12 سال برای ساخت این فیلم کافی نبود؟ / بازخوانی پرونده یک پروژه خبرساز

درنا حسین‌زاده: نیمه خرداد زمانی است که عرصه‌های مختلف فرهنگی و هنری در معرض یک سنجش قرار می‌گیرند؛ اینکه در زمینه تصویر کردن چهره‌ای از بنیانگذار انقلاب اسلامی به چه ترتیب عمل کرده‌اند. در این زمینه وقتی نوبت به سینما می‌رسد بیش از هر فیلم و اثری نام «فرزند صبح» به کارگردانی بهروز افخمی به میان می‌آيد؛ فیلمی که نسخه‌ای از آن در بیست و هشتمین دوره جشنواره فیلم فجر به نمایش درآمد و بعد از پخش بیش از دو ساعت فیلم، افخمی گفت از مایل نبوده نامش در عنوان‌بندی این فیلم قرار بگیرد، زیرا «فرزند صبح» همانی که او می‌خواسته نشده است.

این فیلم که از ابتدای راه با حواشی بسیاری همراه بود، همچنان همان اطراف حواشی قرار دارد و به اصل نرسیده است، از همه مهمتر اینکه فیلم هنوز تبدیل به فیلمی نشده که بحث اکران آن به میان بیاید؛ دلایل برای بی‌سرانجامی این پروژه بسیار است که در ادامه نگاهی به برخی از موضوعات مطرح شده، صورت می‌گیرد.

وقتی کارگردان فیلم خود را قبول ندارد

اعلام نام هدیه تهرانی و محمدرضا شریفی‌نیا به عنوان بازیگر فیلم، آغاز جنجال «فرزند صبح» بود. سال 1383 خیلی خوشایند نبود که نقش دایه امام خمینی (ره) را تهرانی بازی کند و حضور شریفی‌نیا نیز در نقش فرزند امام جنجال‌هایی داشت که بالاخره به نتیجه نرسید و هر دوی این بازیگران در فیلم حضور پیدا کردند.

این مشکلات اولیه در ادامه به ریتم کند تولید رسید، جایی که فیلم پیش نمی‌رفت و ساخته نمی‌شد و در مقطعی بهروز افخمی گفت کل پروژه را تعطیل می‌کند تا پسری که نقش کودکی امام را بازی می‌کند، بزرگ شود و بتواند نقش بزرگتری را هم ایفا کند.

با همه این‌ها به هر ترتیب که بود تدوین فیلم با مسئولیت زنده‌ياد سیف‌الله داد نیز آغاز شد و تصور می‌شد فیلم در سال 87 آماده نمایش شود که چنین نشد. انتظارها ادامه داشت تا جایی که بالاخره در فهرست فیلم‌های بیست و هشتمین جشنواره فیلم فجر نام «فرزند صبح» جای گرفت. واکنش دور از انتظار نسبت به این اتفاق از سوی افخمی کارگردان فیلم صورت گرفت. او در متنی خطاب به مهدی مسعودشاهی دبیر جشنواره نوشت که فیلم ارائه شده دبیرخانه جشنواره را اثر خود نمی‌داند و چنین شرح داد: «در خبرها خواندم فیلم «فرزند صبح» در بخش مسابقه‌ جشنواره پذیرفته و در اخبار منتشره مخصوصا تاکید شده این فیلم را من ( بهروز افخمی) کارگردانی کرده‌ام.

