یک‌بار برای همیشه: چرا چاق می‌شویم؟

همشهری آنلاین- سید محمد بهشتی: بسیاری از آنچه در باره علل چاقی شنیده‌اید، از بیخ و بن نادرست‌اند. اگر فکر می‌کنید نوع غذایی که می‌خورید، باعث افزایش وزن شماست، برخطایید. اگر خیال می‌کنید که مصرف غذاهای چرب، شیرینی و خوراکی‌های پرکالری دلیل چاقی هستند اشتباه می‌کنید. متاسفانه اغلب کسانی که به عنوان متخصص تغذیه به شما مشورت می‌دهند، همچو انگاره‌های غلطی دارند و در نتیجه به شما رژیم‌های سفت و سختی را پیشنهاد می‌دهند که برای بدن به شدن مضرند و فایده‌ چندانی هم ندارند. این رژیم‌ها ظاهرا وزن شما را کاهش می‌دهند اما مشکل اینجاست که عوارض بدی برای دستگاه گوارش و کبد به ارمغان می‌آورند و چاقی شما را برگشت‌پذیر می‌کنند. حالا بحث ما لاغری نیست. برگردیم به سوال اصلی این یادداشت. چرا چاق می‌شویم؟

اگر بخواهیم صورت مسئله را به دقت باز کنیم خواهیم گفت: چرا بدن، بخشی از مواد مصرف‌شده را ذخیره می‌کند؟ این پرسش، اصولی و حیاتی است. منکر این نیستیم که بعضی‌ها استعداد چاقی دارند و می‌پذیریم که پرخوری، بالقوه می‌تواند در چاقی موثر باشد اما لزوما چنین نیست. آدم‌های پرخوری را می‌شناسم و می‌شناسید که وزنشان اضافه نمی‌شود. پس مشکل کجاست؟

بدن انسان، مجموعه‌ای از ارگان‌های حیاتی است که توسط مغز کنترل می‌شوند. این فرایند، بسیار پیچیده‌تر از آنی است که خیال می‌کنید. بخشی از اندام‌ها در کنترل مستقیم شما هستند و بخشی، نه. مهم‌تر از همه اینکه، بدن می‌تواند به‌جای شما تصمیم بگیرد و عمل کند. انسان نیاز به غذا دارد تا انرژی مورد نظر را برای فعالیت تامین کند و درخشان‌ترین جنبه شعور بدن، در همین نقطه متجلی می‌شود. اغلب تصور می‌کنند که بدن، بعد از هضم غذا،  مقدار مورد نیازش را بر می‌دارد و مابقی را دفع می‌کند. تا حدودی همین‌طور است اما قضیه باز هم بغرنج‌تر و هدفمندتر از این است. بدن، انرژی دریافتی از غذاها را مدیریت می‌کند. وقتی راه می‌روید، در خانه کار می‌کنید، می‌اندیشید یا فعالیت بدنی دارید، بدن با دقت شگفت‌انگیزی، مراقب است که حد اقل انرژی را مصرف کنید. در این منظر، شما همیشه، مقداری ذخیره انرژی خواهید داشت. حالا می‌توانم به مهم‌ترین دلایل اضافه وزن ناهنجار (شکم، ران و بازوها) اشاره کنم. البته توجه داشته باشید که پیش‌فرض من، آدمی است که در مجموع، سالم است، مبتلا به دیابت نیست و چربی خون بالایی نیز ندارد:

۱ ـ به موقع، غذا بخورید: کسی که نوبت‌های غذایی را با دقت رعایت می‌کند هرگز با اضافه‌وزن روبه‌رو نخواهد شد. چاقی از عدم رعایت همین نظم روزمره آغاز می‌شود. وقتی نوبت‌های غذایی را رعایت نمی‌کنید، بدن نگران می‌شود. او مسئول مدیریت انرژی شماست. او ملاحظه می‌کند که یک روز صبحانه می‌خورید و یک روز، نه. ناهار و شام هم به همین ترتیب. شاید شما دچار مشکل باشید، شاید به دلایل اقتصادی قادر نیستید برای خودتان غذایی به صورت مرتب تهیه ببینید. بدن دلسوز در مواجهه با بی‌نظمی غذایی شما چنین می‌اندیشد. بنابراین در تدبیری عاقلانه، بخشی از مواد غذایی مصرف‌شده را ذخیره می‌کند. شما ناخواسته به بدنتان پیام داده‌اید که به وکالت از شما این کالری ها را به صورت پروتئین و نشاسته و آب (همان چربی محبوب!) در بافت‌های بدنتان انبار کند. بلانسبت همان کاری که شتر به صورت خودخواسته انجام می‌دهد!

۲ ـ غذا را به سرعت نبلعید: از جمله مواردی که بدن را دچار سوء تفاهم می‌کند، بلعیدن غذا با سرعت نور است. بگذارید صریح باشیم. ما ایرانی‌ها معمولا به این شکل غذا می‌خوریم. لقمه‌ای بر می‌داریم و هنوز جویدن آن تمام نشده، لقمه بعدی را آماده می‌کنیم. در نتیجه، بدن وقتی متوجه سیری می‌شود که معده را تا حد انفجار پر کرده‌ایم. در این مورد هم بدن به شدت نگران می‌شود: نکند قحط و غلایی در راه است که این‌طور روی غذا افتاده‌اید و حرص می‌زنید؟ نکند نوبت غذایی دیگری در کار نیست؟ در نتیجه، بخشی از آنچه را لمبانده‌اید، ذخیره می‌کند و قول می‌دهم که خیلی هم از تدبیر خودش راضی است.

۳ ـ هضم ناقص یا مشکل گوارشی هم ازجمله مواردی است که به چاقی می‌انجامد. وقتی غذا را درست نمی‌جوید (حالا به علت عجله یا خراب بودن دندان‌ها)، بدن در هضم غذا درمی‌ماند و چون موجود بی‌شعوری نیست، دلش نمی‌آید که این ماده ارزشمند را دور بریزد و دفع کند. بنابراین طبیعی است که تصمیم می‌گیرد آن‌ها را ذخیره کند. دلایل دیگری هم هست. بد نیست که بدانید عمده‌ترین دلیل هضم نشدن غذا اینهاست: گرفتاری فکری، استرس و اضطراب، تماشای تلویزیون موقع غذا خوردن و تغذیه در عین بی‌اشتهایی یا خستگی مفرط. این موارد را اصلاح کنید و هر چه می‌خواهید بخورید. قول می دهم حتی یک‌گرم به وزن‌تان اضافه نشود. گفتم که. بسیاری از آنچه در باره علل چاقی شنیده‌اید، از بیخ و بن نادرست‌اند.