اِبْنِ غازی، ابوعبدالله محمد بن احمد بن محمد بن محمد بن علی ابن غازی عثمانی مکناسی (858 -9 جمادیالاول 919ق/1454-13 ژوئیهٔ 1513م)، فقیه مالکی، مورخ، ادیب و عالم حساب. نسبش به بنی عثمان قبیلهای از کتامه در مکناسه الزیتون واقع در مغرب اقصی میرسد (زرکلی، 5/336). برخی از جمله بابا تنبکتی (ص 334) تاریخ تولد او را با استناد به فهرست احمد المنجور 841ق/1437م نوشتهاند، ولی ابن قاضی با اشاره به نوشتهٔ الروض الهتون فی اخبار مکناسهٔ الزیتون تألیف خود ابن غازی، تولدش را در 858ق قید کرده و میافزاید: این تاریخ با تاریخ مندرج در کتاب فهرست احمد المنجور مطابقت ندارد و گویا وی از آنچه در کتاب الروض الهتون... آمده، آگاهی نداشته است (1/320). ابن غازی در مکناسهٔ الزیتون دیده به جهان گشود و در همانجا پرورش یافت و به فراگرفتن علم پرداخت (بابا تنبکتی، 333). در 891ق به فاس سفر کرد (ابن قاضی، همانجا) و در آنجا با عدهای از استادان خود آشنا گردید و از دانشمندان و فقهایی مانند: نیجی، محمد ابن قاسم قوری و ابی عبدالله صغیر دانش آموخت (بابا تنبکتی، ابن قاضی، همانجاها؛ وزیر سراج، 1(3)/586). از ادریس بن یخلف بوفرحی صنهاجی ریفی که معاصر وی بود نیز استفاده کرد (ابن قاضی، 1/164). سپس به مولد خود بازگشته، چندی در میان خویشاوندان به سر برد (گنون، 1/218، 219). در تعبیر حدیث و علم رجال و شرح حال نگاری و گزارش جنگها تسلط داشت؛ در علم قرائت، تفسیر، ادب، عروض، حساب و فرائض (تقسیم ارث) اطلاعات گستردهای داشت. او سرآمد دانشوران روزگار خویش بود و عمر خود را در طلب علم و نوشتن و نشر آن گذرانید. به فن تدریس آشنا بود، مجالس قرائت قرآن و تفسیر تشکیل میداد و در ماه رمضان از صحیح بخاری حدیث میگفت (بابا تنبکتی، همانجا). بسیاری از جویندگان دانش، از مناطق دور، در مجلس درسش حاضر میشدند و از وی دانش میآموختند که از این میان میتوان علی بن محمد شریف تلمسانی، ابن عباس صغیر، احمد دقون، علی بن هارون، عبدالواحد ونشریسی، عبدالرحمان بن احمد قصری فاسی، حسن بن عثمان تاملی جزولی را نام برد (ابن مریم، 259؛ بابا تنبکتی، همانجا؛ مخلوف، 276؛ ابن قاضی، 1/182). ابن غازی دارای منطقی قوی، بیانی شیرین و روان، خلقی نیکو و محضری پربار بود، نزد خواص و عوام عزت و احترام داشت و سخنورترین فرد زمان خود بود (بابا تنبکتی، همانجا). ابتدا در مکناسه و پس از آن در فاس جدید مجلس وعظ و سخنرانی داشت، سپس ضمن تدریس، امامت و خطابت مسجد قرویین را نیز عهدهدار شد (همانجا). وی برای جهاد و مراقبت و محافظت ثغور اسلامی بارها به مرابطه پرداخت و به همین منظور در اواخر عمر به قصر کُتامه [شهری در جزیرهٔ الخضراء اندلس] رفت، در آنجا مریض شد و به فاس بازگشت و تا پایان عمر خود در همانجا توطن اختیار کرد (همانجا). ابن غازی پس از درگذشت در الکغادینِ فاس مقابل قبر استادش محمد قوری به خاک سپرده شد (ابن قاضی، 1/320). هم اکنون مدفن او در فاس به «باب الحمراء» شهرت دارد (کتانی، 2/257). یکی از شاگردان وی به نام شقرون بن ابی جمعهٔ وهرنی قصیدهای زیبا و طولانی در رثا و سوگ او سروده است (بابا تنبکتی، 334). این آثار از ابن غازی به چاپ رسیده است: 1. بُغیهٔ الطلاّب فی شرح منیهٔ الحُسّاب، که شرح منظومهٔ خود ابن غازی در علم حساب است (فاس، 1317، 1319ق)؛ 2. الروض الهتون فی اخبار مکناسهٔ الزیتون (فاس، 1326ق/1908م). این کتاب مهم ترین و سودمندترین کتاب ابن غازی است که جزئی از آن توسط هودا1 به فرانسه ترجمه شده و در «مجلهٔ آسیایی2» چاپ شده است ( 2 EI)؛ 3. الفهرسهٔ المبارکهٔ، موسوم به التعلّل برسم (رسوم) الاسناد بعد انتقال اهل المنزل و الناد که در 1399ق/1979م به کوشش محمد زاهی در دارالبیضاء به چاپ رسیده است؛ 4. کلیات فقهیهٔ علی مذهب المالکیهٔ یا کلیات فی الفقه، در فاس چاپ سنگی شده است (برای آثار خطی او، نک: ؛ GAL,S,I/522, 338 311, 97, II/96, ,546 ؛ کحاله، 9/16؛ منصور، 227؛ حجی، 22، 29، 40، 135، 184).