اِبْنِ اُذَیْنه، عمر بن محمد بن عبدالرحمان بصری، محدّث و فقیه در سدهٔ 2ق/8م. از زندگی و تاریخ ولادت و مرگ او چیز زیادی دانسته نیست. همین اندازه روشن است که او از اصحاب امام جعفر صادق(ع) بوده است (برقی، 47؛ نجاشی، 283). وی را از شاگردان و اصحاب امام موسی کاظم (ع) نیز دانستهاند (برقی همانجا). به گفتهٔ نجاشی او از طریق مکاتبه از امام صادق(ع) روایت کرده است. اگر این سخن درست باشد، بیتردید وی به طور مستمر در بصره میزیسته است و احتمالاً به همین دلیل است که او را بزرگ شیعیان بصره شمردهاند (ص 283). رجال شناسان شیعی عموماً وی را ثقه دانستهاند (طوسی، الفهرست، 240؛ علامه حلّی، 59؛ مجلسی، 160). نوری گوید که وثاقت ابن اذینه مورد اتفاق جملگی محدثان و رجال شناسان شیعی است (3/636). ابن اذینه روایات بسیاری را نقل کرده و نام او در سلسله اسناد 482 حدیث آمده است، (خویی، 13/20). بیشتر این روایات که به خصوص از امام صادق (ع) است، از طریق زرارهٔ بن اَعْیَن (نک: ه د، آل اعین) صحابی و محدّث مشهور شیعی نقل شده است (طوسی، اختیار معرفهٔ الرجال، 1(1)/64، 1(2)/144، 178)، اما او افزون بر زراره از محدثان دیگری نیز روایت کرده که از آن میان به این کسان میتوان اشاره کرد: عبیدالله حلی (طوسی، همان، 1(2)/152)، اَبان بن ابی عیّاش (قهپایی، 3/156)، فُضیل بن یسار کوفی (نوری، 3/644)، بُکَیْر بن اعین و عبیدبن زراره (نک: ه د، آل اعین) و محمد بن مسلم (خویی، 13/20). غالب محدثان سدهٔ 2ق از ابن اُذینه روایت کردهاند. بنامترین آنان عبارتند از: ابن ابی عُمَیر (نجاشی، 284)، ابن رئاب (طوسی، الاستبصار، 3/314)، احمد بن میثم بن دُکَین، صفوان (طوسی، الفهرست، 240)، حسن بن محمد سماعه (تفرشی، 255)، اسحاق بن ابراهیم بن عمر یمانی (قهپایی، 3/156)، حریز، عثمان بن عیسی، جمیلی بن درّاج، حماد بن عیسی، علی حسن بن رباط، منصور ابن یونس، منصور بزرج، علی بن اسباط، احمد بن عایذ و پدرش، محمد ابن صَدَقهٔ بصری، درست بن ابی منصور، محمد بن عمر، عبدالعظیم بن عبدالله حسنی (غروی حائری، 1/631 -632)، احمدبن محمدبنعیسی و پدرش (کاظمی، 123)، حسین بن سعید و یونس بن عبدالرحمان (خویی، 13/20). هرچند غالب روایات ابن اذینه فقهی است، اما گاه روایاتی در مقولهٔ امامت و دیگر مسائل کلامی نیز از وی نقل شده است و این نشان میدهد که وی در علم کلام نیز دستی داشته است. روایت نوری (3/636) که میگوید ابن اذینه با مخالفان فکری خود به مباحثه میپرداخته، مؤید این نظر است. طوسی ( الفهرست، 240) آورده است که ابن اذینه اثری با عنوان «کتاب الفرائض» در دو نسخهٔ کوچک و بزرگ داشته که احمد بن میثم ابن دکین آن را روایت کرده است. اکنون از این اثر جز نامی بر جای نمانده است. طوسی در اختیار معرفهٔ الرجال (1/4/335) از محدث دیگری به نام محمد بن عمر بن اذینه یاد کرده که در دیگر منابع رجالی شیعی پس از وی نیز آمده است. این امر که شخص مذکور همان صاحب ترجمه در مقالهٔ حاضر باشد، محل تردید است. طوسی میگوید که وی کوفی بوده و از مهدی عباسی گریخته و در یمن درگذشته و لذا روایات زیادی از او نقل نشده است. برقی (ص 21) این شخص را مدنی میداند. از مجموع این سخنان چنین برمیآید که این دو کس یکی نبودهاند، زیرا عمر بن اذینه بصری بود و روایات بسیاری نیز از او نقل شده است. ممکن است محمد فرزند عمر بن اذینه بوده باشد. روایت طوسی (همانجا) که میگوید محمد به دلیل شهرت پدرش، به ابن اذینه مشهور گشته است، این احتمال را تقویت میکند.