوری و تأیید اعتبار دریافت کردند و در آینده نزدیک جز مجموعه‌های مورد تأیید یونسکو قرار خواهند گرفت.

اقبال کم جوانان از صنایع‌دستی و قطع شدن زنجیره آموزش نسل به نسل هنرهای این حوزه باعث شده که صنایع‌دستی کرمان چهره در نقاب مظلومیت و فراموشی بکشد.

صدای چکش‌های مس گران کرمانی به تاریخ پیوست

نام هنر: مسگری

قدمت: دوره صفویه

شهر زادگاه هنر: شهر کرمان

معرفی کوتاه هنر: در هنر قلم‌زنی به روش سطح کاری که خاص منطقه کرمان است صنعتگر از ایجاد هرگونه فرورفتگی در سطح ظروف مسی پرهیز می‌کند و فقط بر اساس طرح موردنظر با قلم‌هایی بر روی مس خط می‌اندازد یا با قلم‌هایی که بافت‌های گوناگون دارند بر سطح فلز بافت ایجاد می‌کند.

بیشترین کاربری: ظروف و وسایل تزیینی

هنرمندان به نام این عرصه: سید محمد فریضنی، حسن اشرف زاده، حمید ابراهیمی (از جوانانی بوده که به مس گری روی آورده است) و حامد اشرفی صفارزاده

هنرمندان بازمانده: سید محمد فریضنی، حسن اشرف زاده و حامد اشرفی صفارزاده

وضعیت فعلی این هنر در استان: در حال منسوخ شدن

علل رکود و مهم‌ترین چالش‌های پیش روی احیا: تأمین نشدن مواد اولیه، ورود کالاهای بی‌کیفیت و ارزان چینی، قطع شدن زنجیره آموزش نسل به نسل، سختی کار، کمبود اعتبارات حمایتی، نبود بازار خریدوفروش مناسب

ارائه راهکارهای حفظ و احیاء: نوآوری، تأمین مواد اولیه و بازاریابی

استان کرمان به بهشت معادن شهرت داشته و وجود معادن بزرگ مس در شهربابک، بردسیر و سرچشمه باعث شد مردم خوش‌ذوق دیار کریمان به سمت مس گری و قلم‌زنی مس سوق داده شوند؛ وجود حفاری‌هایی در منطقه «تل ابلیس» در شهرستان بردسیر کرمان نشان از وجود کوره‌های مس پنج‌هزارساله در این دیار دارد.

در هنر قلم‌زنی به روش سطح کاری که خاص منطقه کرمان است صنعتگر از ایجاد هرگونه فرورفتگی در سطح ظروف مسی پرهیز می‌کند و فقط بر اساس طرح موردنظر با قلم‌هایی بر روی مس خط می‌اندازد یا با قلم‌هایی که بافت‌های گوناگون دارند بر سطح فلز بافت ایجاد می‌کند.

تا چندی پیش وقتی‌که قدم در بازار مسگرهای کرمان می‌نهادی صدای ریز چکش هنرمندان این دیار مانند آهنگی دل‌نشین به گوش می‌رسید و پیام زندگی و پویایی را با خود به همراه داشت؛ حال و هوایی که امروز به رؤیایی برای این راسته از بازار تبدیل‌شده و استادکاران چکش‌ها را به گوشه‌ای نهاده‌اند و به‌جای عرضه هنر دستانشان فروش ظروف مسی چینی را پیشه خودکرده‌اند.

صنایع‌دستی در حال منسوخ کرمان

معاون صنایع‌دستی میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان کرمان در گفتگو با مهر با اشاره به وسعت کرمان می‌گوید: در هر گوشه از این استان پهناور مردم دستی در هنر داشته و از شمالی‌ترین تا جنوبی‌ترین نقطه درزمینهٔ سنگ‌های قیمتی، نیمه قیمتی، مس و الیاف صنایع‌دستی بی‌نظیری را خلق می‌کنند.

غلامرضا فرخی ادامه می‌دهد: از ۳۰۰ رشته صنایع‌دستی موجود در کشور تعدادی منحصر به کرمان و صنایع‌دستی بومی این دیار هستند که از این میان می‌توان به پته و گلیم سیرجان اشاره کرد.

