تهران میزبان کنگره عارفان خراسانی/ از ابوالحسن خرقانی تا شیخ ابوسعید ابوالخیر

کنگره بزرگداشت چهارتن از عرفای خطه خراسان با هدف بررسی زندگی، منش و آثار این بزرگان برگزار می شود. علی محمد صابری، دبیر علمی کنگره بزرگداشت چهارتن از عرفای خطه خراسان، محقق و پژوهشگر حوزه فرهنگ و فلسفه با اشاره به کنگره بزرگداشت چهار تن از عرفای خطه خراسان گفت: این کنگره از اول تا سوم اسفندماه در مرکز همایش های بین المللی صدا و سیما برگزار می شود و موضوع آن در مورد چهارتن از عرفای خطه خراسان است که توانستند تاثیرگذاری شگرفی را در دوره زندگی خود بر جامعه شان داشته باشند.

وی در ادامه در مورد شخصیت و زندگی این عارفان اظهار کرد: اولین شخصیت بزرگ عرفانی که در این کنگره قصد بر بررسی آرا و نظریات اش داریم، شیخ احمد غزالی طوسی است. وی برادر کوچک تر امام محمد غزالی است، شیخ احمد غزالی طوسی معروف است به اولین کسی که رساله عرفانی به نثر در مورد عشق نوشت، کتاب معروف «سوانح العشاق» نوشته اوست، وی در عرفان معروف به جامع العلوم و المعارف است. او ترتبیت شده شیخ ابوبکر نساج طوسی است و به عنوان خلیفة الخلفایی در عرفان اسلامی جانشین می شود. شیخ احمد غزالی طوسی کتاب های مهمی نوشته است که از جمله آنها می توان به رساله عینیه، رساله مکتوبات، رساله روح، مکتوباتی در پاسخ نامه های عین القضات همدانی، اشاره داشت.

صابری تصریح کرد: بزرگانی چون ابوالفضل بغدادی، عین القضات همدانی، نجیب الدین سهرودی، سنایی غزنوی از شاگردان شیخ احمد غزالی طوسی هستند. مدفن این عارف در قزوین است. شیخ احمد غزالی طوسی در تصوف اسلامی مساله عشق را نه صرفا به نحو روان شناسانه و نه صرفا در قالب ادبیات بلکه به نحو کاملا عرفانی بیان می کند و تا دوره او هرگز عشق را به صورت نثر بیان نکرده بودند و برای فهم مساله و دیدگاهی که او بیان می کند نخست باید مساله ایمان و دین را به درستی بفهمیم. یعنی دین را در سطح اخلاق و پدیده اجتماعی یا یک دستور صرف پایین نیاوریم و بدانیم که دین امر قدسی و فراتاریخی است و حقیقتی است که فطرت انسان به دنبال آن می رود.

وی با بیان اینکه حدود صد استاد و پژوهشگر در بخش گرامیداشت شیخ احمد غزالی طوسی مقاله داده اند، افزود: از این تعداد دوازده نفر در چهار پنل مجزا سخنرانی می کنند، همچنین اساتید معروفی چون نصرالله پورجوادی، دکتر کریم زمانی، دکتر دینانی نیز قرار است در این بخش حضور داشته باشند.

صابری ادامه داد: اما در مورد روز دوم که روز بزرگداشت دو تن از مشایخ عرفا در قرن پنج و ششم هجری است، یکی اشیخ ابوالحسن خرقانی و دیگری شیخ ابوسعید ابوالخیر. اما در مورد شیخ ابوالحسن خرقانی که معروف به شیخ اهل قبض بود، او حالت قبض و گرفتگی دل داشت و حالتی داشت که اندوه و حزن بر وجودش غلبه می کرد. اصطلاحا به اوسالک مجذوب می گفتند که از حالت سیر و سلوک مجذوب حق شده است، او مرید شیخ ابوالقصاب آملی است و هم عصر با شیخ ابوسعید ابوالخیر. ابوالحسن خرقانی در عرفان معروف به شیخی است که اهل صلح بود، او پرچم صلح را به دست داشت؛ اصطلاحی در عرفان است با عنوان «صلح کل» که انسان با نفس اماره خودش در جنگ است و با خلق در جنگ نیست و اگر کسی بتواند نفس را سرکوب کند بر کل هستی می تواند غلبه پیدا کند.

