احمد فردید در دههٔ ۳۴ تا نیمه‌های دههٔ ۵۰ استاد فلسفه در دانشگاه تهران بود استادی که هرگز نه کتابی نوشت نه یک جزوهٔ درسی برای شاگردانش داشت، اما نام او در دورانی غوغائی به‌پا کرد و هنوز هم به‌ویژه در میان کار ـ به ـ دستان در جمهوری اسلامی، کم نیستند کسانی که به‌گونه‌ای زیر نفوذ او هستند و شاگرد مکتب او به شمار می‌آیند، از او جز یکی دو مقاله انتشار نشده که آنها را هم در روزگار جوانی نوشته است. فرد...
شهروند مارکس بحث مربوط به تز ”نتایج به‌کار بردن ماشین‌ها به‌وسیلهٔ سرمایه‌داران“ را آغاز می‌کند و می‌گوید چیزی که بیش از همه موجب شگفتی ما شده این است که نتیجه استعمال ماشین‌ها بر خلاف همه چیزهائی بوده است که اجتناب ناپذیر تلقی می‌شدند. به‌جای کوتاه شدن مدت کار مدت کار روزانه به ۱۶ الی ۱۸ ساعت افزایش یافته است. در گذشته مدت عادی کار ۱۰ ساعت بود و در صد سال اخیر چه در انگلستان و چه در قارهٔ اروپا م...
کارل مارکس در پیشگفتار اثر خود موسوم به ”دربارهٔ انتقاد از علم اقتصاد“ چاپ برلین ۱۸۵۹ حکایت می‌کند که چگونه ما در سال ۱۸۴۵ در بروکسل تصمیم گرفتیم ”مشترکاً نظریات خودمان“، یعنی استنباط مادی تاریخ را به‌طور عمده به‌وسیلهٔ مارکس ”ساخته و پرداخته شده بود ـ به‌مثابه نقطهٔ مقابل نظریات ایدئولوژیک فلسفه آلمان تنظیم نمائیم و در ماهیت امر حساب خود را با وجدان فلسفهٔ ما بعد هگل عملی شد مدت‌ەا بود که دست‌نو...
”نقد فلسفه حق هگل ـ مقدمه“ نوشتهٔ کوتاهی است که مارکس در اواخر سال ۱۸۴۳ در آوریل سال ۱۸۴۴ به‌عنوان مقدمه‌ای برای نقدش به ”فلسفه حق“ هگل نگاشته و در سال ۱۸۴۴ در سالنامهٔ آلمانی ـ فرانسوی منتشر کرده است. بررسی جایگاه آن نقد و این مقدمهٔ کوتاه و اهمیت بنیادیو گرایش‌های تئوریک آنها و ارزیابی جایگاهشان در اندیشهٔ مارکس چه به لحاظ شناخت‌شناسی و چه از دیدگاه تئوریک ـ سیاسی محتاج نوشته‌ای مفصل است که مسلم...
به‌طور کلی برای ارتباط برقرارکردن با ارواح، نیاز به یک شخص مدیوم است. واژهٔ مدیوم در اصل به معنی میانجی و واسطه هست و در این مورد خاص به شخصی می‌گن که انرژی‌اش جوریه که می‌تونه واسطه‌ای باشه بین یک روح و دنیای مادی. مدیوم‌ها انواع مختلفی دارن، یعنی هرکدوم بنا به نوع و مقدار انرژی که دارن طرز خاصی برای ارتباط برقرار کردن با ارواح دارند. شخص مدیوم با تمرکز خودش رو به خلصه می‌بره و بعد از اون کنترل ق...
انسان دنیائی از عجایب است (ارسطو). آدمی به صیرت است نه به صورت. انسان به کمال است نه به جمال (جان اشتانبک). آنچه را که انسان به تو فرمان می‌دهد انجام بده و از هیچ‌کس جز خودت متوقع آفرین نباش (سر ریچارد برتن). تأسف برای گذشته به این می‌ماند که انسان به‌دنبال باد بدود (مثل روس). زینت انسان سه چیز است، علم، محبت، آزادی (افلاطون).
