اِبْن‌ِ جَمال، علی بن ابی بکر بن احمد انصاری خزرجی مکی شافعی (1002-1072ق/1594-1662م)، فقیه، مقری و ریاضی‌دان. او در مکه متولد شد و در 4 سالگی با از دست دادن پدر بی‌سرپرست ماند، ولی پس از مدتی تحت سرپرستی و تربیت شیخ ابوالفرج مزین قرار گرفت. ابن جمال نزد شیخ عبدالرحمان بن ناصر اشعری قرائات مختلف را آموخت و تا پایان عمر استاد خود (1031ق/1622م) از محضرش بهره‌مند بود. سپس نزد شیخ احمد حکمی و شیخ محمد تقی‌الدین زبیری به تحصیل قرائات ادامه داد. نحو و اصول و عروض را از شیخ عبدالملک عصامی و کلام را از برهان لقانی فرا گرفت و با درک محضر سید عمر بن عبدالرحیم بصری و تحصیل فقه و اصول و تفسیر و معانی و بیان، از وی اجازهٔ شفاهی یافت. پس از آنکه اصول عقاید و حدیث را نزد احمد بن ابراهیم علان و شهاب خفاجی آموخت، مسند اقراء و تدریس مسجدالحرام را احراز کرد و کسانی چون عبدالله بن محمد طاهر عباسی، احمد باقشیر، حسن عجیمی، و احمد نخلی، فقه و اصول و حدیث و دیگر علوم را نزد او آموختند. سرانجام در مکه درگذشت و در مقبرهٔ المعلاهٔ مدفون گردید (محبی، 3/128-130؛ بغدادی، هدیه، 1/759). ابن جمال گرچه شافعی مذهب بود، لیکن در مسائل ارث تابع مذهب حنفی بود و در دیگر مسائل فقهی نیز نظراتی را که با هیچ یک از آرای فقهای شافعی موافقت نداشت، ابراز می‌کرد (محبی، 3/130). آثار: شرح دماء الحج، نسخهٔ خطی آن در دارالکتب قاهره موجود است (سید، 2/29)؛ فتح الوهاب فی شرح نزههٔ الاحباب که در 1039ق تألیف آن را به پایان رسانیده است. نسخهٔ خطی آن در قاهره (ازهریه، 6/151) و در کتابخانهٔ ملی پاریس (دوسلان، شم موجود است؛ التحفهٔ الحجازیهٔ فی نخبهٔ الاعمال الحسابیهٔ که نسخه‌ای از آن در باتاویا موجود است (نک: II/536 .(GAL,S, این کتابها نیز به وی منسوب است: الانتصار النفیس لجناب محمد بن ادریس: فتح الفیاض فی علم القراض (بغدادی، ایضاح، 1/130، 2/168)؛ رسالهٔ فی التقلید (همو، هدیه، 1/759)؛ تحریر المقال فی قول ابن المجدی فی الشریک اشکال الدر النضید فی مأخذ القراءات من القصید؛ رسالهٔ فی احکام النون الساکنهٔ و التنوین؛ شرح ابیات السیوطی؛ شرح الیاسمینیهٔ فی الجبیر و المقابلهٔ؛ قرهٔ عین الرائض فی فنی الحساب و الفرائض؛ المذلل فی الفرائض؛ کافی المحتاج لفرائض المنهاج؛ المواهب السنیهٔ فی علم الجبر و المقابلهٔ؛ النقول الواضحهٔ الصریحهٔ فی عدم کون العمرهٔ قبل النفر صحیحهٔ؛ و صلهٔ المبتدی بشرح نظم در المهتدی در احکام ارث بر اساس مذهب حنفیه (محبی، 129-130).