وی از پی گیری‌ها برای ثبت سیرجان به‌عنوان شهر جهانی گلیم خبر می‌دهد و می‌افزاید: متأسفانه برخی رشته‌ها همچون حصیربافی شهداد، شیشه‌گری، سفره بافی ماهان، گیوه‌بافی زرند، عریض بافی، مس چکشی، قلم‌زنی مس، سراجی سنتی، رنگرزی گیاهی، چادرشب بافی لاله‌زار و سفالگری سیرجان، گره چینی در استان کرمان در حال منسوخ شدن است.

آب حیات در بستر خشکیده برخی صنایع‌دستی کرمان

فرخی ترمه باقی هوتک را نیز یکی از صنایع‌دستی در حال منسوخ می‌داند و می‌افزاید: با تلاش‌هایی که صورت گرفته این رشته صنایع‌دستی ظرف یک تا دو سال آینده احیا خواهد شد.

معاون صنایع‌دستی میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان کرمان همچنین از ایجاد مجموعه‌ای به‌منظور احیاء گیوه‌بافی شهربابک خبر می‌دهد و می‌گوید: یکی از علل منسوخ شدن برخی رشته‌ها مانند گیوه‌بافی کاربردی نبودن این تولیدات در دنیای امروز است.

وی نبود نوآوری در صنایع‌دستی را از دیگر دلایل منسوخ شدن برخی صنایع‌دستی می‌داند و می‌افزاید: شاید برخی رشته‌ها به اسم در استان‌های دیگر نیز وجود داشته باشند اما شیوه کار و نوع مواد در مناطق مختلف متفاوت است.

سازهایی که دیگر کوک نمی‌شود

فرخی ادامه می‌دهد: در مناطق جنوبی استان کرمان نظیر کهنوج، قلعه گنج، روبار جنوب و فاریاب خورجین بافی، زیورآلات سنتی و ساخت سازهای سنتی قیچک کمانچه نیز منسوخ‌شده چراکه این کارها صرفه اقتصادی نداشتند و کم‌کم هنرمندان این حرفه را کنار گذاشته و زنجیره انتقال سینه‌به‌سینه این دانش به نسل‌های آینده قطع شد.

وی در خصوص قلم‌زنی مس به‌سختی کار اشاره می‌کند و می‌گوید: امروزه شاهد ورود جنس‌های چینی به بازار هستیم؛ جنس‌های چینی و خارجی که با لیزر بر روی آن‌ها کار می‌شود در کنار اجناسی باکیفیتی قرار می‌گیرند که به دلیل ارزش بالا قیمتی به‌مراتب بیشتر دارند چراکه هنرمند با دستان خود ذره‌ذره این اثر هنری را خلق کرده و گویی از روح خود در آن دمیده است.

وی در اختیار قرار دادن مواد اولیه به صنعت گران را یکی از راهکارهای احیا مس دانسته و می‌افزاید: باید بحث‌های حمایتی نظیر بیمه و ارائه تسهیلات بیش‌ازپیش موردتوجه قرار گیرد.

فرخی می‌گوید: درواقع صنایع‌دستی الهام گرفته از ایده‌ها و افکار درونی هنرمندان است و به تولیداتی اطلاق می‌شود که ۱۰۰ درصد مواد به‌کاربرده شده در آن طبیعی بوده و ۷۰ درصد آن نیز کار دست باشد.

معاون صنایع‌دستی میراث فرهنگی استان کرمان از تلاش برای احیاء سالیانه یک یا دو رشته صنایع‌دستی بسته به اعتبار دریافتی خبر می‌دهد و می‌افزاید: برای اینکه افراد ترغیب به فعالیت درزمینهٔ صنایع‌دستی شوند سعی شده است مواد اولیه در اختیار آن‌ها قرار داده شود ضمن اینکه آموزش‌های رایگان نیز به افراد ارائه می‌شود.

وی بازاریابی برای صنایع در حال منسوخ را بسیار مهم می‌داند و می‌گوید: اگر فرد بتواند تولیدات خود را به فروش برساند به‌طور یقین به حرفه خود ادامه می‌دهد ولی چنانچه بازاریابی خوبی صورت نگیرد هنرمند دلسرد شده و این حرفه را رها می‌کند.