”عقل فقهی“ نوعی نگرش به جهان و انسان است متفاوت با نگرش عموم انسان‌ها. در این نگرش عقل فطری و طبیعی جای خود را به نگرش سطحی به روایات می‌دهد و رفتار و منشی را به وجود می‌آورد که در عرف عقلای جهان توجیهی ندارد. مقصود ما از عقل فقهی نظام معرفتی و ارزشی خاصی است که خاستگاه آن باور افراطی و اسطوره‌ای نسبت به جایگاه پیامبر یا امام است. در این باور قرآن و عقل فطری کارائی خود را از دست می‌دهد و در همهٔ ع...
یکی ار مهم‌ترین کارهای افلاطون که تا به امروز استوار و باقی است، روش بحث و جستجوگری است اگر به دیالوگ‌های افلاطون از آغاز تا دوران پختگی نظر کنیم در تمام آنها به اصل دیالکتیک او برمی‌خوریم. دیالکتیک از نظر افلاطون معنای خاصی دارد و به این معناست که فرضیه‌ای مطرح می‌شود، سپس به بحث دربارهٔ آن فرضیه می‌پردازند و اگر نتایج به‌دست آمده از آن فرضیه رضایت‌بخش بود و با فرضیه تناقضی نداشت آن را می‌پذیرند...
نوشتهٔ زیر می‌کوشد بنمایاند که مشکلِ اصلیِ روشنفکرانِ دینی در این است که می‌خواهند هم بنیادگرا باشند و هم متجدد، و این نمی‌شود . کار از راه درگیری با نوشته‌ای از آقای دکتر عبدالکریم سروش پیش برده می‌شود که بنیانگر پایهٔ اصلی اندیشهٔ ایشان و هم‌فکرانشان است . این اندیشهٔ پایهای تفکیک میان ذاتی و عَرَضی در دین با هدفِ جدا کردن دین از تاریخِ آن است . نوشته ذاتی و عرضی در ادیان نام دارد . سروش خود بر...
امانوئل لویناس (۱۹۹۵ - ۱۹۰۶) فیلسوف فرانسوی لیتوانیائی الاصل از متفکران برجستهٔ فلسفهٔ اخلاق در زمانه ماست. فارسی‌زبانان تا اندازه‌ای او را می‌شناسند ولی تا به حال هیچ اثری از او به زبان فارسی ترجمه نشده است. آنچه می‌خوانید شرحی است از برخی رئوس تفکر وی...
۱۷۷۰ ”گئورگ هگل“ فیلسوف بزرگ آلمانی در چنین روزی پا به عرصهٔ هستی نهاد. او که تحصیلات مقدماتیش را در یک مدرسهٔ علوم دینی کلیسای پروتستان گذرانده بود در عالم فلسفه شیفتهٔ آثار ”اسپینوزا“، ”کانت“ و ”روسو“ شد و به شدت از اتفاق انقلاب فرانسه تأثیر پذیرفت. بسیاری اندیشهٔ هگل را نقطهٔ اوج جنبش فلسفی ایده‌آل گرائی آلمان در قرن ۱۹ می‌دانند که تأثیر ژرفی بر مطالب فلسفی آتی خود مانند اگزیستانسیالیسم و ماتر...
ذهن ما عادت کرده به جریانات و رویدادهای زندگی از دو جنبه بنگرد و رابطه برقرار کند: رابطهٔ واقعی، رابطهٔ ذهنی. دید ذهنی یا تعبیر و تفسیری برای انسان نه ذاتی و نه طبیعی است و نه لازم است بلکه یک فعالیت ذهنی زائد و غیرضروری است که بر مغز انسان تحمیل شده در روز صدها بار به شکل‌های متفاوت، صریح و غیرصریح، به‌وسیلهٔ الفاظ، به‌وسیلهٔ رفتارها و حرکات مخصوص، به‌وسیلهٔ نگاه یا حتی سکوت رفتار خودمان و دیگر...
