«متقال» آب رفت/ پارچه‌های صنعتی پنبه «نساجی سنتی» را زدند

خبرگزاری مهر - گروه استان‌ها: صنایع‌دستی هر قوم و ملتی، معرف ذوق و خلاقیت‌های آنان در پاسخ به نیازهای مادی و معنوی در مرحله مشخصی از تاریخ و تجلی ویژگی‌های فرهنگی و مظهر تمدن انسان‌های هر جامعه درگذر تاریخ است.

استان چهارمحال و بختیاری یکی از استان‌های تاریخی و قدیمی کشور است که مهد تولید بسیاری از صنایع‌دستی کشور به شمار می‌رود. عشایری بودن این استان و وجود منابع اصلی تولید صنایع‌دستی در این استان موجب شده است که مردم این استان از دیرباز در تولید صنایع‌دستی فعالیت کنند.

این استان به‌واسطه داشتن مراتع سرسبز و وجود علوفه فراوان در طبیعت مرکز پرورش دام سبک بوده و همین امر موجب شده است که این استان یکی از مهم‌ترین تولیدکنندگان پشم و پوست در کشور محسوب شود.

وجود پشم ارزان‌قیمت و چرم موجب شده است که بیشتر صنایع‌دستی این استان در حوزه نساجی و بافت‌ها قرار گیرد. صنایع‌دستی بختياری فقط انواع بافت‌ها را شامل می‌شود و تقریباً اغلب زنان و دختران ايلياتی با آن‌ها آشنايی دارند.

صنایع‌دستی چهارمحال و بختیاری شامل متقال، قالی، خرسک، سیاه‌چادر، چوقا، موج، وريس، قفل، گیوه ، محصولات نمدی و... است و در این میان مهد متقال بافی استان چهارمحال و بختیاری بوده که در حال حاضر این هنر دستی منسوخ شده است.

نام هنر: متقال بافی

شهر زادگاه هنر: همه شهرهای و روستاهای چهارمحال و بختیاری

معرفی کوتاه هنر: متقال نوعی پارچه است که به دست‌زنان بختیاری تولید می‌شده و از این پارچه تن‌پوش‌های بهاری و تابستانی برای همه اعضای خانواده دوخته می‌شده است.

بیشترین کاربری: برای دوخت انواع لباس‌های بهاری و زمستانی اعضای خانواده در چهارمحال و بختیاری استفاده می‌شده است.

هنرمندان به نام این عرصه: زنان بختیاری

وضعیت فعلی این هنر در استان: به‌طور کامل منسوخ‌شده است.

علل رکود و مهم‌ترین چالش‌های پیش روی احیا: ورود پارچه‌های ارزان‌قیمت با جلوه‌های زیبا و متنوع

ارائه راهکارهای حفظ و احیاء: آموزش متقال بافی و معرفی این هنر

برای بافتن متقال زنان بختیاری از پنبه گیاهی پارچه تولید می‌کردند، به این‌گونه که ابتدا پنبه خام را از استان هم‌جوار(اصفهان) تهیه و سپس با ابزاری به نام «چله» آن را می‌ریسیدند و آن را تبدیل به نخ پنبه‌ای می‌کردند.

سپس با پنبه نخی و بهره‌گیری از دستگاه متقال بافی آن را تبدیل به پارچه می‌کردند و هنگامی پارچه تولید می‌شود با پارچه تولیدشده انواع لباس‌های بهاری و تابستانی برای اعضای خانواده خود می‌بافتند.

لباس‌های دوخته‌شده با متقال شامل دامن، روسری، چادر، پیراهن زنانه و مردانه، شلوار مردانه و... بوده است.

مردان بختیاری با بهره‌گیری از هنر زنان استان چهارمحال و بختیاری پوشش‌های گیاهی در تابستان و بهار به تن می‌کردند که سختی کار مزرعه و دامداری را برای آن‌ها کاهش می‌داد.

متقال بافی در چهارمحال و بختیاری منسوخ‌ شد

کارشناس صنایع‌دستی و بازرگانی اداره کل میراث فرهنگی استان چهارمحال و بختیاری در این خصوص به خبرنگار مهر گفت: متقال بافی در گروه نساجی سنتی طبقه‌بندی شده که از این هنر پارچه پنبه‌ای تولید می‌شده است.

محمدرضا طاهر پور ادامه داد: حرفه متقال بافی مخصوص بانوان چهارمحال و بختیاری و توسط یک دستگاه که دارای پدال بوده بافته می‌شده است.

وی ادامه داد: ماده اولیه متقال پنبه بوده که از منطقه لنجان اصفهان به استان چهارمحال و بختیاری آورده و توسط ابزاری به نام چله به نخ تبدیل می‌شده و این نخ با دستگاه «وردی» یا «پدالی» به پارچه تبدیل می‌شده است.

