مینای نقاشی

یکی ازصنایع دستی تزئینی - کاربردی ایران “ مینای نقاشی “ با کد رشته۱۷ نام دارد. که درزیرگروه صنایع فلزی- کد۸ به ثبت رسیده است. اگرچه ازهنر میناکاری ایرانی، قبل ازقرن دهم هجری ودوره …

یکی ازصنایع دستی تزئینی - کاربردی ایران “ مینای نقاشی “ با کد رشته۱۷ نام دارد. که درزیرگروه صنایع فلزی- کد۸ به ثبت رسیده است. اگرچه ازهنر میناکاری ایرانی، قبل ازقرن دهم هجری ودوره صفویه، نمونه های قابلملاحظه ای به دست آمده ولی سابقه میناکاری درایران به هزاره دوم قبلازمیلاد می رسد. این هنردرایران بنیان نهاده شده وسپس به سایرنقاط جهان راه یافته است. پروفسورپوپ درکتاب « سیری درهنرایران» درباره میناکاری چنین بیان نموده است: میناکاری هنردرخشان آتش وخاک است با رنگهای پخته ودرخشان که سابقه آن به۱۵۰۰ سال پیش ازمیلاد می رسد. وظهورآن برروی فلزدرطول سده ششم تا چهارم پیش ازمیلاد وپس ازسال۵۰۰ پیش ازمیلاد مشاهده می شود. هنرمیناکاری درایران بیش ازنقاط دیگرتجلی داشته ویکی ازنمونه های قدیمی آن در عهد صفویه توسط شاردن جهانگرد فرانسوی ذکرشده است که قطعه مینایی ازکارهای اصفهان بوده، مشتمل برطرحی ازپرندگان وحیوانات برزمینه گل وبته به رنگ آبی کم رنگ؛ سبزوزرد وقرمز. » درمورد سابقه ی هنرمیناکاری درایران لئوبرونستین واروین مرگولیس Margulies Erwin یادآورشده اند که سابقه این هنردرایران به زمان اشکانیان وساسانیان می رسد؛ ولی استفاده ازآن درآغازاسلام؛ تا پیش ازحکومت ایلخان مسلمان مغول غازان خان ( ۶۹۴ تا۷۰۳ هجری ) روشن نیست. پادشاه درمدت کوتاهی به علم شیمی دست یافت وبرخلاف پیشینیان که مبالغ هنگفتی درراه پیدا کردن اکسیرصرف می کردند ترجیح داد که دانش و مساعی خود را صرف هنرمیناکاری نماید. میناکاری را می توان یک هنرآزمایشگاهی دانست زیرا برای انجام این کار، ضرورت دارد که هنرمند فعل وانفعالات شیمیایی خاص را با دقت وبا مهارآتش وحرارت صورت دهد میناکاری درواقع هنرمتصل ساختن یک سطح شیشه ای برروی اجسام است برای ساختن پودرشفاف مینا ازسیلیکا ( کوارتزیا شن) وپتاس ( کربنات سدیم )، استفاده می نمایند. برای رنگ آمیزی پودراکسیدهای فلزی ( با ماده اولیه سیلیکوم - مینیوم - پتاسیم) به پودرشفاف لعاب مینا ( دارای اکسید قلع ) اضافه می نمایند.
اشیاء مینا به صورت های مختلف دیگرنیزساخته می شوند. مینای نقاشی مشبک کد رشته۱۷/۱، مینای خانه بندی کد رشته۱۸ومینای مرصع کد.۱۹طرزساختن مینای نقاشی درمرحله اول روی سطح شیء را با لعاب سفید یک دست که به عنوان “ لعاب آستر” مشهوراست کاملا میپوشانند وسپس آن را درکوره مخصوص مینا با۱۰۰۰ درجه سانیتگراد حرارت داده آن را می پزند. پس ازآنکه آن را ازکوره درآورده و سرد شد مجددا شیء را با لعاب مرغوبتری پوشانیده وسپس درکوره می گذارند واین باربا حرارت کمتری (حدود۷۰۰ درجه ) آنرا می پزند ودرصورت لزوم برای بارسوم نیزاین عمل تکرارمی گردد. این مراحل را اصطلاحا “ سفیدکاری” می نامند. دراین هنگام شیئی برای نقاشی کردن روی آن آماده است وبه سبب به کاربردن رنگهای گوناگون درروی شیء آن را “رنگ آمیزی هفت رنگ” می نامند. نقوشی که برای نقاشی مینا به کارمی برند اکثرا طرحهای سنتی است و بستگی کامل به ذوق وسلیقه هنرمند دارد نقوش مینایی عبارتنداز: نقوش اسلیمی - ختایی - گل ومرغ وانواع نقوش پرندگان وحیوانات امروزه برای زیرساخت محصولات مینا ازمس وگاهی نقره استفاده می شود. مس مورد نظرباید خالص؛ ناب وازانواع مرغوب باشد. ابزارکارمیناکاری شامل: کوره، گیره، انبردست، دستگاه پرس، قلم مو و... می باشد. موارد مصرف مینای نقاشی شامل: لاله شعمدان، گلدان، قدح، زیورآلات، گلابپاش و... است. ضمن اینکه برروی درها و چهل چراغها وضریح اماکن متبرکه نیزمیناکاری می شود. اصفهان مهمترین مرکزمیناکاری ایران است.
روش نگهداری آن حفاظت ازاشیاء نوکتیزوبرنده، ضربه و سقوط ازارتفاع می باشد وبا آب ولرم وصابون وشویندههای معمولی وغیراسیدی قابل شست وشو می باشد. بزرگترین استاد میناکاراصفهان شکرالله صنیع زاده شناخته شده است که ازخاندان آقا نجف، نقاش معروف اصفهانی ( یک قرن پیش ) ونواده صنیع همایون است. لازم است اشاره شود توسط کارشناسی نگارنده اقدامات اولیه صورت پذیرفت وبوسیله معاونت هنرهای سنتی وصنایع دستی در۲۰ خرداد۸۷ یکی ازآثارارزشمند هنرمینا اثراستاد صنیع زاده به عنوان تمبریادبود صنایع دستی ایران درسال۸۷ چاپ وجزء افتخارات ملی ایران به ثبت رسیده است واصل این اثردرموزه هنرهای سنتی وصنایع دستی تهران نگهداری می شود. ازشاگردان بنام صنیع زاده که ازاستادان مشهورهستند باید ازغلامحسین فیض اللهی نام برد.
نامبرده درزمینه طرح وآتشکاری که ازعمده ترین بخشهای صنعت میناسازی است تخصص دارد. تهیه کنندگان میناهای متوسط برای عرضه کردن به مشتریانی که کارهای گران قیمت وممتازنمیخواهند هم دراصفهان زیادند ودرطول خیابان چهارباغ واطراف میدان نقشجهان عده ی زیادی ازآنها به تهیه میناهای دست دوم وارزان قیمت اشتغال دارند. این هنربا توجه به هویت فرهنگی -تاریخی درطبقه بندی کالاهای میراث فرهنگی با ارزش اقتصادی بالاترقراردارد. امید است این هنر - صنعت را با امکانات و حمایت گسترده حفظ واحیاء گردد.

زمرد رحیمی