موریس بلانشو نویسنده بود: هم می‌نوشت و هم نوشتن مهم‌ترین مسئله فکری او بود. حالا می‌خواهد چیزی که از زیر دستش در می‌آید رمان باشد یا نقد ادبی و یا مقالهٔ فلسفی. و در این میان فلسفه و به و یژه چند فیلسوف معاصر از جمله هگل، نیچه، هایدگر، و مرلوپنتی بر کار فکری او تأثیر عمیقی گذاشتند. و همه اینها به لطف دوستی و هم‌سخنی با لویناس بود. آرای لویناس دربارهٔ ”خود“ و ”دیگری“ تأثیر ژرفی حتی بر نوع روایت و ن...
با مقدمهٔ دکتر حامد فولادوند تنها یک مشکل به راستی و جدی وجود دارد و آن هم ”خودکشی“ است. داوری اینکه زندگی ارزش زیستن را دارد یا نه بستگی به پاسخ این پرسش اساسی فلسفی دارد و پرسش‌های سرگرم کنندهٔ دیگر از جمله اینکه دنیا سه بعدی است یا روان، نه یا دوازده مقوله دارد به دنبال آن خواهد آمد.
سفر صفر تنها و تنها ”هستی“ بود و هستی از ”نیستی“ سراغی نداشت، پس نیستی را هستی بخشید. آن هنگام که هستی”سودای زیستن“ یافت، خود را نواخت تا همه ”نغمه“ شد و آن گاه به خود ”میل“ کرد تا ”احساس“ را آفرید. احساس خود را فریاد کرد، پس ”شادی“ و ”غم“ را برنمود، و خندید و گریست. آنگاه در ”خود“ نگریست و اندکی ”تأمل“ نمود، پس نخست ”سکوت“ و سپس ”معنا“ را آفرید و آنگاه آنان ”اندیشه“ را رقم زدند...
اگرچه بسیاری از پژوهشگران غیرایرانی و ایرانی کوشیده‌اند، شناسنامه مهرپرستی و پاک‌دینی زرتشتی و مانی‌گری مزدکی‌گری برای مذهب یارسان به‌دست دهند و آن را به دوران‌های پیش از اسلام برگرداندند تا به درستی و به حق این آئین تناسخی را از اسلام دور نگهدارند، ولی واقعیت آن است که آئین یاری (یارسان) با وصف تشابهات و پذیرش نکاتی از دین‌های پیش از اسلام، کمترین ارتباط و همراهی با آنها را دارد و این دین یک آئین...
(۱) و من بر ریگ دریا ایستاده بودم که دیدم حیوانی از دریا بالا می‌آید که هفت سر و ده شاخ دارد و بر شاخ‌های او ده افسر و بر سرهای او اسم کفر بود. (۲) و آن حیوانی را که دیدم شبیه بود به پلنگ و پای‌ەای او چون پایهای خرس و دهانش چون دهان شیر بود و اژدها قدرت و تخت خود و قوت عظیم را به او داد. (۳) چنان یافتم که گویا یکی از سرهای او زخم مهلکی خورد لیکن آن زخم مهلک شفا یافت و تمامی زمین را در پی آن حیو...
از مغاکی تیره می‌آئیم. در مغاکی تیره به پایان می‌رسیم، و این درنگ درخشان را زندگی می‌نامیم. به محض آنکه به دنیا می‌آییم بازگشتمان آغاز می‌شود آنگاه که راهی می‌شویم، بی‌درنگ باز می‌گردیم، ما در هر لحظه می‌میریم. به همین دلیل (زندگی و تولدهای مکرر)، بسیاری فریاد برداشته‌اند: هدف زندگی مرگ است! اما به محض آنکه به دنیا می‌آئیم، برای آفریدن، ساختن و تبدیل ماده به زندگی تقلا می‌کنیم و در هر لحظه به د...
علم چیست؟ امروزه در پارسی و عربی کلمهٔ علم به دو معنای متفاوت به‌کار برده می‌شود و غفلت از این دو نوع کاربرد اغلب به مغالطاتی عظیم انجامیده است: ۱. معنای اصلی و نخستین علم، دانستن در برابر ندانستن است. به همه دانستنی‌ها، صرف نظر از نوع آنها علم می‌گویند و عالم کسی را گویند که جاهل نیست... ۲. کلمهٔ علم در معنای دوم، منحصراً به دانستی‌هائی اطلاق می‌شود که از طریق نجربهٔ مستقیم حسی به‌دست آمده باش...
