اِبْن‌ِ اَیْبَک‌ْ، ابوالحسین احمد بن ایبک بن عبدالله، ملقب به شهاب‌الدین حسامی دِمیاطی (700- 749ق/1301- 1348م)، مورخ و محدث مصری. وی در شهر دمیاط مصر متولد شد و همانجا نشو و نما یافت. ابتدا از احمد بن عبدالرحیم و حسن بن عمر کردی و شهدهٔ بنت الحصنی وست الوزراء و سپس در اسکندریه از ابراهیم غرافی حدیث شنید. آنگاه به مطالعه و برگزیدن احادیث پرداخت (ابن حجر، 1/123). در 740ق به دمشق کوچ کرد و در آنجا نیز از محدثان زمان چون جمال‌الدین یوسف بن عبدالرحمان مزی حدیث شنید و از ابوالعباس احمد بن علی جزری و دیگر استادان آن عصر بهره گرفت. ابن ایبک تا 742ق/1341م، سال وفات استادش مزی، در دمشق بود. آنگاه به مصر بازگشت و در رمضان 749ق/ دسامبر 1348م بر اثر طاعون درگذشت (ذهبی، 4/150؛ حسینی، 55؛ ابوفرح، ص «ط»). وی از راویان مورد اعتماد و از رجال علم حدیث و از متکلمان عصر خویش بود (سخاوی، 217، 226، 230 و جم) و پس از ورود به دمشق طولی نکشید که بلندآوازه شد و برای عده‌ای از بزرگان به نوشتن معجم پرداخت. برخی از معاجم وی در مجلس بزرگان قرائت می‌شد. چنانکه نوشته‌اند تقی‌الدین ابوالفتح سبکی معجمی را که ابن ایبک به نام او تألیف کرده بود، در عمارت کلاسه که متصل به مسجد جامع اموی دمشق بود قرائت می‌کرد(ابن‌قاضی‌شهبه،2/268،3/47-51).ذهبی‌جزوه‌ای از احادیث ابن ایبک مرتب ساخته بوده که ابن حجر (1/123) آن را به خط خود ذهبی دیده بوده است. برخی از آثار وی عبارتند از: 1. المستفاد من ذیل تاریخ بغداد لابن النجار، مرتب به حروف معجم در یک مجلد و شامل 8 جزء به خط مؤلف که در کتابخانهٔ خدیویه (خدیویه، 150) مضبوط است. این کتاب با کمک وزارت معارف و تحقیقات علمی و امور فرهنگی هند و نظارت دائرهٔ المعارف العثمانیهٔ در 1391ق/1971م به چاپ رسیده است؛ 2. الاحادیث العوالی ؛ 3. الفوائد ؛ 4. عمدهٔ الفاضل فی اختصار الکامل (بغدادی، 1/110)؛ 5. معجم سبکی ؛ 6. معجم دبوسی ؛ 7. ذیل فی الوفیات علی الشریف الحسینی (حسینی، 55). افزون بر اینها وی به تدوین گزیده‌ای از احادیث رافعی پرداخت، اما آن را به پایان نرسانید (ابن حجر، 1/124).
