مباحث بخش اول از جلد نخست کتاب که به بررسی تاریخ آذربایجان در دوران پیش از اسلام ـ در بستر تاریخ ایران ـ اختصاص دارد, با موضوعاتی از این دست تدوین شده است' :سیما, حدود و نام آذربایجان' ;'نظری به تاریخ آذربایجان :پیدایش شهرنشینی' ;'تپههای باستانی' ;'طوایف قدیمی آذربایجان' ;'دولتهای تشکیل شده در سرزمینهای مجاور (آشور, اورارتو, ماننا, سکاها' ;('دولت ماد تاریخ سیاسی, تمدن و فرهنگ, سرزمین ماد در روزگار دولت هخامنشی' ;'آتورپاتکان ;' 'اسکندر و سلوکیان' ;'دولت اشکانی (تاریخ سیاسی, تمدن و فرهنگ' ;('دولت ساسانی, (تاریخ سیاسی, سیاست خارجی .('مطالب کتاب با عکسهای متعدد از آثار و بناهای باستانی و نقشههایی مربوط به مباحث پیش گفته همراه است .