با آنکه انسان واقعاً هزاران سال با مسائل سیاست دست به گریبان بوده است، ما نمی‌توانیم فلسفهٔ سیاسی قرن بیستم را بفهمیم مگر آنکه خود قرن بیستم را بفهمیم ـ یعنی آن تکامل بسیار خاصی راکه در قرن ما در زندگی و جامعه بشری رخ داده است. نیازی به گفتن ندارد که چنین موضوعی گسترده‌تر از آن است که بتوان اینجا و در این مجال به‌طور کامل بدان پرداخت. اما آنچه ما بدان نیاز داریم تعریف و توضیحی دائرهٔ‌المعارفی و ج...
هر مکتوب تقدیر خویش را دارد. در سال ۱۹۲۳ نوشته‌ای منتشر شد دربارهٔ ”رابطهٔ مارکسیسم و فلسفه، مسأله‌ای که از لحاظ نظری و عملی از اهمیت فوق‌العاده‌ای برخوردار است.“ این نوشته علیرغم خصوصیت به شدت علمی‌اش به هیچ رو پیوندپراتیکی‌اش را با مبارزات عصر ما که در آن زمان به اوج خود رسیده بود منکر نمی‌شد. پس طبعاً آمادگی آن را داشت که از سوی گرایشی که عملاً با آن به ستیز برخواسته بود، از لحاظ تئوریکی نیز با...
مفهوم فلسفهٔ ”عمل “ نزد مارکس کلیه فیلسوفان پیشا مکتب ایده آلیستی هِگل، ”عمل“ و یا رابطهٔ بین ”تئوری“ و ”عمل“ در فلسفه را با تردید می‌نگریستند. به زعم آنان گویا ترکیب ”عمل“ با تئوری منجر به کاهش ”خلوص“ مسائل نظری می‌گشت. پیش از مارکس ایده‌آلیزم آلمانی نهفته در نظریات هگل ترکیب ”عمل“ و ”تئوری“ را آگاهانه ارزیابی و طرح کرد. علت آن نیز این بود که ایده‌آلیزم المانی در مرکز جنبش انقلابی ضد فئودالی آن...
لودویگ جوزف یوهان ویتگنشتاین در ۲۶ آوریل ۱۸۸۹ در وین اتریش متولد شد و در ۲۹ آوریل ۱۹۵۱ در کمبریج درگذشت. خانوادهٔ پدری او پس از پس از تغییر دین از یهودیت به پروتستانیسم از آلمان به وین آمده بودند. مادرش یک کاتولیک معتقد بود و به همین دلیل لودویک در بدو تولد در کلیسای کاتولیک غسل تعمید داده شد. با آنکه در اواخر عمر اعتقادات مذهبی نداشت مراسم تدفیت کاتولیکی برایش برگزار شد. با دو اثر رسالهٔ منطقی...
عبدالکریم سروش به‌عنوان پرآوازه‌ترین فیلسوف سیاسی و متکلم در جهان اسلام و ایران ظاهرشده است. هدف پروژهٔ فکری گستردهٔ وی آشتی دادن خرد با ایمان و اقتدار مذهبی با آزادی سیاسی است. این پروژه در حوزه‌هائی چون دین‌شناسی تطبیقی علوم اجتماعی و الهیات گسترش یافته است. هرچند تنها با فهم حوزهٔ محلی تلاش‌های فکری وی می‌توان به اهمیت جهانی‌اش پی برد. شخصیت عبدالکریم را باید با درنظر گرفتن سنت الگوئی روشنفکری...
رنه دکارت اغلب به‌عنوان پدر فلسفهٔ نو نامیده شده است، کسی که سعی کرده است که با شکستن سنت‌های فلسفی روزگار خودش فلسفه‌ای نو را آغاز کرد. وی با رد کردن فلسفهٔ اسکولاستیکی، از نظر چیرگی سنت و مفاهیم، سیستم فلسفی را بنیان نهاد که یک طریقه و شیوه از پرس و جو، یک متافیزیک، یک فیزیک مکانیکی و زیست‌شناسی و یک شرحی از روانشناسی انسانی که بر پایهٔ علم اخلاق فهمیده شده بود را شامل می‌شد. دکارت به‌عنوان یکی...
