اِبْنِ باطیش، عمادالدین ابوالمجد، اسماعیل بن هبهٔالله بن سعید موصلی (575 - 655ق/1179-1257م)، فقیه و محدث شافعی. مورخان کنیه و نام پدر و جد وی را به اختلاف یاد کردهاند. ابن فوطی یک بار وی را ابومحمد اسماعیل بن ابی البرکات بن ابی الرضا (2/684) و بار دیگر اسماعیل بن هبهٔالله بن سعید نام برده است (2/692) و یونینی نام پدر وی را عبدالله (1/54) و اسنوی نام جد وی را سعد (1/275) آورده است. ابن باطیش در موصل زاده شد (یونینی، 1/54)، برای تحصیل به بغداد رفت و در نظامیهٔ آن شهر ادبیات، اصول، فقه شافعی و نیز فقه دیگر مذاهب را آموخت. وی در بغداد از جمالالدین ابوالفرج بن جوزی، ابن سکینه و دیگران، در حلب از حنبل (صفدی، 9/234؛ ذهبی، العبر، 3/275)، در دمشق از کندی و در حران از عبدالقادر حافظ (صفدی، همانجا) استماع حدیث کرد. ابن باطیش پس از بازگشت به موصل در مدرسهٔ بدریه به عنوان معید (کسی که درس استاد را برای طالبان علم تکرار میکرد) به کار پرداخت و ادارهٔ کتابخانهٔ آن را نیز به عهده گرفت (ابن فوطی، 2/694). چندی نیز در نوریّهٔ حلب به تدریس مشغول شد (ذهبی، سیر، 23/319) و سرانجام در همانجا درگذشت (یونینی، 1/54). ابن فوطی (2/694) تاریخ وفات او را 640ق نوشته است. ابن باطیش از بزرگان علما و محدثین شافعی و در علم حدیث و رجال استاد بود و از سایر علوم زمان خود نیز بهره داشت. گروهی چون دمیاطی، ابن توزی و دیگران از وی روایت کردهاند (ذهبی، سیر، همانجا). آثار: 1. المغنی فی لغات المهذب و رجاله (همانجا)، یا المغنی فی غریب المهذب (همو، العبر، 3/275؛ نیز نک: جواد، 18). به گفتهٔ زرکلی نسخهای خطی از این کتاب، مورخ 618ق، در کشور سعودی موجود است (1/328)؛ 2. التمییز و الفصل بین المتفق فی الخط و النقط و الشکل، نسخهٔ خطی مجلد چهارم این کتاب که در 765ق/1363م در 122 برگ با خط زیبایی نوشته شده، در مکتبهٔ الازهریه موجود است (سید، 2(3)/118) و به نقل زرکلی، عبدالحفیظ منصور در تونس آن را آمادهٔ چاپ و نشر کرده است (همانجا) و نسخهٔ خطی مجلد پنجم آن که شاید به خط خود مؤلف در 635ق/1237م در حلب نوشته شده باشد، در کتابخانهٔ العبدلیهٔ الصادقیهٔ تونس موجود است (سید، همانجا). از دیگر آثار او طبقات الشافعیهٔ و مشتبه النسبهٔ (ذهبی، سیر، همانجا) و کشف المهمات فی شرح الابیات را نام بردهاند. وی کتاب اخیر را به اتابک طغرلبک (د 631ق/1233م) .(GAL,S,I/597-598)–¨ù—ª¢ôþ¢ì— کتابهای دیگری چون مزیلالشبهات فی اثبات الکرامات و تاریخ الموصل (حاجی خلیفه، 307، 1660) را نیز به وی نسبت دادهاند که از آنها اثری در دست نیست. ابن باطیش طبع شعر نیز داشت و نمونههایی از شعر او در منابع نقل شده است (ابن فوطی، 2/694؛ صفدی، 9/235).