اِبْنِ خَشّاب، ابوالحسن محمد بن یحیی، قاضی حلب در روزگار ایلغازی بن ارتق. از زندگی وی چیزی دانسته نیست. شهرت او در آباد ساختن مساجد و تبدیل 4 کلیسای مهم حلب به مسجد بود که هریک از این مساجد در زمینهٔ نشر علوم و معارف اسلامی نقش مهمی را تا به امروز ایفا نموده است. غزی (2/216) گوید که وقتی صلیبیها شهر حلب را در 518ق/ 1124م محاصره کردند و ایلغازی بن ارتق از آن دیار گریخت، قاضی ابن خشاب به رسیدگی به امور مردم همت گماشت. صلیببیان چون از جانب غربی و شرقی به شهر حمله کردند و برای دست یافتن به زر و سیم به نبش قبور و مشاهد و قتل عام مردم بیگناه پرداختند، قاضی ابن خشاب در چنین شرایط سختی با موافقت بزرگان حلب تصمیم گرفت محراب کلیساهای بزرگ و مهم مسیحیان را خراب و به جای آن محراب اسلامی برپا کند (ابن عدیم، 2/214- 215 و ذیل آن). به دنبال این تصمیم بود که وی با ایجاد تغییراتی در محراب و درهای بزرگترین کلیسای آنان که هیلانه1، مادر قسطنطین2، ساخته و نزد مسیحیان از منزلت والایی برخوردار بود، مسجد السراجین را برپا کرد. وقتی زمام امور به دست نورالدین محمود زنگی افتاد، ایوان و چندین حجره به آن افزود و آن را به مدرسهای به نام حلاویّه یا حلاویین برای تدریس مذهب حنفی تبدیل کرد که بنای آن در 544ق/1149م به اتمام رسید (غزی، 2/217؛ محمد راغب، 1/450-451). این مدرسه تا زمان ابن عدیم (د 660ق/ 1262م) مرکزی برای ترویج مذهب حنفی بود. محراب ایوان این مدرسه تا به امروز نیز همچنان برپاست (فارس، 4 و 5/131)، کلیسای حدادین نیز از جمله 4 کلیسایی است که به دستور ابن خشاب به مسجد تبدیل شد. این مسجد بعد از مدتی به دستور حسامالدین محمد بن عمر بن لاچین، خواهر زادهٔ صلاحالدین، خراب و به صورت مدرسه درآمد (ابن عدیم، 2/215؛ ابن شحنه، 117). دانشمندان حلب هر یک برای مدتی ریاست این مدرسه را بر عهده داشتند، تا اینکه نوبت به ابن شحنه (د 890ق/1485م) و فرزندانش رسید. ابن شحنه (همانجا) گوید که خود وی مدتی متولی مدرسه بوده و آن را به فرزندانش محول کرده است و گویا از آن پس مدرسه تعطیل شد. غزی (د 1352ق/1933م) این مدرسهٔ متروکه را در درب الحدادین واقع در محلهٔ سفاحیهٔ حلب مشاهده کرده است (2/110). نام مسجد دیگری که وسیلهٔ ابن خشاب در محل کلیسا برپا شد بر ما معلوم نیست. این مسجد به وسیلهٔ عزالدین عبدالملک مقدم در 564ق/ 1169م تجدید بنا و به مدرسهٔ مقدمیه تبدیل شد (ابن شحنه، 118). این مدرسه در زمان غزی (2/70) به مدرسهٔ خان التتن معروف بود. ابن خشاب همچنین آرامگاهی به نام التربهٔ الخشابیهٔ در نزدیکی مسجد ابی دَرَجین بنا کرد که دو قبر در رواق شرقی آن وجود داشت. یکی از بزرگان قادریه که از مشایخ هلالیه بود در 1317ق/1899م با کمک مردم این آرامگاه را تعمیر کرد و آن را محل تدریس و برگزاری نماز جمعه و عیدین قرار داد (همو، 2/8 -67). از دیگر خدمات ابن خشاب به تمدن اسلامی در حلب ایجاد مسجد جامع الاصفر است. غزی (همانجا) گوید که این بنا محل برپایی نمازهای یومیه و جمعه است و قبلاً به جامع الجرن الاصفر نیز معروف بوده است.