اینستکس چیست؟ | چقدر باید از اینستکس توقع داشت؟

ماجرای تبادل مالی و بانکی میان ایران و اروپا یکی از مهمترین بحث هایی است که این روزها نقل هر محفلی شده است.

اینستکس یا INSTEX مخفف عبارت Instrument in Support of Trade Exchanges به معنای «ابزار پشتیبانی مبادلات تجاری» است. اینستکس در پاریس و در چارچوب قوانین فرانسه ثبت شده است. غیر از فرانسه، آلمان و انگلیس نیز سهامداران اصلی آن هستند اما دیگر کشورهای اروپایی و کشورهای جهان از جمله چین و روسیه نیز می توانند وارد آن شوند. سرمایه اولیه این شرکت 3 هزار یورو است که از سوی وزارت اقتصاد فرانسه تأمین شده است.

شرکت اداره کننده اینستکس به آدرس شماره 139 در خیابان برسی پاریس جایی که ساختمان وزارت اقتصاد فرانسه قرار دارد ثبت شده است. بر اساس اطلاعات منتشر شده، تاکنون 4 چهره کلیدی این نهاد مشخص شده اند. اینستکس بانک محسوب نمی شود و یک «شرکت تسویه مالی» است. به عبارت دیگر، این شرکت وظیفه تسویه حساب بین شرکت های ایرانی و اروپایی که در زمینه صادرات و واردات به یکی از دو مقصد را دارند به عهده خواهد داشت.

اینستکس موسسه ای است که این اجازه را می دهد که بدون انجام مراودات مالی بین ایران و اتحادیه اروپا تجارت همچنان صورت گیرد. یک شرکت ایرانی کالایی به اروپا صادر می کند و در قبال آن اعتباری به دست می آورد که خود او یا یک واردکننده ایرانی می تواند از آن برای واردات کالا از اروپا به ایران استفاده کند؛ بدون اینکه پولی بین طرفین مبادله شود. در مقابل، همین سازوکار برای صادرکنندگان و واردکنندگان اروپایی نیز می تواند مورد استفاده قرار گیرد.

طبق بیانیه مشترکی که از سوی وزرای خارجه 3 کشور تأسیس کننده اینستکس صادر شده، این نهاد در مرحله نخست، روی مبادله مواد غذایی، محصولات کشاورزی، دارو و تجهیزات پزشکی متمرکز خواهد شد. آن ها همچنین اعلام کرده اند که کشورهای دیگر نیز می توانند در ادامه کار وارد اینستکس شوند.

«اگر به این نتیجه رسیدیم که با همکاری پنج کشور می توانیم همه آنچه در برجام خواست ملت ایران بوده به دست آوریم برجام پایدار خواهد ماند» این را حسن روحانی بلافاصله بعد از خروج آمریکا از برجام اعلام کرد. همان صحبتی که به نقطه آغاز مذاکرات ایران و اروپا برای رسیدن به یک راهکارمشترک تبدیل شد. در این جریان آنچه محور قرار گرفت ایجاد یک کانال مالی برای مبادلات تجاری و بانکی میان ایران و اروپا بود که در این راستا اول موضوع spv و بعد از آن بحث اینستکس به میان آمد.

علیرضا رحیمی نماینده مردم تهران در توضیح کارکرد این دو می گوید:«اینستکس گام اول در مرحله اجرایی کردن spv است که به عنوان یک راهکار اجرایی در حوزه بانکی عمل می کند؛ به این معنا که دو شرکت متناظر در اتحادیه اروپا و ایران تاسیس می شود که برخی از آن با نام صندوق یاد می کنند اما اروپایی ها از شرکت اسم برده اند که در فرانسه ثبت شده است که وزارت خارجه سه کشور آلمان، انگلیس و فرانسه سهام دار این شرکت خواهند بود و نمایندگانشان در این شرکت حضور خواهند داشت.» او ادامه می دهد: «کاری که اینستکس انجام می دهد متناظر با LC در بانک ها است. به عبارت دیگر همان کارکردی که LC در بانک ها داشت اینستکس به صورت غیربانکی انجام می دهد. قاعدتا از مجموعه های کشاورزی،تجهیزات پزشکی و دارویی شروع کرده اند و طبیعی است که این موضوع به حوزه های دیگر هم بسط پیدا می کند.»

