مهم ترین عوامل مؤثر بر مشارکت مردم سیزدهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری ایران

مقدمه
انتخابات در همه کشورها جایگاه و نقش مردم در تعیین سرنوشت‌شان را نشان می‌دهد، بنابراین دارای اهمیت است. در جمهوری اسلامی ایران نیز انتخابات به عنوان یکی از ارکان جمهوریت نظام در طول چهار دهه اخیر همواره دارای اهمیت بوده است. از جمله انتخابات مهم و تأثیرگذار در حیات سیاسی جمهوری اسلامی ایران، انتخابات ریاست جمهوری است که بنا بر اعلام وزارت کشور سیزدهمین دوره آن قرار است در 28 خرداد سال 1400 برگزار شود. در این نوشتار سعی شده ضمن بررسی مهم ترین عوامل مؤثر بر این دوره از انتخابات به برخی از دلایل اهمیت آن نیز اشاره شود.

عوامل مؤثر بر مشارکت مردم در سیزدهمین انتخابات ریاست جمهوری

عوامل مؤثر بر مشارکت مردم در سیزدهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری را می توان در دو دسته عوامل داخلی و عوامل خارجی تقسیم کرد.
الف- عوامل داخلی
- مسائل اقتصادی: یکی از مهم‌ترین چالش‌های فراروی انتخابات ۱۴۰۰ بالا بردن سطح مشارکت در انتخابات است. دغدغه‌های اقتصادی و معیشتی است که می‌تواند هم بر میزان و هم بر نحوه گرایش سیاسی مردم تأثیرگذار باشد. همان‌طور که به اعتقاد برخی از کارشناسان، یکی از عوامل کاهش حضور مردم در انتخابات یازدهمین دوره انتخابات مجلس شورای اسلامی در اسفند 1398، مشکلات اقتصادی بود. مشکلات اقتصادی مردم و انتظاری که از دولت برای کاستن از دغدغه‌های اقتصادی وجود دارد می‌تواند خود را در خرداد 1400 نشان دهد.
- بحران کرونا: بحران همه گیری کرونا و افزایش شیوع آن اهمیت فاصله‌گذاری اجتماعی را ایجاد کرده است. در صورت تداوم وضعیت بحرانی، میزان بالای موارد ابتلا و افزایش کشته های ناشی از ویروس کرونا ممکن است برخی از افراد به دلیل هراس از ابتلا به کرونا، از حضور در پای صندوق‌های رأی در خرداد سال بعد خودداری کنند. این شرایط سبب خواهد شد برگزاری اجتماعات رقابت‌های سیاسی انتخاباتی تا حدودی تحت شعاع قرار گیرد. از همین رو باید رویکردهای متفاوتی را برای برگزاری این انتخابات مد نظر قرار داد. به عنوان مثال فضای مجازی، شبکه‌های اجتماعی و رسانه ملی نقش ویژه‌ای در رقابت‌های سیاسی سال آتی خواهند داشت و مردم از طریق این رسانه ها از مواضع و برنامه‌های نامزدها مطلع خواهند شد. همچنین به دلیل وجود چنین شرایطی ایجاب می‌کند که نامزد‌های انتخاباتی دیدگاه‌ها و برنامه‌های انتخاباتی خود را برای اداره کشور و برون رفت از مشکلات پیش آمده ناشی از ویروس کرونا بازگو کرده و از شعارزدگی و التهابات سیاسی فاصله بگیرند.
