صداهای زیرزمینی

بی‌شک یکی از مهم‌ترین عناصر موفقیت بسیاری از فیلم‌ها و سریال‌های خارجی و حتی داخلی در کشور ما به دوبله آنها برمی‌گردد. بسیاری از بازیگرانی که در سینما و تلویزیون در ایفای یک نقش خوش درخشیدند و به ستاره تبدیل شدند، موفقیت خود را مدیون هنردوبله و دوبلورهای توانا هستند.

بی‌شک یکی از مهم‌ترین عناصر موفقیت بسیاری از فیلم‌ها و سریال‌های خارجی و حتی داخلی در کشور ما به دوبله آنها برمی‌گردد. بسیاری از بازیگرانی که در سینما و تلویزیون در ایفای یک نقش خوش درخشیدند و به ستاره تبدیل شدند، موفقیت خود را مدیون هنردوبله و دوبلورهای توانا هستند.

این مدعا قطعا درباره کارتون و انیمیشن و حتی تیزرهای تبلیغاتی صادق و قابل تعمیم است. صنعت دوبله در کشور ما چنان کارنامه و سابقه درخشانی دارد که اگراوضاع کنونی دوبله به دلیل توسعه شبکه های رسانه ای پیش نمی آمد و دوبله های زیرزمینی شکل نمی گرفت، کسی به مقایسه یا انتقاد این هنر ـ صنعت نمی پرداخت. در دو دهه اخیر به دلیل توسعه و رشدی که در تکنولوژی و ساحت تکنیکی سینما صورت گرفت و صدابرداری سر صحنه جا افتاد، صنعت دوبله نیز بتدریج دچار افت و خیز شد و جایگاه و کارکرد خود را از دست داد، اما اعتبار و منزلت هنری ـ حرفه ای خود را کماکان حفظ کرد. این روزها به دلیل نابسامانی در دوبله آثار سینمایی و تلویزیونی دنیا و تبدیل هنر دوبله به تجارت دوبله و حتی شکل گیری و ظهور دوبله های زیرزمینی، بحث انحراف و انقراض دوبله اصیل توامان مطرح است. رشد روزافزون تکنولوژی های ارتباطی و دسترسی آسان به فیلم های روز دنیا یا دریافت سریال های تلویزیونی از شبکه های ماهواره ای در کنار نبود نظارت دقیق و سازمان یافته بر ترجمه و دوبله این آثار، فرصتی برای سوداگران فرهنگی و سودجویان رسانه ای ایجاد کرده تا با دوبله سطحی و نازل، اعتبار چندین ساله این هنر را زیرسوال ببرند و به نوعی ابتذال صدا دامن بزنند!

واقعیت این است که دوبله فارغ از این که هنر است و تا حدود زیادی به استعداد و ظرفیت درونی افراد وابسته است، اما تکنیک هم بخش مهمی از ماهیت آن را تشکیل می دهد. فن بیان، تربیت صدا، آواشناسی و آشنایی با هنر سینما و نمایش، عناصر تکنیکی هستند که به دوبلور کمک می کند تا این هنر را در خود پرورش دهد و بارور کند، ضمن این که تجربه عملی در این حرفه نیز به پختگی بیشتر صدا کمک می کند که دوبله های زیرزمینی فاقد آن هستند.

دوبله های زیرزمینی با ترجمه شتاب زده و گاه غلط در کنارصدای ناپخته و خام ـ که بیشتر به روخوانی و نریشن گویی (گفتار متن) غیرحرفه ای شباهت دارد ـ به سویه زیبایی شناسی این هنر لطمه زده و رویکرد تجاری و نداشتن تعهد حرفه ای و اخلاقی به آن، جایگاه فرهنگی اش را متزلزل کرده است. دوبله لزوما ترجمان صوتی یک اثر نمایشی نیست و صرفا برگرداندن گفتار محسوب نمی شود. دوبله در حقیقت نوعی صداپیشگی است که مستلزم آگاهی دوبلور از زیر و بم صدا و چگونگی کاربرد آن در دوبله است. به عبارت دیگر دوبله نوعی صداشناسی است که در آن، درک درست درام و پرسوناژها لازمه کار است. دوبله های زیرزمینی با تبدیل این حرفه به یک تجارت صوتی ـ تصویری در حال آسیب رساندن به این هنر باسابقه و درخشان و تهدید آن است که باید از سوی مراکز و نهادهای فرهنگی، مدیریت و نظارت شده، با کسانی که دستی بر این آتش دارند، نه به عنوان دوبلور که به عنوان مجرم فرهنگی برخورد شود.

سید رضا صائمی