فایده spv و اینستکس برای ایران

اولین سوالی که در ذهن نقش می بندد این است که این دو راهکار چه تاثیری می تواند برای ایران در عرصه سیاسی و اقتصادی داشته باشد. حشمت الله فلاحت پیشه رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی در این رابطه به خبرآنلاین می گوید: «نهایی شدن SPVدر شرایط کنونی تنها می تواند تاثیرات سیاسی برای ما داشته باشد و انتظار گشایش اقتصادی و یا تحول شگرف در حوزه مراودات بانکی و مالی با توجه به فشار های آمریکا و نفوذ این کشور نباید از آن داشت و ما به طور جدی باید مسیر و راه کارهای دیگری را برای حل این مشکلات دنبال کنیم.»

فلاحت پیشه درباره تفاوت اینستکس و spv می گوید: « اینستکس کانال مالی است که در قالب spv قرار بود وضع شود و حالا در قالب اینستکس آمده است من همانطور که گفته ام به لحاظ سیاسی گام خوبی است اما باید منتظر بمانیم ببینیم به لحاظ اقتصادی چه نتایجی می تواند برای ما داشته باشد.»

پیش شرط برای اجرای اینستکس؟!

این روزها هر طرحی که برای تسهیل روابط مالی و تجاری میان ایران و دیگر کشورها مطرح می شود به سرعت عده ای مقابل آن قد علم می کنند و یا آن را استعماری می خوانند و یا با برچسب های دیگر کمر به قتلش می بندند. ماجرایی که در جریان تصویب برجام ولوایح چهارگانه معروف به fatf دیده شد و حالا در حال پیاده سازی در پروسه spv و اینستکس است. به طوری که این روزها صحبت از پیش شرط کشورهای اروپایی برای اجرای اینستکس به زبان می آورند. مخالفان می گویند اروپایی ها ایران را مکلف کرده اند به fatf بپیوندد تا اینستکس اجرا شود. موضوعی که مصطفی کواکبیان درباره آن به خبرآنلاین می گوید: « اجرای اینستکس هیچ ارتباطی به مسئله fatf ندارد. هرچند ما برای مبادلات بانکی خود نیاز داریم به آن fatf بپیوندیم اما ربطی به موضوع اجرای اینستکس ندارد.» او ادامه می دهد:« اینستکس یک کانال مالی است که قطعا می تواند مشکل مبادلات بانکی ما را حل کند. اما موضوع این جاست که برخی می خواهند این موضوع را با بحث Fatf مرتبط کنیم. ما به مصوبه fatf نیاز داریم اما ربطی به موضوع اینستکس ندارد.»

علیرضا رحیمی نیز پیش از این به خبرآنلاین گفته بود:« اینستکس مشروط به پذیرش FATF نیست بلکه این شائبه ای است که مخالفان ایجاد کرده اند. تنها توصیه شده است که ایران FATF را بپذیرد یعنی همان توصیه ای که چین و روسیه هم به ایران داشته اند اما اینکه اینستکس را متوقف و آن را مشروط به پذیرش FATF کنند به هیچ عنوان چنین شرطی مطرح نبوده است. گام اول ثبت اینستکس بوده است گام دوم در تاسیس شرکتی متناظر با نوع اروپایی در ایران بوده است و گام سوم فعالیت شرکت های ایجاد شده است که مبادلات خود را چه به صورت تهاتری و چه به صورت نقدی بتوانند انجام بدهند.»