اِبْن‌ِ قِبه، ابوجعفر محمد بن عبدالرحمان بن قبهٔ رازی، متکلم امامی (د اوایل سدهٔ 4ق/10م). از تاریخ تولد و درگذشت و سیر زندگی او اطلاعی در دست نیست، جز آنکه در آغاز معتزلی بود ولی پس از مدتی به مذهب امامیه گروید. ابوالقاسم بلخی (ه م) را از استادان وی و ابن بُطَّهٔ قمی (ه م) را از شاگردان او شمرده‌اند (ابن ابی الحدید، 1/206؛...
اِبْن‌ِ قُتَیْبه، ابوجعفر احمد بن عبدالله (د 322ق/934م)، تنها پسر ابن قتیبهٔ معروف که آثار پدر را روایت و تدریس کرده است. با توجه به اینکه پدرش سالها قاضی دینور بوده است، می‌توان احتمال داد که وی در این شهر تولد یافته باشد. وی نزد پدر ادب آموخت و سپس چنان تحت تأثیر آثار پدر قرار گرفت که خود پس از آن، از هر گونه ابداع عاجز...
اِبْن‌ِ قُتَیْبه، ابومحمد عبدالله بن مسلم دینوری (213-276ق/ 828 - 889م)، نویسنده و دانشمند بزرگ عصر عباسی. از زندگی وی، به رغم شهرت عظیمی که از زمان حیات کسب کرده بود، اطلاعات بسیار اندکی در دست است و منابع در این باب به گفتاری مختصر و گاه ضد و نقیض بسنده کرده‌اند. در آغاز، سخنی از تاریخ تولد او نیست، اما ابن خلکان (3/43...
اِبْن‌ِ قَدّاح، نک: عبدالله بن میمون. </p>
اِبْن‌ِ قُدامهٔ مَقْدِسی، نک: آل قدامه. </p>
اِبْن‌ِ قُرْصه، احمد بن موسی (د 701ق/1302م)، ادیب، شاعر و فقیه. او در فیّوم مصر به دنیا آمد، سپس به قُوص رفت و در شمار کارگزاران حکومت درآمد و مدتی نظارت بر دیوان قوص و اسنکدریه را برعهده گرفت (ادفوی، 146؛ صفدی، 8/205). چندی نیز در مدرسهٔ افرمیه به تدریس اشتغال داشت (ادفوی، صفدی، همانجاها). وی در نحو، لغت، ادب و نیز فقه چی...
اِبْن‌ِ قُرْقول، ابواسحاق ابراهیم بن یوسف بن ابراهیم وَهرانی حَمزی (505 -569ق/1111-1174م)، محدّث و فقیه مالکی. اصل خاندان او به حمزه از توابع بجایه باز می‌گردد. وی در المریه متولد شد و در همانجا نشأت یافت. سپس به مالقه و بعد سبته و از آنجا به سَلا نقل مکان کرد و سرانجام به فاس رفت و همانجا درگذشت. او برای کسب علم سفر بس...
اِبْن‌ِ قِرَیّه، ابوسلیمان ایوب بن زید (د 84ق/703م)، خطیب بلیغ که به مادر یا جده‌اش القرّیّه انتساب یافته است (ابن قتیبه، المعارف، 404؛ ابن خلکان، 1/251). زندگی نامهٔ او مانند شرح احوال اکثر خطیبیان و شاعران معاصرش از چند روایت افسانه‌آمیز تشکیل یافته که صحت همهٔ آنها محل‌ّ تردید است و تنها می‌توان به این امید بست که شاید...
اِبْن‌ِ قُزْمان، عنوان چندتن ازافراد خاندانی‌قرطبی که‌درسده‌های 4-6ق/10-12م می‌زیسته‌اند. دربارهٔ نام جد اعلای این خاندان، «قزمان» نمی‌توان اظهار نظر قاطع کرد. از طرفی این احتمال داده شده است که قزمان شکل عربی شدهٔ نام اسپانیایی Guzman باشد که خود ریشهٔ ژرمنی1 دارد. حرف «ق» هر چند جایگزین عادی » gÄ نیست، ولی می‌توان مواردی...
اِبْن‌ِ قَزْوینی، ابوالحسن علی بن عمر بن محمد بن حسن حربی (360-442ق/970-1050م)، محدّث و فقیه شافعی. ابن جوزی لقب او را قزوینی آورده است ( المنتظم، 8/146). رافعی گوید اصل او از قزوین است، اما دانسته نیست که در این شهر زاده شده باشد (3/387)، ولی اسنوی وی را زادهٔ بغداد می‌داند (2/312). ابن قزوینی در بغداد به تحصیل پرداخت....
اِبْن‌ِ قَسّی، نک: بنی قسی. </p>
اِبْن‌ِ قَسّی، ابوالقاسم احمد بن حسین (مق 546ق/1151م)، فقیه، متکلم، ادیب، شاعر و از مشایخ صوفیهٔ سدهٔ 6ق اندلس. اصل او رومی و نصرانی بود و در شلب1 پرورش یافت. او در ابتدای کار در دستگاه مالی حکومت در شلب مشغول به کار شد، ولی چندی بعد به زهد و تصوف گرایش یافت و درپی این تغییر حال اموال خود را فروخت و بهای آن را به مستمند...