جای دیگر از قول آقای شرف‌الدین (تهیه‌کننده) خواندم که "افخمی از نزدیک در جریان شیوه‌ صداگذاری بود، موسیقی را تایید کرد و با بهرام زند به عنوان سرپرست گویندگان جلسه‌ای داشت و نقطه‌نظراتش را مطرح کرد و در مجموع از حال و هوای چگونگی امور تکمیلی فیلم مطلع بود". من امیدوارم دیگران این حرف‌های حیرت‌انگیز را از قول آقای شرف‌الدین جعل کرده باشند و گرنه باید از قول حافظ به خودمان دلداری بدهیم که تو عمر خواه و صبوری که چرخ شعبده‌باز / هزار بازی از این طرفه‌تر بر انگیز

من خدا را شاهد می‌گیرم که به هیچ صورت در جریان شیوه‌ صداگذاری و دوبله نبوده‌ام، موسیقی را تایید نکرده‌ام و تا چند هفته پیش اصلاً نمی‌دانستم چه کسی موسیقی را ساخته و فقط با آقای بهرام زند بیش از دو سال پیش در جلسه‌ای شرکت کرده‌ام که آن هم به خوردن چای و شیرینی و یادآوری خاطرات دوبلاژ سریال «کوچک جنگلی» گذشت. پیش از این هم گفته‌ام که صدای هر فیلم نیمی از موجودیت آن را می‌سازد و در مورد فیلم «فرزند صبح» که صدابرداری مستقیم نشده، اجرای گفت‌وگوها از لحاظ لحن و نحو و لهجه‌ها می‌بایست در هنگام دوبلاژ کارگردانی می‌شد و کارگردانی بازی‌های بازیگران فیلم هم تا آنجا که به گفتگوها مربوط می‌شود از اختیار من خارج و احتمالاً به وسیله‌ خود آقای شرف الدین انجام شده است. از این گذشته چنان که پیش از این گفته‌ام تدوین مورد تایید من که به وسیله سیف‌اله داد انجام شده بود دور انداخته شده و فیلم مجدداً تدوین شده است.»

بند پایانی متن افخمی به این ترتیب بود: «من اجازه نمی‌دهم از نامم به عنوان کارگردان در تیتراژ این فیلم سو استفاده شود و از شما به عنوان دبیر جشنواره‌ فیلم فجر درخواست می‌کنم در جهت جلوگیری از سرقت نام و آسیب رساندن به حیثیت حرفه‌ای اینجانب اقدام فرمایید. از طرف دیگر به شما هشدار می‌دهم که شنیده‌ام نتایج کار آقایان شرف الدین و ارگانی به هیچ وجه در شان امام (ره) نیست چنان که ممکن است خدای نکرده وهن شخصیت آن عزیز و حتی تمسخر لهجه و رفتار مردم خمین به حساب آید.»

شب طوفانی افخمی

هرچند بهروز افخمی با انتشار این متن سعی کرد مسئولیت «فرزند صبح» را از خود دور کند، اما شبی که فیلم در سالن مطبوعات بیست و هشتمین جشنواره فیلم فجر به نمایش درآمد، این افخمی بود که مورد پرسش قرار گرفت.

او در آن شب در راهروهای برج میلاد و در نهایت در سالن نشست خبری جشنواره تلاش کرد منتقدان را متقاعد کند، اما صدای منتقدان بلندتر از آن بود که با توجیه‌های افخمی خاموش شود.

بهروز افخمی در نشست خبری فیلم در سال 1388

افخمی که بلافاصله بعد از پایان یافتن نمایش فیلم در راهروهای سینما با انتقادها روبرو شد سعی می‌کرد با آرامش به سئوالات پاسخ می‌داد. او در مورد مدت زمان طولانی که سرگرم ساخت «فرزند صبح» بود، گفت: «در همه این سال ها همین صحنه‌هایی که در فیلم دیده شد فیلمبرداری شد. فیلم تعداد زیادی جلسه فیلمبرداری نداشت و همین ها را در مدت 10 سال گرفتیم.»

افخمی بعد از اینکه بارها تاکید کرد این فیلم اثر او نیست، فیلمنامه را متعلق به خود خواند و گفت: «من فیلمنامه این کار را همین طور می‌بینم که در فیلم شاهد هستیم و فیلمنامه به نام من است.» او تاکید کرد مشاوران زیادی برای نگارش فیلمنامه داشت و اسامی آنان در تیتراژ آمده است.

