اِبْنِ اَشْعَث، محمد بن محمد کوفی مصری (ابوعلی)، محدث و فقیه امامی سدهٔ 3 و 4ق/9 و 10م. با همهٔ شهرتی که ابن اشعث در سلسلهٔ راویان شیعی و سنی دارد، از زندگی و احوال او چندان چیزی دانسته نیست. همین قدر میدانیم که وی کوفی است و در مصر زندگی میکرده، اما روشن نیست که در چه تاریخ و چرا و چگونه به مصر کوچیده و در چه زمانی درگذشته است. ابن اشعث از راویان معتبر و بنام شیعی است که نام او در سلسلهٔ راویان سدهٔ 3 و 4ق آمده است. در این باره میتوان به اثر معروف ابن قولویه (د 367ق/978م) کامل الزیارات (ص 14)، و تهذیب الاحکام (6/30، 265-266)، استبصار (3/24- 25) و فهرست (ص 61) تألیف شیخ طوسی (د 460ق/1068م) رجوع کرد. مشهورترین اثر روایی او کتاب جعفریات یا اشعثیات است. وی این مجموعه را که هزار حدیث دارد و به اسماعیل بن موسی بن جعفر(ع) که او نیز در مصر میزیسته، منسوب است، از طریق فرزند وی موسی بن اسماعیل روایت کرده است (همو، فهرست، 61). این کتاب هر چند تألیف او به شمار نمیآید، اما به دلیل اینکه او آن را روایت کرده و به شهرت رسانده و پس از آن بسیاری از محدثان از طریق وی آن مجموعه را روایت کردهاند، به اشعثیات شهرت یافته است. نیز به دلیل اینکه مجموعهٔ احادیث آن از امام جعفر صادق (د 148ق/765م) روایت شده به جعفریات نیز معروف شده است (نوری، 3/291). محمدحسن نجفی صاحب جواهر (د 1266ق/1850م) در انتساب این مجموعه به ابن اشعث تردید کرده است، اما میرزا حسین نوری ادعا میکند که محدثانی چون مجلسی (د 1111ق/1700م)، ملاحسین فیض کاشانی (1090ق/ 1679م) و شیخ حر عاملی (1104ق/1693م) به نسخهٔ اشعثیات دسترسی نداشتهاند، ولی او به آن دست یافته و از این رو در تدوین کتاب مستدرک الوسائل، از این کتاب استفاده کرده است. نوری در خاتمه نشان میدهد که این کتاب از ابن اشعث است (3/290-296). این کتاب در 1370ق/1951م همراه با قرب الاسناد در ایران چاپ شده است. ابن اشعث آثار دیگری نیز در باب تفسیر قرآن و احکام نماز از موسی ابن اسماعیل روایت کرده است (خوانساری، 6/120-121). چنانکه از گفتهٔ سید بن طاووس (664ق/1266م) در جمال الاسبوع برمیآید، روایات کتاب روایهٔ الابناء عن الا¸باء من آل رسول الله نیز از ابن اشعث است و حتی وی احتمال داده است که ابن اشعث مؤلف کتاب باشد (افندی اصفهانی، 5/483). جز اینها تألیف دیگری به نام الحج به ابن اشعث منسوب است (نجاشی، 268). در این کتاب روایاتی که از راویان اهل سنت در مورد حج وارد شده، گرد آمده است. از استادان روایی ابن اشعث جز ابوالحسن موسی بن اسماعیل از کس دیگری یاد نشده است، اما برخی کسانی که از وی روایت کردهاند عبارتند از: محمد بن سهل بن احمد بن عبدالله دیباجی که کتاب الاشعثیات را از او روایت کرده است، ابومحمد هارون بن موسی تلعکبری، ابوالمفضّل شیبانی، علی بن جعفر بن حمّاد، ابومحمد عبدالله ابن محمد بن عبدالله بن عثمان معروف به ابن سقّاء و عبدالله بن احمد ابن عدی (نوری، 3/292، 293). رجال شناسان شیعی ابن اشعث را موثق دانستهاند (نجاشی، 268؛ حلی، 333)، اما برخی از رجال شناسان اهل سنت او را ضعیف یاد کردهاند (ابن حجر، 5/362). گویا تضعیف او تنها به دلیل تشیع او بوده است.