اِبْن‌ِ اَحْمَر، نک: بنی‌ نصر. </p>

اِبْن‌ِ اَحْمَر، ابوالخطاب‌ عمرو باهلی‌ (د بعد از 75ق‌/694م‌)، شاعر مخضرم‌. از زندگی‌ او هیچ‌ اطلاعی‌ در دست‌ نیست‌ ولی‌ ابوعمروبن‌ العلاء در ستایش‌ او گفته‌ است‌ که‌ وی‌ از میان‌ فصیح‌ترین‌ عربان‌، یعنی‌ ساکنان‌ یَذْبُل‌ و قَعاقع‌ برخاسته‌ است‌ (ابن‌ قتیبه‌، الشعر و الشعراء، 1/275). از گزارش‌ عطوان‌ می‌توان‌ دریافت‌ که‌ وی‌ چند سالی‌ پیش‌ از اسلام‌ (حدود 15...

اِبْن‌ِ اَحْمَر، ابوالوالید، اسماعیل‌ بن‌ یوسف‌ بن‌ خزرجی‌، ادیب‌، شاعر، فقیه‌ و مورخ‌ سدهٔ 8 -9ق‌/14- 15م‌ و از مقربان‌ خاص‌ ابوعنان‌ مرینی‌ در مغرب‌. مخلوف‌ کنیه‌ او را ابوالفدا (؟) آورده‌ است‌ (ص‌ 232). «احمر» شهرت‌ یکی‌ از نیاکان‌ او بوده‌ است‌. تاریخ‌ ولادت‌ او معلوم‌ نیست‌، اما دایه‌ به‌ استناد برخی‌ قراین‌ تولد او را بین‌ 725-727ق‌/ 1325/1327م‌ حدس‌ ز...

اِبْن‌ِ اَحْنَف‌، عَبّاس‌، نک: عباس‌ بن‌ احنف‌.</p>

اِبْن‌ِ اِخْشید، ابوبکر احمد بن‌ علی‌ بن‌ مَعْجور (270-326ق‌/883 - 938م‌)، متکلم‌، فقیه‌ و مفسّر و یکی‌ از رؤسای‌ معتزله‌. برخی‌ وی‌ را ابن‌ اَخشاد (طوسی‌، 167؛ یاقوت‌، 16/101)، ابن‌ اخشیاذ (صفدی‌، 7/216) و ابن‌ اخشاذ (خطیب‌، 4/309) نیز نامیده‌اند، احتمالاً او را از آن‌ جهت‌ بدین‌ نامها خوانده‌اند که‌ وی‌ در محله‌ای‌ در بغداد به‌ نام‌ سوق‌ العَطَش‌ در کوچه‌ا...

اِبْن‌ِ اَخْضَرْ، عبدالعزیز بن‌ محمود بن‌ مبارک‌ بن‌ محمود جُنابَذی‌ (524 -611ق‌/1130-1215م‌)، مورخ‌، فقیه‌ و محدث‌ حنبلی‌ و از حافظان‌ بنام‌ حدیث‌. به‌ گفتهٔ یاقوت‌ (د 627ق‌/1230م‌) که‌ در روزگار ابن‌ اخضر می‌زیست‌ و در شمار شاگردان‌ او بود، ابن‌ اخضر از یک‌ خانوادهٔ ایرانی‌ جنابذی‌ (گنابذی‌، گنابادی‌) بود. خود او در بغداد متولد شد و در همانجا زیست‌ و درگذش...

اِبْن‌ِ اِخوَه‌، ابوالفضل‌ عبدالرحیم‌ بن‌ احمد بن‌ محمد بن‌ ابراهیم‌ بن‌ الاخوهٔ بغدادی‌ شیبانی‌ (483- 548ق‌/1090-1153م‌)، ادیب‌، شاعر، مفسّر و محدّث‌ شافعی‌. وی‌ در طلب‌ حدیث‌ به‌ خراسان‌، نیشابور، ری‌، طبرستان‌ و اصفهان‌ سفر کرد (کتبی‌، 2/309)، ولی‌ 40 سال‌ در اصفهان‌ اقامت‌ داشت‌. عمادالدین‌ کاتب‌ از وی‌ به‌ بزرگی‌ یاد می‌کند و او را در حدیث‌، تفسیر، نحو،...

اِبْن‌ِ اِخْوَه‌، یا اِبْن‌ اُخُوَّه‌، ضیاءالدین‌ محمد بن‌ محمد بن‌ احمد بن‌ ابی‌ زید قرشی‌ (648 -729ق‌/1250-1329م‌)، فقیه‌ و محدّث‌ شافعی‌. در مورد کُنیهٔ وی‌، اگر چه‌ این‌ کُنیه‌ پیش‌ از او نیز سابقه‌ داشته‌ (نک: ابن‌ خلکان‌، 3/394، 402)، به‌ جهت‌ عدم‌ حرکت‌ گذاری‌، نحوهٔ تلفظ در متون‌ روشن‌ نیست‌. مستشرقانی‌ که‌ از دههٔ 40 قرن‌ حاضر به‌ شرح‌ احوال‌ ابن‌ ا...

