نیرومندترین ابزار ایران در کشورگشایی‌ فرهنگی

بخش‌هایی از گفتگو با عبدالمهدی مستکین (مدیر گروه فرهنگ کمیسیون ملی یونسکو- ایران) را مرور می‌کنیم.

راه ابریشم علاوه بر آنکه راهی برای داد و ستد و رونق اقتصاد بود، راه تبادل فرهنگ‌ها، آیین‌ها، مذاهب،‌ گویش‌ها و زبان‌های مختلف نیز بود. با توجه به آنکه در گذشته شاهد نفوذ زبان فارسی در مسیر جاده ابریشم بودیم، امروزه جایگاه زبان فارسی در این جاده تاریخی چگونه است؟

اساسا ایران زمین را به واسطه شکوه فرهنگ و ادب آن می‌شناسند. حدود ۸۰۰ سال پیش بازرگانان ایرانی که به سمت ژاپن می‌رفتند دو بیت از فردوسی را به پادشاه ژاپن اهدا کردند که اکنون نیز این ابیات در معبد کیوتو به عنوان نخستین سند فرهنگی ایران و ژاپن نگهداری می‌شود.

نباید فراموش کرد که داد و ستدی که به واسطه جاده ابریشم محقق شد فقط به حوزه اقتصادی و تبادل اجناس اکتفا نمی‌کرد بلکه در کنار این دادوستد شاهد انتقال فرهنگ‌ها و خرده‌فرهنگ‌ها نیز در مسیر جاده ابریشم بودیم. جالب اینجاست که سفیر ژاپن چندی پیش به صورت رسمی اعلام کرد به واسطه آشنایی با تمدن ایران زمین، وارد فرهنگ و تمدن جهانی شدند.

در سین‌کیانگ چین از رهگذر جاده ابریشم فرهنگ و ادب ما انتقال داده شد و هر بچه‌ای که در این منطقه به دنیا می‌آید به عنوان تبرک یک جلد قرآن، کتاب حافظ و کتاب فردوسی به خانواده او می‌دهند. حتی در شبه قاره هند شاهد نفوذ و ادب فارسی بودیم و شخصیت‌هایی مانند میرسیدعلی همدانی نقش پررنگی در تحقق این مهم داشت. ضمن آنکه توانستیم نام او را در فهرست جهانی مشاهیر به ثبت برسانیم که در شبه قاره به عنوان شاه همدان معروف بود و حدود ۷۰۰ سال پیش فرهنگ و ادب ایران را در شبه قاره هند اشاعه داد. در نهایت به تاجیکستان رفت و در آنجا دار فانی را وداع گفت؛ اکنون نیز رئیس جمهور تاجیکستان همواره به مزار او اظهار احترام می‌کنند حتی در پول ۱۰ سامانی تاجیکستان دو بیت از اشعار شاه همدان نقش شده است.

در قزاقستان نیز فارابی، ابن سینا و ابوریحان بیرونی، جایگاه خاصی دارند که همه نشان دهنده پیوندهایی است که ایران از طریق جاده ابریشم توانسته با سایر کشورها ایجاد کند. ادبیات قوی‌ترین و نیرومندترین معیاری است که در جاده ابریشم داریم و سبب برتری ایران نسبت به سایر کشورهای فعال در جاده ابریشم شده است.

انتقال خط نستعلیق و شکسته نستعلیق نیز از طریق جاده ابریشم اتفاق افتاد و قطعات اشعار حافظ، سعدی و عطار و ... از طریق آثار اساتیدی مانند سلطان علی مشهدی و میرعماد و سایر هنرمندان خوشنویس انتقال داده شد. در واقع می‌توان گفت بیش از ۹۰ درصد قدرت و نفوذ ایران مربوط به زبان پارسی بود و این زبان پارسی است که هر جا نفوذ کرد، جایگاهی خاص به خود اختصاص داد. برای انتقال فرهنگ هیچ چیز قدرتی که زبان دارد را ندارد و زبان پارسی نیرومندترین ابزار ایران در کشورگشایی‌های فرهنگی است.

آنچه که گذشتگان در حوزه اشاعه زبان و فرهنگ فارسی در دنیا انجام دادند حائز اهمیت و قابل دفاع است آنچه که اکنون در حوزه اشاعه و معرفی زبان و فرهنگ فارسی در دنیا انجام می‌دهیم چگونه است؟ آیا از فعالیت امروز خود می‌توانیم دفاع کنیم؟

خیر، امروزه در بحث گسترش زبان پارسی همان بس که بگویم از بیش از ۶۰ کرسی زبان فارسی در کشورهای مختلف فقط حدود ۱۱ کرسی باقی مانده است و مابقی تعطیل شده‌اند. به نظر من این یک فاجعه است. درواقع می‌توان گفت ۸۲ درصد کرسی‌های زبان فارسی در دنیا تعطیل شده‌اند.

دلیل این فاجعه و تعطیلی کرسی‌های زبان فارسی را در دنیا چه می‌دانید؟

بحث عمده مشکلات مالی و اقتصادی و مباحثی است که به وجود آمده. امکان انتقال استادان و دانشجویان را از دست داده‌ایم و بسیاری از فعالان فرهنگی به دلیل بروز بحران‌های مالی قدرت لازم برای مانور را ندارند ولی به اعتقاد من اگر هر اتفاقی هم بیفتد کرسی‌های زبان و ادب فارسی نباید تعطیل شوند.