این پژوهشگر گفت: شیخ ابوالحسن خرقانی در نیشابور یکی از پایه های مهم فرهنگسازی محسوب می شد که به حق اگر وجود این بزرگواران نبود نیشابور هرگز به عنوان پایتخت فرهنگی ایران در قرون پنجم و ششم محسوب نمی شد، جامعه خشک و قشری گرا و حکومت های دست نشانده باعث شده بود که از نظر فرهنگی ایران رو به پسرفت باشد اما عارفانی چون ابوالحسن خرقانی با نشر این اندیشه ها اجازه ندادند که فرهنگ ایرانی رو به قهقرا رود و حتی ما شاهد شکوفایی معنوی و روحی فرهنگ اسلامی در ایران شدیم که مغز این فرهنگ عرفان بود که ظهور کرد.

استاد دانشگاه فرهنگیان در ادامه در مورد برنامه های عصر روز دوم کنگره گرامیداشت چهار تن از عرفای خطه خراسان اظهار کرد: عصر روز دوم کنگره اختصاص به شیخ ابوسعید ابوالخیر دارد. او از مشایخ مجذوب سالک است یعنی شیخی که قوه جذب بر او غلبه دارد و مانند پرنده شاهبازی بر طریقه عشق الهی ربوده حق شده و بلافاصله مسیر سیر و سلوک را طی می کند، شیخ ابوسعید هم عصر خرقانی است و اصطلاحا به او شیخ اهل بسط می گویند. شیخ ابوسعید ابوالخیر شاگردان بسیاری را تربیت کرده است و در وا قع در فرهنگ سازی نیشابور بسیار کمک می کند و همچنین مجالس ذکر بسیاری را دایر می کند. مجالسی که در آن ذکر خداست و کاروان سراهایی که او دایر کرد و نیشابور را تبدیل به شهری کرد که تمام سران و بزرگان شهرها و کشورها لازم دیدند که از آن شهر دیدن کنند.

وی ادامه داد: اما روز سوم کنگره اختصاص دارد به صدمین سال رحلت یکی از بزرگان عرفای خراسان در دوره معاصر یعنی نورعلی شاه ثانی دارد. او رساله های بسیاری در عرفان نوشته است که یکی از این رساله ها «صالحیه» نام دارد که در عرض دو هفته نوشته شده است و رساله بسیار عمیق عرفانی است. نورعلی شاه ثانی منطقه خراسان را که منطقه عرفان خیزی بود از نظر عرفانی گسترش داد ولی او از نظر شخصیتی فرد غریب و گمنامی بوده است، اولا سال ها به تحقیق و تفحص در مورد دین پرداخت و به کشورهای مختلفی سفر کرد از جمله هندوستان، پاکستان، عراق، حجاز و با تمام اندیشه های فکری فقها و متکلمین آشنا شد و رساله های مختلفی نوشته است. او حتی در باب تربیت کودکان رساله نوشته است، او حتی روان شناسی عارف است.

این پژوهشگر حوزه عرفان تصریح کرد: مدفن نورعلی شاه ثانی در شهر ری و در حرم حضرت عبدالعظیم الحسنی واقع شده است. از جمله مشایخی که او تربیت کرده است شیخ عبدالله حائری است که فرزند شیخ عبدالکریم حائری است. نورعلی شاه ثانی به جمع بین فقه و عرفان اسلامی که در واقع جمع طریقت و شریعت است اهمیت ویژه ای می دهد. بالغ بر چهل سخنران در روز های دوم و سوم سخنرانی می کنند. همچنین طی این کنگره سه روزه، سه گروه موسیقی سنتی مقامی خراسان را میزبانی می کنیم که اجرا خواهند داشت. اساتیدی در معماری نیز در کنگره حضور یافته و پیرامون معماری منحصر به فرد آرامگاه این بزرگان سخنرانی خواهند داشت. همچنین برخی ناشران فعال در عرصه کتب عرفانی آثار خود را در حاشیه این کنگره ارایه می کنند.

/6262