اِبْن‌ِ قَصّاب، مؤیدالدین‌ابوالفضل (یاابوالمظفر، به‌روایت منحصر ابن طقطقی، 324، و به پیروی از او هندوشاه، 330) محمد بن علی بن احمد بن قصاب بغدادی (ح 522 -592ق/ ح 1128-1196م)، ادیب، دیوان سالار و وزیر الناصرلدین الله خلیفهٔ عباسی. گفته‌اند ابن قصاب ایرانی و اهل شیراز بود و همانجا رشد کرد و سپس به بغداد آمد (ابوشامه، 9)، اما به گ...
اِبْن‌ِ قَصیر، ابو جعفر عبدالرحمان بن احمد اَزْدی (د 576ق/ 1180م)، فقیه و ادیب اندلسی. به گفتهٔ مقری (3/15، به نقل از ابن زبیر) و ابن خطیب (3/482) وی از مردم غرناطه بوده است. مقری افزون بر ابوجعفر (3/15) یکجا (3/11) او را با کنیهٔ ابوزید و جای دیگر (3/12) با کنیهٔ ابوالقاسم یاد کرده است. وی در خانواده‌ای اهل علم پرورش یافت. نخ...
اِبْن‌ِ قَضیب‌ُ الْبان، نام 3 تن از مشاهیر خاندانی در شهر حلب (سدهٔ 11ق/17م). نسب این خاندان از طریق موسی الجَوْن، نوادهٔ حسن مثّنی، به حضرت امام علی(ع) می‌رسد. اینان شهرت خود را از نیای بزرگ خود ابوعبدالله حسین موصلی، معروف به قضیب البان گرفته‌اند که خود از پیروان طریقت و از اصحاب شیخ محیی‌الدین عبدالقادر گیلانی (د ح 5...
اِبْن‌ِ قَطّاع، ابوالاصبغ عیسی بن سعید یَحْصُبی (مق 397ق/ 1006م)، دبیر و وزیر و صاحب الشرطه (رئیس شهربانی) در دستگاه المنصور محمد بن ابی عامر و سپس وزیر پسرش عبدالملک که هر دو عنوان‌حاجب در دربار امویان‌اندلس داشتند. ابن‌قطّاع از یک خانوادهٔ عرب گمنام بود که نسبش به بنی الجزیری می‌رسید که در باغه در جنوب قرطبه (یاقوت، 1/326)...
اِبْن‌ِ قَطّاع، ابوالقاسم علی بن جعفر بن علی سعدی (10 صفر 433- 515ق/19 اکتبر 1041-1121م)، نحوی، لغوی و ادیب. وی در صِقِلّیه (سیسیل) به دنیا آمد و از این رو صقلّی نیز خوانده شده است. فیروزآبادی (ص 48) وی را از خاندان اغلبیان که بر صقلیه حکم می‌راندند، دانسته است. پدرش ادیب و از عالمان لغت بود و در ترسل نیز دست داشت (قفطی...
اِبْن‌ِ قَطّان، نک: ابن عدی. </p>
اِبْن قَطّان، نک: قطان. </p>
اِبْن‌ِ قَطّان، ابوالحسن علی بن محمد بن عبدالملک کُتامی حِمَیری فاسی (د 628ق/1231م)، فقیه و محدّث مالکی. اصل او از قرطبه بود (ابن زبیر، 131؛ ابن قاضی مکناسی، 2/470) اما ذهبی (ص 296) به نقل از ابن مَسدی اصل خاندان وی را (شاید در گذشته‌ای دورتر) به مصر باز می‌گرداند. گویا او مدتی مقیم فاس بوده و به همین جهت به فاسی شهرت...
اِبْن‌ِ قَطّان، ابوالقاسم هبهٔالله بن فضل (477 یا 478ق - 28 رمضان 558ق/1084 یا 1085 - 300 - اوت 1163م)، شاعر، طبیب و محدث بغدادی. وی در بغداد زاده شد و در همانجا رشد یافت. از دوران نوجوانی او اطلاعی در دست نیست و نیز معلوم نیست شعر و ادب و طب را نزد چه کسانی آموخت، اما گفته‌اند که حدیث را نزد پدر خود ابوعبدالله فضل بن قطان (...
اِبْن‌ِ قُطْلوبُغا، ابوالعدل قاسم بن عبدالله سودونی، ملقب به زین‌الدین و شرف‌الدین (802 -879ق/1399-1474م)، عالم و مؤلف حنفی مذهب مصر. او فرزند قطلوبغای سودونی بردهٔ آزاد شدهٔ نایب‌السلطنه سودون شیخونی بوده است. ابن قطلوبغا در قاهره زاده شد و در همانجا پرورش یافت. در کودکی پدر خویش را از دست داد و از این رو مدتی برای امرار معا...
اِبْن‌ِ قُف‌ّ، امین‌الدوله ابوالفرج بن موفق‌الدین یعقوب بن اسحاق کَرَکی (630 - 685ق/1233-1276م)، پزشک و نویسندهٔ مشهور مسیحی سوری. با آنکه نام، شهرت و دین او و نیز نام پدرش در آغازِ برخی از نسخه‌های آثار او آمده (ریو، 545 ؛ اسکندر، 114 ؛ ابن وقف، العمدهٔ، 1/2)، ولی حاجی خلیفه لقب او را امین‌الدولهٔ والدین و نامش را ابوالفرج یعق...
اِبْن‌ِ قِفْطی، نک: قفطی. </p>