اِبْن‌ِ اِدْریس‌، ابوعبدالله‌ محمد عَمراوی‌ فاسی‌ مشهور به‌ ابن‌ُ الْحاج‌ (د 4 محرم‌ 1264ق‌/12 دسامبر 1847م‌)، وزیر، کاتب‌ و شاعر. اجدادش‌ در زمان‌ انقلاب‌ مغراوهٔ در سدهٔ 4ق‌/10م‌ همزمان‌ با مهاجرت‌ خاندان‌ ادریس‌ به‌ نواحی‌ مختلف‌ مغرب‌، به‌ قبیلهٔ بنی‌ عامر در زمور پناه‌ برده‌ بودند. از این‌ روی‌ به‌ زموری‌ نیز شهرت‌ یافتند (فاسی‌، 158). ابن‌ ادریس‌ در قا...

اِبْن‌ِ اِدْریس‌، احمدبن‌ادریس‌ حسنی‌ابوالعباس‌ (1172-1253ق‌/ 1759- 1837م‌)، مفسّر، محدّث‌، عارف‌ و صوفی‌ فاسی‌، رئیس‌ طریقهٔ ادریسّیه‌. او از سادات‌ حسنی‌ است‌ و نسب‌ وی‌ از طریق‌ ادریس‌ بن‌ عبدالله‌ بن‌ حسن‌ (عبدالله‌ محض‌) به‌ امام‌ حسن‌ (ع‌) می‌رسد. احمد در آبادی‌ میسور، در نزدیکی‌ فاس‌ واقع‌ در مغرب‌ (مراکش‌) زاده‌ شد (حسنی‌ یمنی‌، 1/223) و پس‌ از فراگی...

اِبْن‌ِ اِدْریس‌، فخرالدین‌ ابوعبدالله‌ محمد بن‌ ادریس‌ عِجلی‌ حِلّی‌ (ح‌ 543 - 598ق‌/1148-1202م‌)، از فقیهان‌ بزرگ‌ امامیّه‌. نسبت‌ عجلی‌ ظاهراً باید مربوط به‌ نسب‌ وی‌ باشد (نک: سمعانی‌، 9/239). در برخی‌ از منابع‌ نام‌ و نسب‌ او به‌ شکلهای‌ محمد بن‌ ادریس‌ بن‌ محمد (ابن‌ فُوَطی‌، 4(3)/308)، محمد بن‌ ادریس‌ بن‌ احمد بن‌ ادریس‌ (ذهبی‌، 21/332)، محمد بن‌ احمد...

اِبْن‌ِ اُذَیْنه‌، عمر بن‌ محمد بن‌ عبدالرحمان‌ بصری‌، محدّث‌ و فقیه‌ در سدهٔ 2ق‌/8م‌. از زندگی‌ و تاریخ‌ ولادت‌ و مرگ‌ او چیز زیادی‌ دانسته‌ نیست‌. همین‌ اندازه‌ روشن‌ است‌ که‌ او از اصحاب‌ امام‌ جعفر صادق‌(ع‌) بوده‌ است‌ (برقی‌، 47؛ نجاشی‌، 283). وی‌ را از شاگردان‌ و اصحاب‌ امام‌ موسی‌ کاظم‌ (ع‌) نیز دانسته‌اند (برقی‌ همانجا). به‌ گفتهٔ نجاشی‌ او از طریق‌...

اِبْن‌ِ اَرْطاهٔ، نک: ابن‌ سیحان‌. </p>

اِبْن‌ِ اَزْمَنازی‌، ابوالفرج‌ غیث‌ بن‌ علی‌ بن‌ عبدالسلام‌ صوری‌ (443-509ق‌/1051- 1115م‌)، مورخ‌، محدث‌، ادیب‌ و نویسندهٔ شامی‌. ابن‌ ارمنازی‌ به‌ خط زیبا و نوشته‌های‌ فراوانش‌ شهرت‌ دارد. تبار او از ارمناز (شهرکی‌ قدیمی‌ در حدود 5 فرسنگی‌ حلب‌) بود و در صور به‌ تدریس‌ و خطابه‌ و نقل‌ حدیث‌ اشتغال‌ داشت‌ (یاقوت‌، 1/217؛ ابن‌ خلکان‌، 297؛ ابن‌ عماد، 4/24) و...

