اِبْنِ صَبّاغ، ابونصر عبدالسید بن محمد بغدادی (400-477ق/ 1010-1084م)، فقیه شافعی. ابوالفدا (2/186) نام وی را یوسف ضبط کرده است. وی در بغداد متولد شد و از افرادی چون ابوالحسین محمد ابن حسین فضل قَطّان و ابوعلی حسن بن شاذان حدیث شنید و نزد قاضی ابوالطیب طاهر بن عبدالله طبری فقه آموخت (ابن جوزی، 9/12؛ ذهبی، سیر، 18/464؛ سبکی،3/231). ابن جوزی (همانجا) وی را همپایهٔ ابواسحاق شیرازی، فقیه بزرگ شافعی، دانسته است. ابن عقیل حنبلی نیز او را یکی از سه فردی دانسته که با آنان ملاقات داشته و دارای شرایط اجتهاد مطلق بودهاند (سبکی، همانجا). اینکه قاضی القضاهٔ ابن ماکولا در 444ق/1053م شهادت وی را نافذ شمرده (ابن جوزی، 8/154) و ابن جوزی (9/12) او را مدح کرده، بیانگر مقبولیت شخصیت او نزد ایشان است. درپی گشایش نظامیهٔ بغداد در 10 ذیقعدهٔ 459ق/23 سپتامبر 1067 و امتناع اولیهٔ ابواسحاق شیرازی از تدریس، ابن صباغ به عنوان نخستین مدرس نظامیه در آنجا به تدریس پرداخت (همو، 8/246)، اما پس از 20 روز با کوشش شاگردان ابواسحاق، وی به تدریس در نظامیه راضی گردید و ابن صباغ برکنار شد (همو 8/247). از این تاریخ تا 13 شعبان 467ق/3 آوریل 1075م که به همراه مؤید الملک فرزند نظام الملک و ابواسحاق و سایر بزرگان در مراسم بیعت خلیفه المقتدی بامرالله حضور یافت (قلقشندی، 2/1)، دربارهٔ او اطلاعی در دست نیست. در 476ق/1083م پس از مرگ ابواسحاق به حکم مؤید الملک مدت کوتاهی ابوسعدِ متولی، عهدهدار تدریس در نظامیه شد (ابن خلکان، 3/133)، اما با دستور نظام الملک مبنی بر مقدم داشتن ابن صباغ بر ابوسعد، تدریس در نظامیه به او واگذار شد (اسنوی، 2/131)، تا اینکه بعد از مدتی تدریس در 477ق به علت نابینایی وی، ابوسعد دوباره به جای او عهدهدار تدریس در نظامیه گردید (همانجا). ابن صباغ به تشویق خانوادهاش برای پس گرفتن این مقام به قصد دیدار با نظامالملک عازم اصفهان شد، اما نظامالملک درخواست او را نپذیرفت و دستور داد تا مدرسهای دیگر برای وی ساخته شود. ابن صباغ به بغداد بازگشت و 3 روز بعد از مراجعت (سبکی، 2/231) درگذشت و در خانهاش در درب سلولی کرخ دفن شد، اما بعد جسد وی به مقبرهٔ باب حرب بغداد انتقال یافت (ابن جوزی، 9/13). ابن صباغ احتمالاً مسافرتهای علمی نیز داشته است و نوشتهاند که مشیخهٔ ابن عرفه را در اصفهان تدریس کرده است (ابن دمیاطی، 163). از شاگردان مشهور وی میتوان از فرزندش علی، ابونصر غازی، اسماعیل بن احمد معروف به ابن سمرقندی، مؤتمن بن احمد، معروف به ساجی، ابوعلی حسن بن ابراهیم فارقی، ابوبکر محمد بن احمد شاشی و ابومحمد قاسم بن علی بصری صاحب مقامات حریری را نام برد (ذهبی، سیر، 18/464؛ همو، العبر، 2/391، 433؛ ابن دمیاطی، 3؛ ابن قاضی شهبه، 1/321). خطیب بغدادی با وجود اینکه به سال از وی بزرگتر بوده، از او روایت کرده است (ابن دمیاطی، 163). سبکی (3/232-237) برخی از آراء خاص وی را آورده است، از جمله اینکه او بیع باب تعلیق ایجاب را (یعنی اینکه فروشنده، ایجاب خود را منوط به قبول خریدار کند) صحیح نمیشمرده و نیز معتقد بوده که اگر کسی روزهای نذر کند و شمار روزهای آن نذر را معین ننماید، روزهٔ یک روز کافی نیست و چون کمترین حد روزهٔ شرعی 3 روز است، باید 3 روز روزه بگیرد. آثار: گرچه آثاری چون الشامل در فروع فقه شافعی، الکامل در خلاف شافعیه و جنفیه، تذکرهٔ العالم، الطریق السالم (ابن جوزی، 9/12)، کفایهٔ المسائل یا السائل (ابن اثیر، 10/141؛ ابن دمیاطی، همانجا) و العدهٔ یا العمدهٔ (ابن خلکان، 3/217؛ ابن قاضی شهبه، 1/270؛ قس: سبکی، 3/230) به وی نسبت داده شده و به گفتهٔ سبکی (3/233) فتاوی ابن صباغ توسط برادرزادهاش جمعآوری شده بود، اما جز الشامل و الطریق السالم از دیگر آثار وی چیزی در دست نیست. برخی نسخههای کتاب الشامل در کتابخانههای توپکاپی به شمارهٔ 4356 II/652) )، TS, لیدن ( ورهووه، )، VII/327 دارالکتب مصر (خدیویه، 3/234؛ سید، 1/305، 306) وجود دارد و یک نسخهٔ خطی از کتاب الطریق السالم الی الله در کتابخانهٔ ایاصوفیا موجود است (همو، 1/172). گفتنی است که حاجی خلیفه (1/104) کتابی با عنوان الاشعار بمعرفهٔ اختلاف علماء الامصار را به وی نسبت داده که در منابع دیگر دیده نمیشود.