اِبْن‌ِ شاهین، ابوحفص عمر بن احمد بن عثمان، ملقب به واعظ (صفر 297- ذیحجهٔ 385/ نوامبر 909- ژانویهٔ 996)، محدث و رجالی بغداد. اصل وی از مرورود خراسان بود (خطیب بغدادی، 11/265؛ قس: ابن شاهین، فضائل، 25). او از 11 سالگی در بغداد به استماع حدیث پرداخت (ابن شاهین، همان، 40؛ خطیب بغدادی، همانجا) و پس از 330ق برای استماع از محدثان دمشق به آن شهر رفت (ذهبی، 16/432). وی سفرهایی نیز به بصره، فارس و مصر داشته است (ابن شاهین، همان، 33، 46؛ ابن ماکولا، 4/291؛ ابن تغری بردی، 4/172). از جملهٔ مهم‌ترین مشایخ ابن شاهین در حدیث می‌توان از ابوبکر بن ابی داوود، ابوالقاسم بغوی و محمد بن محمد باغندی نام برد (نک: ابن شاهین، همان، جم؛ خطیب بغدادی، همانجا). او در قرائت نیز از ابن ابی داوود، ابن مجاهد، ابوبکر نقاش و احمد ابن مسعود زهری بهره جست (ابن جزری، 1/588). خطیب بغدادی (11/267) یادآور شده که ابن شاهین نخستین بار در 332ق در بصره حدیث گفته است. برخی از رجال شناسان بر وثاقت ابن شاهین در نقل حدیث تصریح کرده‌اند (نک: ابن ماکولا، همانجا؛ خطیب بغدادی، 11/267- 268). ذهبی (16/434) معتقد است که ابن شاهین به غوامض و مشکلات حدیث احاطه نداشت و جمعی از اهل حدیث سهل‌انگاری و اشتباهات وی را گوشزد کرده‌اند (نک: خطیب بغدادی، همانجا). در منابع اشاره شده که وی دانش چندانی در فقه نداشته است (خطیب بغدادی، 11/267؛ ابن جوزی، 116). راویان بسیاری از جمله پسرش عبیدالله بن عمر، محمد بن ابی الفوارس، هلال بن محمد حفار، احمد بن محمد بَرْقانی و ابوسعد مالینی از او استماع حدیث کرده‌اند (خطیب بغدادی، 11/265؛ ذهبی، 16/432) و حسین بن علی طناجیری از وی قرائت آموخته است (ابن جزری، 1/588). بنابر نقل خطیب بغدادی (11/268) او در بغداد وفات یافت و در باب حرب کنار قبر احمد بن حنبل مدفون شد. آثار: ابن شاهین دارای آثار بسیاری بوده که شمار آنها را تا 330 عنوان ذکر کرده‌اند (خطیب بغدادی، 11/267). الف - چاپی: 1. تاریخ اسماء التقات ممن نقل عنهم العلم، این کتاب به کوشش عبدالمعطی امین قلعحی در بیروت (1406ق/1986م) به چاپ رسیده است. مؤلف در این کتاب بیش از هر چیز به اقوال یحیی بن معین و احمد بن حنبل استناد جسته است. در این اثر گاه از رجال ضعیف نیز ذکری به میان آمده است (مثلاً ص 282). ابن حجر در سراسر کتاب تهذیب التهذیب آراء رجالی ابن شاهین را مورد توجه قرار داده است؛ 2. فضائل فاطمهٔ الزهراء (ع)، این اثر که شامل 37 حدیث در فضایل حضرت زهرا(ع) است، به کوشش محمد سعید طریحی در بیروت (1405ق/19865م) به چاپ رسیده است. ب - خطی: 1. امالی ابن شاهین، که قسمتهایی از آن در کتابخانهٔ ظاهریه نگهداری می‌شود ( فهرس، 427-430، 541 -543، 547 - 550)؛ 2. شرح مذاهب اهل السنهٔ (ظاهریه، 1/204-206)؛ 3. ما اجتمع عندی من الاحادیث التی بینی و بین رسول‌الله(ص) اربعهٔ رجال ( فهرس، 569 -572)؛ 4. ناسخ الحدیث و منسوخه، که نسخه‌هایی از آن در کتابخانهٔ پاریس ( دوسلان، شم و سایر کتابخانه‌های جهان (نک: I/209-210 موجود است (برای دیگر آثار نک: فهرس، جم؛ ظاهریه، 1/332-333؛ ابن جوزی، همانجا؛ ابن حجر، الاصابهٔ، 1/2، جم؛ همو، لسان، 6/284؛ زرکلی، 5/40).
| نویسنده | علی اکبر ضیایی |
| مآخذ | ابن تغری بردی، النجوم؛ ابن جزری، محمد، غایهٔ النهایهٔ، به کوشش گ. برگشترسر، قاهره، 1351ق/1932م؛ ابن جوزی، عبدالرحمان، تلبیس ابلیس، قاهره، 1368ق؛ ابن حجر عسقلانی، احمد، الاصابهٔ، به کوشش محمد سعید زغلول، بیروت، دارالکتب العلمیهٔ؛ همو، لسان المیزان، حیدرآباد دکن، 1329-1331ق؛ ابن شاهین، عمر، تاریخ اسماء الثقات، به کوشش عبدالمعطی امین قلعجی، بیروت، 1406ق/ 1986م؛ همو، فضائل فاطمهٔ الزهراء(ع)، به کوشش محمد سعید طریحی، بیروت، 1405ق/1985م؛ ابن ماکولا، علی، الاکمال، حیدرآباد دکن، 1405ق/1984م؛ حاجی خلیفه، کشف؛ خطیب بغدادی، احمد، تاریخ بغداد، قاهره، 1349ق؛ ذهبی، محمد، سیر اعلام النبلاء، به کوشش شعیب ارنؤوط و اکرم البوشی، بیروت، 1404ق/ 1984م؛ زرکلی، اعلام؛ ظاهریه، خطی (مجامیع)؛ فهرس مجامیع المدرسهٔ العمریهٔ، به کوشش یاسین محمد سوّاس، کویت، 1408ق/1987م؛ نیز GAS. Slane; De علی‌اکبر ضیائی تایپ مجدد و ن * 1 * زا ن * 2 * زا |
