اِبْنِ بِطْریق، ابوزکریا یحیی (یا یوحنا) بن بطریق، مترجم مشهور سدهٔ 3ق/9م. پدرش بطریق در روزگار منصور خلیفهٔ عباسی میزیست و به دستور او کتابهای بسیاری را به عربی ترجمه کرد (ابن ابی اصیبعه، 2/174). ابن بطریق از موالی مأمون (ابن جلجل، 67) و از نزدیکان حسن بن سهل و در شمار کسانی بود که مأمون به روم فرستاد تا از کتابخانهها و آثار علمی آنجا چیزهایی برگزیده با خود بیاورند (ابن ندیم، 304). ابن جلجل (همانجا) به نقل از ابن بطریق شرح میدهد که چگونه وی در یونان برای یافتن کتاب به کوشش پرداخت. او مخصوصاً داستان جست و جوی نسخهٔ کتاب سرالاسرار یا السیاسهٔ فی تدبیر الریاسهٔ و به دست آوردن آن را نزد راهبی در یک معبد به تفصیل بیان میکند. ابن بطریق در ترجمه درستکار بود و معانی را نیکو بیان میکرد، اما تلفظ عربی او صحیح نبود (همانجا). ابن ابی اصیبعه (همانجا) مینویسد که ابن بطریق زبان رومی آن زمان را که با حروف به هم پیوسته نوشته میشد میدانست، اما به زبانهای عربی و یونانی تسلط نداشت، به همین سبب معلوم نیست اینکه گفتهاند او بسیاری از کتب پیشینیان را ترجمه کرد (ابن جلجل، همانجا)، آیا مستقیماً از یونانی به ترجمه پرداخت یا برگردان رومی آن آثار را مبنا قرار داد (قس: سارتن، 1/647). شیخ بهایی از قول صفدی در کشکول (ص 208) یادآوری کرده که روش ابن بطریق در ترجمه تحت اللفظ و کلمه به کلمه بوده است.ابن بطریق ظاهراً غیر از ترجمه، تألیفاتی هم داشته است. ابن ندیم (ص 379) دو کتاب به نامهای السمومات و اجناس الحشرات به او نسبت داده است. کتابها و مقالاتی که ابن بطریق ترجمه کرده و نامهای آنها به ما رسیده عبارت است: از کتاب طیماؤس افلاطون؛ السیاسهٔ فی تدبیر الریاسهٔ؛ السماء و العالم؛ الحیوان که این هر 3 از ارسطو است؛ البرسام اسکندروس (ابن ندیم، 306-307، 311، 312، 352)؛ البئور بقراط )؛ GAS,III/39) مقالهٔ تریاق جالینوس (ابن ندیم، 349). نیز ترجمهای از اثر نجمومی بطلمیوس به نام الروابیع (اولیری، 247) و ترجمهٔ کتابهایی چون الجبال و احداث جوّ را به او نسبت دادهاند (سارتن، 1/647). از این میان آثار ذیل موجود است: 1. السیاسهٔ فی تدبیر الریاسهٔ، یا سر الاسرار لتأسیس السیاسهٔ و ترتیب احوال الریاسهٔ، یا مقالات العشر، این رساله به کوشش عبدالرحمان بدوی در کتاب الاصول الیونانیهٔ للنظریات السیاسیهٔ فی الاسلام به سال 1954م در قاهره چاپ شده است (منجد، 1/41) و نسخههای خطی آن در کتابخانههای برلین ( آلوارت، .(V/105-107 مونیخ (اومر، 285 )، ملی پاریس (دوسلان، 424 -423 )؛ ملی تونس، منچستر، وین و واتیکان نگهداری میشود (جامعه، 18(1)/63). این کتاب در ده مقاله تألیف شده است و مقالات آن به ترتیب: فی اصناف الملوک، فی حال الملک وهیئته، فی صورهٔ العدل للرعیهٔ، فی وزرائه، فی کتاب سجلاته، فی سفرائه و رسله، فی الناظرین علی رعینه و المتصرفین، فی سیاسهٔ فواده، فی سیاسهٔ الحروب، و فی علوم خاصیهٔ منعلمالطلسمات و اسرارالنجوم (اومر،286 -285 ؛دوسلان،همانجا). جورج سارتون مینویسد: «هر چند اصل این اثر مبتنی بر مآخذ یونانی است، ولی خود آن یونانی نیست، بلکه عربی یا سریانی است. یعنی متنی که به عنوان ترجمه از زبان یونانی ارائه شده، بیشتر احتمال دارد که یک اثر تألیف شده، یا تحریری از یک تألیف قدیمتر» باشد (1/648). 2. البثور لابقراط، یا کتاب البثور فی قضایا البقراطیهٔ الدالهٔ علی الموت، یا علامات القضایا که نسخههای متعددی از آن در کتابخانههای ایران و جهان موجود است III/39-40) .(GAS, نام این اثر در نسخههای مختلف، به صورتهای متفاوت یاد شده و محتمل است کتاب علامات الموت که به نامهای دیگری نیز خوانده شده و در کتابخانهها موجود است (شورا، 19/243؛ III/40; همان کتاب البئور باشد. البئور رسالهٔ بسیار مختصری است در علایم مرگ که در آن به 25 علامت اشاره شده و گفتهاند که آن را در گور بقراط یافتهاند (کوپریلی، 2/312). 3. السموم، که نسخهای از آن در ایاصوفیا موجود است III/225) .(GAS,