سامانيان سومين دولت قدرتمند در ايران پس از طاهريان و صفاريان بود. جدّ ايشان سامان خداة فرمانرواى بلخ بود و نوادگان وى در دورهٔ طاهريان هر يک حکومتى داشتند. از ميان آنها احمد قدرت بيشترى يافت، نصر يکى از پسران احمد به فرمان مأمون امارت ماوراءالنهر (۲۶۱ هجرى قمري) و اسماعيل پسر ديگر احمد امارت بخارا را گرفت. اسماعيل را معمولاً بنيانگذار سلسلهٔ سامانيان مى‌شمارند.
در دورهٔ سامانيان بخارا از مراکز مهم تمدن و فرهنگ آن روزگار بود. سامانيان اهميت زيادى به دانشمندان و ادبا مى‌دادند. رودکى و دقيقى و کسائى مروزى و بلخى از شعراى دربار آنها بودند و ابن‌سينا و زکرياى رازى و محمد‌بن جرير طبرى از جمله علماى عربى‌نويس زمان آنها بودند. در اين دوره فارسى درى رايج شد و خط عربى تدريجاً جاى خط پهلوى را گرفت.
سامانيان خاندانى با فرهنگ و آشنا با امور مملکت‌دارى بودند و وزراء برجسته‌اى چون ابوالفضل بلعمى و ابوعلى بلعمى و جيهانى و عتبى داشتند. قدرت گرفتن غلامان ترک در دربار سامانيان و عصيان‌هائى که در ميان آنها به‌وجود مى‌آمد و نهايتاً باعث زوال سامانيان و استيلاء ترکان بر آنها شد.