اِبْنِ نُقْطه، ابوبکرمعینالدین محمدبن عبدالغنی بن ابی بکر حنبلی (10 رجب 579-22 صفر 629ق/29 اکتبر 1183-19 دسامبر 1231م)، عالم رجال و حدیث در بغداد. نقطه نام دایۀ جد پدرش بود (ذهبی، تذکره، 4/1413). ابن نقطه از ابتدا علاقهمند به حدیث شد و برای استماع آن به مسافرت پرداخت. بدین منظور به خراسان، جبل، جزیره، شام و مصر رفت (ابن خلکان، 4/392). برخی از اهل حدیث او را توثیق کرده و ستودهاند (ذهبی، سیر، 22/348؛ ابن رجب، 2/183). عبدالوهاب بن سکینه، عمربن طبرزد، ابوالفتح مندائی، منصور فراوی، مؤید طوسی و عبدالقادر رُهاوی از جملۀ مشایخ او بودهاند (ابن نقطه، الاستدراک، جم ؛ ذهبی، تذکره، 4/1412). زکیالدین منذری، عبدالکریم بن منصور اثری، حسین بن ابراهیم اربلی، احمدبن ابراهیم فاروثی و ابوالیمن عبدالصمد بن عبدالوهاب ابن عساکر و برخی دیگر از او روایت کردهاند (همان، 4/1413؛ کتانی، 1/214؛ قس: منذری، 3/300). از اثار وی التقیید لمعرفه الرواه والسنن و المسانید، در 1403ق/1983م در حیدرآباد دکن به چاپ رسیده است. این کتاب ذیلی است بر کتابهایی که رجال و راویان صحاح سته را ضبط کردهاند، ولی ابن نقطه رجال برخی دیگر از کتب مشهور، یعنی راویان حدود 30 کتاب از صحاح و سنن و مسانید را مورد بررسی قرار داده است (ابن نقطه، التقیید، 1/1-3). دیگر اثر مهم ابن نقطه کتاب الاستدراک اوست که ذیلی است بر کتاب الاکمال ابن ماکولا و نسخۀ خطی آن در کتابخانههای ظاهریه (ظاهریه، 127)، گوتا (پرچ، شم 1759)، گارت (حتی، شم 1448) موجود است. وی در این اثر به ضبط نامهای مشابه پرداخته است. ذیلهایی نیز بر این کتاب نوشته شده است؛ از آن جمله ذیل ابن صابونی که در 1377ق در بغداد با عنوان تکمله اکمال الاکمال به چاپ رسیده است و ذیل دیگری از منصوربن سیم که در دارالکتب مصر موجود است (خدیویه، 1/236). همچنین اثری با عنوان الفوائد العوالی المنتقاه من حدیث مالک بن انس از ابن نقطه در کتابخانۀ ظاهریه نگهداری میشود (فهرست مجامیع، 157). از دیگر آثار وی در منابع به الانساب (یافعی، 4/68) والمُلتَقَط مما فی کتب الخطیب و غیره من الوَهم و الغَلَط (ذهبی، سیر، 22/349) اشاره شده است.