کلاهبرداری؛ سنتی و رایانه ای

کلاهبرداری از جمله ی مهمترین جرایم اقتصادی است که لطمات زیادی به اقتصاد جامعه وارد می نماید

کلاهبرداری از جمله ی مهمترین جرایم اقتصادی است که لطمات زیادی به اقتصاد جامعه وارد می نماید؛ چراکه علاوه بر آنکه سبب ورود ضرر و خسارت به بزه دیدگان میشود، در سطحی کلان با شیوع این جرم، بی اعتمادی در جامعه افزایش می یابد و این درحالیست که مبنای بسیاری از فعالیت های اقتصادی اعتماد متقابل افراد به یکدیگر است. لذا با گسترش بی اعتمادی، چرخه ی اقتصادی جامعه نیز مختل میشود.
به سبب اهمیت این جرم، در ماده ی یک قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشاء و اختلاس و کلاهبرداری که به تصویب مجلس و تایید مجمع تشخیص مصلحت نظام رسیده است، به آن اشاره و بیان شده است، هرکس از راه حیله و تقلب مردم را به وجود شرکت ها یا تجارتخانه ها یا کارخانه ها یا موسسات موهوم یا به داشتن اموال و اختیارات واهی فریب دهد یا به امور غیرواقع امیدوار نماید یا از حوادث و پیش آمدهای غیرواقع بترساند و موارد دیگر که در قانون ذکر شده است و از این طریق وجوه یا اموال یا اسناد و قبوض و حوالجات دیگری را تحصیل کند (ببرد)، مجرم شناخته میشود و علاوه بر رد مال به صاحبش به حبس از یک تا هفت سال و پرداخت جزای نقدی معادل مالی که اخذ کرده است محوم میشود.
چنانکه روشن است، برای آنکه جرم ارتکابی فرد تحت شمول عنوان مجرمانه ی کلاهبرداری جای گیرد، وجود دو عنصر لازم است، که با فقدان هریک، جرم، کلاهبرداری نخواهد بود؛ اولا اقداماتی در جهت فریب شخص و دوم بردن اموال. چراکه اگر فردی بدون انجام اقدامات فریبکارانه مال دیگری را ببرد، عنوان سرقت دارد نه کلاهبرداری و تفاوت آن با کلاهبرداری در این است که در کلاهبرداری شخص بزه دیده با علم و آگاهی و در اثر فریب ناشی از اقدامات کلاهبردار، اموالش را در اختیار وی قرار می دهد، اما در سرقت، سارق مخفیانه و به دور از چشم صاحب مال، اموال وی را می رباید.
امروزه با پیشرفت تکنولوژی های نوین ارتباطی، بسیاری از معاملات و مبادلات مالی در فضای مجازی یا اینترنت به وقوع می پیوندند و به تبع این امکان، بزهکاران نیز وارد این عرصه شده اند و جرائمی از جمله کلاهبرداری رایانه ای به منصه ی ظهور رسیده اند. کلاهبرداری رایانه ای نیز همچون کلاهبرداری سنتی دارای همان دو عنصر اقدامات فریبکارانه و بردن مال است اما تفاوت عمده ای که با کلاهبرداری سنتی دارد، این است که در کلاهبرداری سنتی این انسان است که در نتیجه ی اقدامات متقلبانه و فریبارانه ی کلاهبردار، فریب میخورد، درحالی که در کلاهبرداری رایانه ای، بزهکار در واقع اقدام به فریب و اختلال ماشین و سیستم می نماید و در نتیجه آن به تحصیل و بردن مال مبادرت میورزد. این جرم در ماده ی ۱۳ قانون جرایم رایانه ای به این شکل مورد اشاره قرار گرفته است که هرکس به طور غیرمجاز از سامانه های رایانه ای یا مخابراتی با ارتکاب اعمالی از قبیل وارد کردن، تغییر، محو، ایجاد یا متوقف کردن داده ها یا مختل کردن سامانه، وجه یا مال یا منفعت یا خدمات یا امتیازات مالی برای خود یا دیگری تحصیل کند، علاوه بر رد مال به صاحب آن به حبس از یک تا پنج سال یا جزای نقدی از بیست میلیون ریال تا یکصد میلیون ریال یا هردو مجازات محکوم خواهد شد.
البته لازم به ذکر است که به جهت اهمیت این موضوع در مبادلات و تجارت الکترونیکی و لزوم افزایش امنیت و اعتماد در این عرصه، حدود شش سال پیش از قانون جرائم رایانه ای، قانون تجارت الکترونیک در ماده ۶۷ خود به طور خاص به کلاهبرداری در بستر مبادلات الکترونیک پرداخته است.
نویسنده: خدایار سعیدوزیری ـ روزنامه آفرینش