بخشی از این صحبت‌ها به ماجرای بودجه فیلم نیز مربوط شد، افخمی بعد از مواجهه با پرسشی که به بودجه صرف شده برای تولید این کار اشاره می کرد، گفت: « پول های دفتر را، کرایه وسایل را و دستمزد مرحوم سیف‌الله داد را تا زمانی که من بودم نداده بودند.»

افخمی بعد از مواجهه با انتقادی که صرفا توجه به دیدگاه شخصی خود را برای قصه‌گویی در مورد امام درست ندانست، گفت: «در مورد روایت شخصیت امام چه کار به برداشت مردم دارم؟ من از نگاه خودم ایشان را روایت کردم.»

ادعای تهیه‌کننده

در سال‌هایی که همچنان «فرزند صبح» به عنوان پروژه‌ای بی‌نتیجه باقی مانده است، محمدرضا شرف‌الدین تهیه‌کننده این فیلم سینمایی معتقد است باید برای حل مشکل فیلم باید بودجه‌ای به آن پرداخت شود.

 محمدرضا شرف‌الدین مدیر عامل انجمن سینمای انقلاب و دفاع مقدس و تهیه‌کننده فیلم در تازه‌ترین گفت‌و‌گوی خود با فارس از وضعیت «فرزند صبح» گفته است. شرف‌الدین از تدوین دوباره این فیلم خبر داده است، او گفت: «این فیلم سینمایی در آخرین مونتاژی که به روی آن انجام شد کارگردانش بهروز افخمی در کنار تدوین‌گر حضور نداشت. این حق طبیعی کارگردان است که چنین فیلمی را نپذیرند چرا که از نحوه تدوین فیلم اطلاع داشته باشد و این هم حق طبیعی وی بود که پیگیری‌ اثری باشد که برایش زحمت های زیادی کشیده است. اخیراً افخمی با موسسه تنظیم نشر آثار امام ارتباط برقرار کرده تا فیلم را مجددا خودش مونتاژ کند. با توجه به آن تصاویری که از راش‌های موجود فیلم دیدم، فکر می‌کنم بعد از پایان تدوین شاهد یک اثر سینمایی خوب و قابل توجه خواهیم بود.»

او همچنین گفت: «پیرو این خبر من هم به عنوان تهیه کننده این فیلم باید مناسبات گذشته را بررسی می‌کردم برخی از موضوعات مربوط به تهیه کننده است که باید حل و فصل شود. یکی از این موضوعت بدهکاری پروژه به عوامل سازنده این فیلم است که همواره در طی این مدت شرمنده آنها بوده‌ام. مناسبت‌های حقوقی و قانونی سد راه این فیلم است. بدین معنی که اگر این فیلم را هم دوستان به اتمام برساند برای گرفتم پروانه نمایش نیاز به موافقت من دارند و تا زمانی که با عوامل تصفیه نشود مطلقاً موافقت نخواهم کرد.»

فیلم بلاتکلیف

نسخه‌ای از «فرزند صبج» که در بیست و هشتمین دوره جشنواره فیلم فجر به نمایش درآمد، روایتی بود از مقاطع مختلف زندگی امام خمینی (ره) که بیشتر به دوران کودکی او متمرکز شده بود. شکل روایت داستان و نبود قصه‌ای از زندگی مردی که فراز و نشیب‌های زندگی‌اش مهمترین اتفاقات معاصر را رقم زده است، مهمترین اشکالی بود که در جریان بیست و هشتمین دوره جشنواره فجر به «فرزند صبح» وارد می‌شد، باید دید تدوین جدیدی که شرف‌الدین از آن صحبت می‌کند، توانسته این خلا را برطرف کند و اصلا پیش از آن آیا آنچه گفته شده محقق می‌شود و بالاخره این فیلم برای دریافت مجوز نمایش عمومی عرضه می‌شود؟

5858