اِبْن‌ِ کَبَر، ابوالبرکات هبهٔالله بن کبر (د 724ق/1324م)، ملقب به شمس‌الریاسهٔ، روحانی مسیحی قطبی و دبیر رکن‌الدین بیبرس منصوری دوادار از امرای مصر (د 725ق). از زندگی او آگاهی چندانی در دست نیست، لیکن می‌دانیم که افزون بر شغل دبیری، در کلیسای المعلقهٔ قاهره نیز به خدمت مشغول بود، اما پس از مدتی از شغل دبیری کناره گرفت تا همواره در خدمت کلیسا باشد. ظاهراً ابن کبر نام مذهبی برصوما را به سبب تعلقش به کلیسا بر نام خویش افزوده است (گراف، ؛ II/438 «دائرهٔالمعارف...1»، IV/313 .(I/60, هرچند که پاره‌ای از منابع (همانجا؛ اشتاین اشنایدر، ابن کبر را پزشک نیز معرفی کرده‌اند، لیکن در درستی این گفته باید شک کرد، زیرا هیچ‌یک از منابع متقدم نه تنها اثری از او در این زمینه ذکر نکرده‌اند، بلکه از پزشک بودن او نیز سخنی نگفته‌اند. گراف (همانجا) منشأ این اشتباه را در انتساب آثار پزشکی ابن طیّب ابوالخیر (پزشک و کشیش مسیحی) به ابن کبر می‌داند. از زندگی سیاسی ابن کبر نیز اطلاعی در دست نیست. آثار: ابن کبر از نویسندگانی است که در زمان خویش نوآوریهایی داشته و یکی از بهترین و جامع‌ترین واژه‌نامه‌های قبطی - عربی را نگاشته است. آنچه این اثر را در میان اثرهای مشابه آن تا سدهٔ 7ق/13م برجسته کرده، این است که نویسنده به ذکر واژه‌ها و اصطلاحات دینی بسنده نکرده، بلکه به واژه‌های علمی نیز پرداخته است. ویژگی دیگر این اثر آن است که دارای پیوستی موضوعی در 10 فصل و 32 جزء است. این کتاب به دلیل فراگیر و گسترده بودن واژه‌هایش به فرهنگ کبیر - السُّلَّم الکبیر - نیز مشهور بوده است (گراف، همانجا). این اثر در 1648م، در رم به ویرایش کیرشر2 انتشار یافته و منتخباتی از آن نیز توسط برخی پژوهشگران در مصر به چاپ رسیده است (همو، .(II/443 اثر مهم دیگر ابن کبر با عنوان مصباح الظلمهٔ و ایضاح الخدمهٔ، دانشنامه‌ای است فراگیر و جامع دربارهٔ آیینها و مراسم و امور مذهبی مربوط به کلیسای قبطی. این اثر در 24 فصل تنظیم شده است و نویسنده در آن به مسائلی چون: توحید و تثلیث و نشان دادن آراء انحرافی اصحاب کلیسا پرداخته و همچنین از زندگی حواریون، از آثار نویسندگان برجستهٔ مسیحی و از انجمنهای کلیسایی که در سده‌های پیشین به وجود آمده، یاد کرده است. کتاب مذکور در 1924م در پاریس، همراه ترجمهٔ آن توسط ل. ویل کور3، تیسران4 و گ. ویت5 در مجموعهٔ «آباء کلیسای شرق6» (شم 20)، چاپ شد (گراف، .(II/439-440 سپس قسمتهایی از کتاب به طور جداگانه منتشر گردید؛ فهرستی از پیروان یونانی و غیر یونانی کلیسا، با عنوان اسماء الرسل السبعین، به اهتمام آ. باومشتارک7، با ترجمهٔ لاتینی آن در 1901 و 1902م در جلدهای 1 و 2 از مجموعهٔ «مسیحیت شرقی8» به چاپ رسید (فولتون، .(II/80 فصل 22 آن که تذکرهٔ قدیسان است، با عنوان «تذکرهٔ ابوالبرکات» به کوشش یسران همراه با ترجمهٔ فرانسوی آن به چاپ رسیده است. ترجمهٔ لاتین آن نیز به اهتمام فرانسوا نو9 در مجلد 13 مجموعهٔ «آباء کلیسای شرق» (1908م) آمده است (گراف، .(II/441 گفته‌اند که ابن کبر در تألیف کتاب زبدهٔ الفکر فی تاریخ الهجرهٔ، اثر رکن‌الدین بیبرس - دربارهٔ تاریخ عمومی اسلام از آغاز تا 724ق، در 11 مجلد - نقش مهمی داشته و امیر را در نوشتن آن یاری کرده است (صفدی، 10/352؛ مقریزی، 2(1)/269)، اما به درستی نمی‌توان سهم او را در پرداختن این اثر مشخص کرد S,288) , 2 EI). فقط می‌دانیم که ابن کبر کتاب مذکور را خلاصه کرده است. نسخه‌ای از آن عنوانهای مختار الاخبار، مختصر تاریخ المقر الرکنی بیبرس الدوا دار (المنصوری) و زبدهٔ الفکرهٔ فی تاریخ الهجرهٔ در کتابخانهٔ آمبروزیانا به شمارهٔ 117 موجود است ( آمبروزیانا، .(I/71 اگرچه گراف بر آن است که کاتب نسخهٔ آمبروزیانا، در نسبت دادن این اثر به ابن کبر دچار اشتباه شده است، لیکن اسکار لوفگرن10 با ردّ نظریهٔ فوق، عنوان کتاب را دلیل بر صحت این انتساب می‌داند ( آمبروزیانا، همانجا). از ابن اکبر خطبه‌ها و موعظه‌های بسیاری بر جای مانده است. خصوصیات بدیعی آنها از جمله سجع‌گویی بیانگر تأثیر پذیری او از پیشینیان خویش است (گراف، .(II/442 برخی از این خطبه‌ها، همراه با موعظه‌های ابن عَسّال در قاهره یکبار در 1894م و بار دیگر در 1914م به چاپ رسیده است. گذشته از آثار یاد شده، این کتابها را نیز به وی نسبت داده‌اند: البیان الاظهر فی الرد علی من یقول بالقضاء و القدر؛ جلاء العقول فی علم الاصول یا کشف الاسرار الخفیهٔ فی اسباب المسیحیهٔ؛ ردود علی الیهود و المسلمین (کحاله، 3/41).