- رضایت یا نارضایتی های سیاسی: یکی دیگر از مواردی که می‌تواند بر مشارکت مردم در سیزدهمین انتخابات ریاست جمهوری در سال 1400 تأثیرگذار باشد، میزان رضایت یا نارضایتی مردم از عملکرد هشت ساله دولت دکتر روحانی است. دولت دوازدهم تا مهلت باقی مانده به انتخابات ریاست جمهوری باید ضمن اتخاذ تدابیری در جهت رفع مشکلات اقتصادی، تمامی توان خود را به کار گرفته تا شرایط رضایت-مندی مردم از دولت مهیا شود. از طرفی آرایش احزاب سیاسی و معرفی اشخاص شاخص یا غیرشاخص نیز در انتخابات ریاست جمهوری مؤثر است. این که احزاب سعی کنند با قدرت بیش تر در انتخابات حضور داشته و افراد کارآمد را معرفی کنند می‌تواند در میزان مشارکت مردمی مؤثر باشد.
ب- عوامل خارجی
- تحریم‌ها: از مواردی که می تواند بر مشارکت سیاسی مردم در انتخابات 1400 به صورت غیرمستقیم تأثیرگذار باشد، تحریم‌های ناعادلانه اقتصادی ایالات متحده آمریکا است. وضع تحریم‌ها و کاهش شاخصه‌های اقتصادی ممکن است زمینه قهر سیاسی مردم را در انتخابات ریاست جمهوری سال آتی ایجاد کند. به همین علت نیاز است تا قبل از رسیدن به خرداد 1400، با تکیه بر توان داخلی و اقتصاد مقاومتی که مقام معظم رهبری بارها به آن اشاره کرده اند، وضعیت اقتصادی مردم بهبود یابد تا یکی از دلایلی که
می تواند سبب قهر ملت با صندوق های انتخاباتی شود را از بین برد.
- جنگ روانی دشمن: همواره در طی عمر پربرکت انقلاب اسلامی در ایام انتخابات، دشمنان انقلاب با استفاده از ابزارهای رسانه ای و علی الخصوص در سال های اخیر با استفاده از فضای مجازی، جنگ روانی گسترده ای را علیه جمهوری اسلامی ایران راه انداری می کنند تا بتوانند بر میزان مشارکت مردم تأثیر بگذارند. تلاش دشمن در زمینه دلسرد کردن مردم از انتخابات به طرح کلیدواژه‌هایی همچون انتخابات فرمایشی، عدم تأثیر انتخابات بر سرنوشت مردم و ... ممکن است بر میزان مشارکت مردم در انتخابات مؤثر واقع شود.
- انتخابات ریاست جمهوری در آمریکا: انتخابات ریاست جمهوری آمریکا و انتخاب رئیس جمهور جدید در این کشور هر چند در ابعاد کلان تأثیری بر تقابل جمهوری اسلامی و ایالات متحده ایجاد نمی‌کند؛ اما راهبردهای متفاوت دموکرات ها در تقابل با جمهوری اسلامی ایران می‌تواند بر علایق کوتاه‌مدت سیاسی مردم مؤثر باشد. پیروزی "جو بایدن" در انتخابات آمریکا از یک طرف و اعلام وی مبنی بر بازگشت مشروط آمریکا به توافق برجام از طرف دیگر، می‌تواند زمینه بهره‌برداری برخی گروه‌های سیاسی را در انتخابات ریاست جمهوری فراهم کند. همچنین گشایش‌های احتمالی اقتصادی نیز زمینه افزایش مشارکت مردمی را می‌تواند فراهم کند.

