اِبْن‌ِ اَعْثَم‌ِ کوفی، ابومحمد احمد بن علی معروف به ابن اعثم کوفی (د 314ق/926م)، محدث، شاعر و مورخ شیعی. از زادگاه و تاریخ تولد و زندگانی وی آگاهی دقیقی در دست نیست. در نام و نسب وی نیز اختلاف کرده‌اند: یاقوت (2/230) نام وی را احمد و برخی محمد آورده‌اند (ابن اعثم، 2؛ I/329 GAS, I/220; S, .(GAL, همچنین لفظ اعثم را که لقب پدر او بوده است، گاهی دربارهٔ خود ابن اعثم به کار برده‌اند. یاقوت او را مورخی شیعه دانسته که نزد اصحاب حدیث ضعیف شمرده شده و تصریح کرده که خود، کتاب ابن اعثم را دیده است، اما شوشتری او را شافعی مذهب و از ثقات متقدمین دانسته است (1/278). ابن اعثم شعر نیز می‌سرود و یاقوت ابیاتی از اشعار او را که برای ابوالحسین بن سلامی بیهقی انشاء کرده، آورده است (2/230- 231). ابن حجر شعر او را متوسط شمرده است (1/138). آثار: آثار ابن اعثم که ذکر آنها در کتب تاریخی آمده، عبارتند از: 1. الفتوح در تاریخ. این کتاب به نامهای تاریخ فتوح (غفاری، 4) و فتوحات الشام (حاجی خلیفه، 2/1237) نیز معرفی شده است. این کتاب یکی از اسناد مهم تاریخی صدر اسلام است که در آن، مؤلف از مورخان و محدثان بنامی مانند مداینی، واقدی، زهری، ابومخنف، ابن کلبی و چند راوی دیگر به عنوان منابع خود نام برده است. کتاب الفتوح از آن روی که مطالب مهمی دربارهٔ حوادث عراق، فتح خراسان، ارمنستان، آذربایجان و همچنین جنگهای اعراب و خزرها و روابط بیزانس و اعراب دارد از اهمیت و اعتبار بسیاری برخوردار است (روحانی، 452). 2. تاریخ. این کتاب به گفتهٔ یاقوت (2/231) به احتمال قریب به یقین ذیلی بر کتاب اول وی یعنی فتوح است. چون به تصریح ابن حجر، (1/138) کتاب فتوح وی شامل حوادث سقیفهٔ بنی ساعده تا زمان هارون‌الرشید (د 193ق/809م) است. به احتمال قوی حوادث‌ِ پس از آن، یعنی از زمان مأمون (د218ق/833م) تا المقتدر بالله (د 320ق/932م) که در فتوح چاپ حیدرآباد آمده، باید همان ذیلی باشد که یاقوت از آن نام برده است. قسمتی از کتاب تاریخ ابن اعثم در 596ق/1200م به دستور یکی از بزرگان خوارزم و خراسان که نام وی مشخص نیست و با القاب قوام‌الدولهٔ والدین، حاتم‌الزمان از وی یاد شده، به وسیلهٔ دو مترجم به فارسی ترجمه شده است (دبیرسیاقی، 893 -894). نام مترجمان را رضی‌الدین سیدالکتاب و مؤیدالدین ماثرنابادی گفته‌اند (استوری، 208 -207 )، اما در منابع در این‌باره اختلاف است. چگونگی ترجمه و نسخه‌های خطی آن در دو مقالهٔ مبسوط در مجلهٔ راهنمای کتاب آمده است (دبیرسیاقی، روحانی، همانجاها).
