سومین جلد از کتاب 'تاریخ و تمدن مغرب' به بررسی تاریخ حکومتهیا مرینیان، وطاسیان، بنیزیان (عبدالودادیان)، شرفامی سعدی، اشراف (سادات) علوی در شمال آفریقا اختصاص دارد. روابط کشورهایی چون تونس و الجزایر با غرب اروپا و با ترکان عثمانی، لشکرکشی اروپاییان به مغرب و تجارت برده از دیگر مباحث کتاب به شمار میرود. نویسنده در فصل اول به احیا و اوجگیری اسلامگرایی به مثابهی یک قدرت سیاسی پیشبرنده در غرب جهان اسلام اشاره دارد و نقش تشکیلات تصوف و مرزبانان (مرابطان) صوفی در یکپارچه شدن ملت مغرب را تعیین کننده میداند. این وحدت در مقابل پیشروی مسیحیت در خاک اندلس شکل گرفته بود. وطاسیان شاخهای از مرینیان بودند که رهبری این جنبش را برعهده داشتند. در فصل دوم که به دولت 'وطاسیان' اختصاص دارد، افزایش تهاجمات اسپانیاییها و پرتغالیها به سواحل مغرب و مقابلهی مجاهدان مسلمان با آنها مورد بحث قرار گرفته است. نویسنده در ادامه به حوادث مغرب میانه در پایان سدهی پانزدهم میلادی همچون تجاوز اسپانیاییها به سواحل این کشور میپردازد. بررسی دولت شرفای سعدی و قدرتگیری منصور ذهبی، مهاجرت اندلسیان رانده شده از اسپانیا به مغرب و ظهور تحسین زوایهنشینان مجاهد از دیگر مطالب کتاب است. فصلهای پایانی دربردارندهی مباحثی چون لشکرکشی فرانسه و اسپانیا به مغرب، آشوب بربرها، اشغال الجزایر از سوی فرانسویها، اوضاع الجزایر و تونس در عصر ترکان عثمانی و حمله فرانسویان به قسطنطنیه است. در پایان پیوستی دربارهی تاریخ لیبی آمده و در آن تاریخ این سرزمین از سدهی سوم هجری/ نهم میلادی تا اشغال آن توسط ایتالیاییها به اختصار بررسی میشود. گاهشمار هر دولت براساس تاریخ و ترتیب به قدرت رسیدن حکام آنها نیز در ابتدای هر فصل آمده است.