اهمیت سیزدهمین انتخابات ریاست جمهوری

1- یکسری از دلایل اهمیت سیزدهمین انتخابات ریاست جمهوری، دلایلی هستند که در همه انتخابات وجود دارند که می‌توان به موارد زیر در این خصوص اشاره کرد:
1-1- شاخص مردسالاری: پس از پیروزی انقلاب اسلامی در سال 1357، مردم‌سالاری و حفظ ارزش‌های اسلام به عنوان دو شاخصه مهم در نظام جدید یعنی جمهوری اسلامی متبلور شد. برای نشان دادن اهمیت جمهوریت یا وجود نقش مردمی در تعیین سرنوشت سیاسی، بهترین و شاخص‌ترین گزینه برگزاری انتخابات است. برگزاری حدود 40 انتخابات در چهار دهه اخیر نشان‌دهنده ارزش و جایگاه مردم‌سالاری است. به تبع برگزاری سیزدهمین انتخابات ریاست جمهوری به صورت بارز و مشخصی شاخصی برای نشان دادن مردم‌سالاری در کشورمان است.
1-2- افزایش مقبولیت مردمی: مهم ترین پشتوانه برای هر کشوری، حمایت مردم از ساختار سیاسی است. از جمله سنگ محک‌هایی که نشان می‌دهد هر نظام سیاسی تا چه میزان دارای مقبولیت است، برگزاری انتخابات است. برگزاری انتخابات در جمهوری اسلامی ایران نیز زمینه افزایش حمایت مردمی و در نتیجه مقبولیت نظام را در ادوار مختلف نشان داده است. این فرصت نیز برای کشور فراهم است تا در انتخابات آتی، از فرصت مشارکت مردمی بهره‏مند شود.
1-3- تجدیدقوا و چرخش مسئولان: برگزاری انتخابات این فرصت را برای مردم فراهم می‌کند تا بر اساس گرایش سیاسی خود، مسئولان را تعیین یا تغییر دهند. این فرصت، هم نشان‌دهنده علایق سیاسی و هم می‌تواند نشان‌دهنده میزان رضایت یا نارضایتی از اشخاصی باشد که متولی امر سیاسی مردم را بر عهده دارند. بدیهی است در صورتی که مسئولی پس از تصدی یک منصب در وظایف خود کوتاهی داشته باشد این امکان برای مردم فراهم است تا با رأی ندادن به آن شخص یا جناح، زمینه تغییرات را ایجاد کنند.
1-4- افزایش سرمایه اجتماعی: سرمایه اجتماعی به درجه پشتوانه مردمی از ساختار سیاسی و تصمیمات مسئولان اطلاق می‌شود. به هر میزان که سرمایه اجتماعی از سطوح بالایی برخوردار باشد، قدرت نرم کشور برای اتخاذ راهبردهای کلان افزایش خواهد یافت. انتخابات و به تبع انتخابات ریاست جمهوری این فرصت را برای ایران فراهم می‌کند تا یک بار دیگر سرمایه اجتماعی مردمی را متجلی کند.
2- در کنار موارد ذکر شده بالا یکسری دلایل نیز وجود دارد که خاص این دوره از انتخابات ریاست جمهوری است که در ادامه به آن‌ها اشاره می‌شود:
2-1- اولین انتخابات ریاست جمهوری پس از صدور بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی از سوی مقام معظم رهبری. 22 بهمن‌ماه 1397 رهبر معظم انقلاب اسلامی با صدور «بیانیه‌ گام دوم انقلاب» به تبیین دستاوردهای شگرف چهار دهه‌ گذشته پرداخته و توصیه‌هایی اساسی به‌منظور «جهاد بزرگ برای ساختن ایران اسلامی بزرگ» ارائه فرموده‌اند. بنابراین بیانیه‌ گام دوم تجدید مطلعی است خطاب به ملت ایران و به‌ویژه جوانان که به‌مثابه منشوری برای «دومین مرحله‌ خودسازی، جامعه‌پردازی و تمدن‌سازی» خواهد بود و فصل جدید زندگی جمهوری اسلامی را رقم خواهد زد. حال که حدود دو سال از صدور این بیانیه مهم و تاریخی گذشته است یکی از مهم‌ترین اتفاق‌هایی که می‌تواند در روند اجرای این بیانیه تأثیرگذار باشد، حضور رئیس جمهوری در رأس کار است تا بتواند ضمن گام برداشتن در راستای اهداف و آرمان‌های انقلاب اسلامی، اهداف پیش‌بینی شده در این بیانیه مهم را پیگیری کند.
2-2- هم زمانی تقریبی شروع به کار رئیس جمهور جدید در پاستور با رئیس جمهور جدید در کاخ سفید.
2-3- معیاری برای سنجش میزان اثرگذاری تحریم ها در جهت فاصله انداختن بین مردم و حاکمیت.
2-4- فرصتی برای قرار گرفتن کشور در ریل کارآمدی، مدیریت جهادی و در نتیجه حرکت به سوی تمدن نوین اسلامی.

نویسنده: مسعود پورعلی؛ کارشناس ارشد علوم سیاسی
منبع: ماهنامه بصائر، شماره 413، چاپ معاونت سیاسی سازمان عقیدتی سیاسی ارتش