معاون صنایع‌دستی میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان کرمان عنوان می‌کند: تمامی رشته‌ها ازنظر صنایع‌دستی مهم بوده و بر اساس بودجه و اعتبار در همه حوزه‌ها کار می‌شود.

وعده احیا مسگری در سال آینده

وی در خصوص اقدامات صورت گرفته برای احیا مس‌‍گری می‌گوید: چنانچه امسال اعتباری برای احیا رشته‌های در حال منسوخ اختصاص داده شود مس در اولویت قرار داشته و در این زمینه فعال می‌شویم.

فرخی به راه‌اندازی یک فروشگاه بزرگ مس به‌صورت «ورک شاپ» در مجموعه بازار مسگرها کرمان اشاره می‌کند و می‌گوید: میراث در این زمینه تسهیلاتی برابر ۱۰۰ میلیون اختصاص داده و عملاً در این فروشگاه قلم‌زنی مس انجام می‌شود.

وی قدمت مس را مربوط به کرمان می‌داند و می‌افزاید: قلم‌زنی اصفهان نیز از کرمان گرفته‌شده و این هنر در کرمان به دوران صفویه برمی‌گردد. تمامی افرادی که در بازار مس گرها هستند درگذشته این کار را انجام می‌دادند اما به دلیل سختی کار و مشکلاتی که وجود داشت از این کار کناره‌گیری کردند.

گام‌های نخستین برای تأمین مواد اولیه مسگران کرمانی

فرخی تأمین مواد اولیه مس گران را حائز اهمیت می‌داند و می‌افزاید: برای این منظور فردی به استانداری معرفی‌شده که بتواند زیر نظر این معاونت سهمیه‌ای را در تناژ بالا از شرکت‌های مس دریافت کرده و به‌صورت خرد باقیمت تمام‌شده (ارزان) در اختیار صنعت گران قرار دهد.

وی از کرمان به‌عنوان بهشت معادن یاد می‌کند و می‌گوید: در بازار کرمان مجموعه بازار مس گرها راداریم اما سال‌هاست به دلایل مختلف ازجمله نبود توجیه اقتصادی صنعت گران اقلام مسی را از اصفهان می‌آورند و تولید کارگاهی را کنار گذاشته‌اند.

فرخی ادامه می‌دهد: به دنبال این هستیم که مس گری در کرمان احیا شود و مجدد مردم و توریست‌ها تولید زنده مس و قلم‌زنی را در بازار شاهد باشد که مجموعه بسیار بزرگی در بازار مس گرها برای این منظور راه‌اندازی شده است.

وی از رتبه اول کرمان در بحث نوآوری و فروش صنایع‌دستی در سطح کشور خبر می‌دهد و می‌افزاید: کرمان امسال نشان ملی ازلحاظ کیفیت صنایع‌دستی در جنوب شرق کشور را به خود اختصاص داد که نشان می‌دهد صنایع‌دستی این دیار از کیفیت و مرغوبیت بالایی برخوردار است.

فرخی کمبود بودجه را چالش اصلی برای احیاء صنایع‌دستی منسوخ و در حال منسوخ می‌داند و می‌گوید: بر اساس بودجه اختصاص‌یافته برای احیا این هنرها برنامه‌ریزی می‌شود؛ کرمان در حالی پهناورترین استان کشور است که بودجه صنایع‌دستی آن برابر با استان‌هایی است که ازنظر وسعت و جمعیت کمتر از آن هستند.

وی از پرداخت تسهیلات چهار درصد با بهره کم به صنعت گران واجد شرایط خبر داده و می‌افزاید: همچنین بیمه صنعت گران در دستور کار قرار دارد.

این حال‌وروز تنها یکی از آثار در حال منسوخ دیار کریمان است و امروز نگاه فعالان حوزه صنایع‌دستی به دستان مسئولینی است که شاید گامی در این راه نهاده و با چاره‌اندیشی خونی تازه در رگ‌های صنایع‌دستی کرمان جاری کنند.