اِبْنِ خَبّاز، ابوعبدالله نجمالدین محمد بن ابی بکر (ربیعالاول 557 - ذیحجهٔ 631/فوریه 1162- اوت 1234)، ادیب و فقیه شافعی. وی در موصل به دنیا آمد (ابن خلکان، 7/100) و ظاهراً در همین شهر به تحصیل پرداخت. فقه شافعی را آموخت (منذری، 3/375). سپس راهی حلب شد و به فقیه بهاءالدین ابن شداد (ه م) پیوست و همواره در سفر و حضر ملازم وی بود (همانجا)، به گونهای که وقتی ابن شداد آهنگ مصر کرد، ابن خباز نیز در معیت وی عازم آن دیار شد و مدتی در آنجا ماند. ظاهراً در همین مدت کوتاه، گروهی نزد وی فقه آموختند (ذهبی، 70). ابن قاضی شهبه ( طبقات النحاهٔ، 75) گوید در همین زمان بود که ابن خباز دو کتاب شرح الفیه و شرح الجزولیهٔ را نگاشت. سپس به حلب بازگشت (اسنوی، 1/499) و در مدرسه سیفیه به تدریس پرداخت (ابن خلکان، 7/91). ابن خلکان که در ذیقعدهٔ 626 برای تحصیل به حلب آمده بود، بعد از مرگ استادش شیخ جمالالدین ابوبکر ماهانی در شوال 627/اوت 1230 نزد ابن خباز شتافت و از ابتدای کتاب الوجیز غزالی تا باب اقرار را نزد او خواند (7/48، 90-91). سبکی یک بار در طبقات الشافعیهٔ الکبری (8/113) به نام او اشاره کرده و بار دیگر در الطبقات الوسطی (ص 210) از قول ذهبی، شرح حال مختصری از او آورده است. ذهبی او را مردی زیرک، مهربان و فروتن معرفی کرده، آگاهی او را در فقه شافعی میستاید (ص 71). ابوشامه (ص 162) نیز همیناوصاف را دربارهٔ وی آورده است. وی سرانجام در شهر حلب درگذشت و یک روز بعد از وفات به خاک سپرده شد (منذری، همانجا). شاگردش ابن خلکان نیز در مراسم نماز و دفن وی حضور داشت (7/100). دو کتاب به ابن خباز نسبت داده شده است: 1. شرح الفیهٔ ابن معطی (اسنوی، همانجا؛ بغدادی، 2/113)؛ 2. شرح الجزولیهٔ (ابن قاضی شهبه، طبقات النحاهٔ، همانجا؛ همو، طبقات الشافعیهٔ، 2/106). منابع از منذری (د 656ق/1258م) تا اسنوی (772ق/1370م) در مورد دانش او در ادب عربی و نیز آثار وی سکوت کردهاند و حتی ابن خلکان که خود شاگرد او بوده، سخنی از آثار او نگفته است، اما از اسنوی به بعد آثاری در نحو به وی نسبت داده میشود. احتمالاً این امر ناشی از خلطی است که میان ابن خباز شمسالدین ابوالعباس (ه م) صاحب شرح الفیهٔ و شرح الجزولیهٔ با ابن خباز مورد بحث ما رخ داده است.