وی اظهار داشت: زنان بختیاری با بهره‌گیری از پارچه پنبه‌ای تولیدشده لباس‌های بهاری و تابستانی برای همه اعضای خانواده می‌دوختند.

علت منسوخ شدن این هنر در استان ورود پارچه‌های صنعتی با جنس‌های متفاوت و رنگ‌ها متنوع  بوده است که موجب کمرنگ شدن این هنر دستی در استان چهارمحال و بختیاری  شده استکارشناس صنایع‌دستی و بازرگانی اداره کل میراث فرهنگی استان چهارمحال و بختیاری بیان داشت: هم‌اکنون حدود ۵۰ تا ۶۰ سال است که این هنر در این استان منسوخ‌شده است.

وی ادامه داد: علت منسوخ شدن این هنر در استان ورود پارچه‌های صنعتی با جنس‌های متفاوت و رنگ‌های متنوع بوده است که موجب کمرنگ شدن این هنر دستی در استان چهارمحال و بختیاری شده است.

کارشناس صنایع‌دستی و بازرگانی اداره کل میراث فرهنگی استان چهارمحال و بختیاری عنوان کرد: تغییر الگوی مصرف و بهره‌گیری از تنوع در محصولات پوشیدنی موجب شده که این هنر کاملاً در استان چهارمحال و بختیاری منسوخ شود.

معاون صنایع‌دستی میراث فرهنگی استان چهارمحال و بختیاری نیز در این زمینه در گفتگو با خبرنگار مهر با اشاره به منسوخ شدن رشته متقال بافی در استان چهارمحال و بختیاری، افزود: متقال بافی هنری بوده است که زنان استان چهارمحال و بختیاری با بهره‌گیری از پنبه خام تولید پارچه و نیازهای پوشاکی خود تأمین می‌کردند.

مهراب رئیسی عنوان کرد: مردم چهارمحال و بختیاری به‌واسطه شرایط توپوگرافی خاص و نبود امکان زیاد برای مسافرت به نقاط مختلف کشور تمام نیازهای خود را تأمین می‌کرده‌اند که مهم‌ترین آن تولید پارچه پنبه‌ای بوده است.

مردم چهارمحال و بختیاری به‌واسطه شرایط توپوگرافی و خاص وعدم امکان زیاد مسافرت به نقاط مختلف کشور تمام نیازهای خود را تأمین می‌کرده‌اند که مهم‌ترین آن تولید پارچه پنبه‌ای بوده استمهراب رئیسی بیان کرد: امروزه صنایع‌دستی در جهان در حال تبدیل‌شدن به منبع اقتصادی است ولی در کشور ایران به دلایل گوناگون از ارزش و جایگاه واقعی خود فاصله گرفته است.

وی بیان کرد: متأسفانه افزایش مهاجرت از روستا به شهرها و گرایش مردم به مشاغل واسطه‌ای سبب شده است که صنایع‌دستی به‌دست فراموشی سپرده شود.

وی تصریح کرد: این فراموشی از بین بردن هنر- صنعت نیست بلکه فراموشی فرهنگ و اعتقادات مردمان این استان است.

معاون صنایع‌دستی میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری چهارمحال و بختیاری گفت: ورود کالاهای خارجی به کشور سبب رکود بازار بسیاری از رشته‌های صنایع‌دستی و از دست دادن شغل بسیاری از افراد در این حوزه شده است.

رئیسی گفت: این موضوع سبب به فراموشی سپردن بسیاری از رشته‌های صنایع‌دستی استان شده است که با تلاش‌های انجام‌شده از سوی اداره کل میراث فرهنگی تعداد شاغلان و تولیدکنندگان محصولات صنایع‌دستی در استان روند روبه رشدی را داشته است.

معاون صنایع‌دستی میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری چهارمحال و بختیاری گفت: با برنامه‌‌ریزی در راستای تقویت ظرفیت‌های تولیدی و تجاری صنایع‌دستی و ارتقای صادرات و توسعه صنایع‌دستی استان سعی در رشد همه‌جانبه صنایع‌دستی تا پایان افق ۱۴۰۴ در استان داریم.

به هر روی با توجه به اینکه این هنر کاملاً منسوخ‌شده است و خبری از پارچه‌های پنبه‌ای اصل سنتی نیست، جوانان کشور می‌توانند با فراگیری این هنر زمینه تولید پارچه‌های پنبه‌ای سنتی را فراهم و با ایجاد خلاقیت در تولید پارچه سنتی، زمینه تولید و فروش صنایع دستی و اشتغال خود را ایجاد کنند.

در عصر مدرن و تکنولوژی همچنان کسانی بوده که به دنبال خرید محصولات سنتی و اصل هستند که باید از این ظرفیت استفاده و زمینه احیا محصولات دستی منسوخ شده استان از جمله متقال بافی را فراهم کرد.