اِبْن‌ِ اَزْرَق‌، ابراهیم‌ بن‌ عبدالرحمان‌ بن‌ ابی‌ بکر ازرق‌ یمنی‌ (د 877ق‌/1472م‌)، پزشک‌ و نویسنده‌. از جزئیات‌ زندگی‌ او آگاهی‌ بسیاری‌ در دست‌ نیست‌، بجز اشاره‌هایی‌ که‌ در تنها کتابش‌ از احوال‌ِ خود به‌ دست‌ داده‌ و از آنجا معلوم‌ می‌شود که‌ وی‌ در یمن‌ زاده‌ شده‌ و همانجا زیسته‌ است‌ (ابن‌ ازرق‌، 25، 35). کتاب‌ او در کلیّات‌ دانش‌ پزشکی‌ است‌ و تسهیل‌...

اِبْن‌ِ اَزْرَق‌، احمد بن‌ یوسف‌ بن‌ ازرق‌ فارقی‌ (شوال‌ 510 - بعد از 577ق‌/1117-1181م‌)، محدث‌، فقیه‌، مورخ‌، جغرافی‌دان‌ معروف‌ سدهٔ 6ق‌/12م‌ و مؤلف‌ تاریخ‌ مَیّافارقین‌ و آمِد. او در مَیّافارقین‌، از شهرهای‌ مهم‌ دیار بکر، در خانواده‌ای‌ اصیل‌ و سرشناس‌ متولد شد. اطلاعات‌ مفصلی‌ دربارهٔ پدر و خاندان‌ او در دست‌ نیست‌. همین‌ قدر می‌دانیم‌ که‌ نیای‌ وی‌ رئی...

اِبْن‌ِ سَرابیون‌، یوحنّا بن‌ سرابیون‌ (سرافیون‌) بن‌ ابراهیم‌، پزشک‌ و دولت‌ مرد سُریانی‌ زبان‌ که‌ تا نیمهٔ قرن‌ 3ق‌/9م‌ می‌زیسته‌ است‌. ووستنفلد (ص‌ تنها محققی‌ است‌ که‌ به‌ نام‌ جدّ وی‌ اشاره‌ کرده‌ است‌. نام‌ او در منابع‌ اسلامی‌ یحیی‌ و هم‌ یوحنا (صورت‌ دیگری‌ از یحیی‌) آمده‌ (ابن‌ ندیم‌، 354؛ ابن‌ قفطی‌، 380) و تلفظ سریانی‌ آن‌ یوحنان‌ بار سراپیون‌1 ا...

اِبْن‌ِ سَرّاج‌، ابوبکر محمد بن‌ سَری‌ّ بن‌ سهل‌ (د ذیحجهٔ 316ق‌/ 929م‌)، نحوی‌، ادیب‌ و شاعر بغدادی‌. تاریخ‌ و محل‌ ولادت‌ او روشن‌ نیست‌ و دربارهٔ تحصیلات‌ او تنها می‌دانیم‌ که‌ در کودکی‌ به‌ مجلس‌ درس‌ ابوالعباس‌ مبرّد نحوی‌ معروف‌ راه‌ یافت‌ و به‌ دلیل‌ هوش‌ سرشار به‌ زودی‌ موردتوجه‌ خاص‌ او قرار گرفت‌ (یغموری‌، 342؛ یاقوت‌، 18/197). یغموری‌ (همانجا) گوی...

اِبْن‌ِ سِراج‌، ابوالحسین‌ سِراج‌ بن‌ عبدالملک‌ بن‌ سِراج‌ بن‌ عبدالله‌ (439- جمادی‌الا¸خر 508/1047- نوامبر 1114). ادیب‌، شاعر، نحوی‌، لغوی‌ و فقیه‌ مالکی‌ عصر ملوک‌الطوایف‌ در اندلس‌. وی‌ در خانواده‌ای‌ اهل‌ دانش‌ و فضل‌ چشم‌ به‌ جهان‌ گشود (ابن‌ بشکوال‌، 1/227). نیای‌ بزرگ‌ او سِراج‌ بن‌ قرّهٔ کِلابی‌، شاعری‌ معروف‌ و از موالی‌ عبدالرحمان‌ بن‌ معاویه‌ شمرد...

اِبْن‌ِ سَرّاج‌، عزالدین‌ محمدبن‌ علی‌بن‌ عبدالرحمان‌ قرشی‌ دمشقی‌ (د 747ق‌/1346م‌)، محدث‌ و صوفی‌. او به‌ ابن‌ المرابط نیز معروف‌ بوده‌ و کنیه‌اش‌ را ابوالعلاء هم‌ نوشته‌اند (بغدادی‌، هدیه‌، 2/144). ابن‌ سراج‌ از احمد بن‌ شیبان‌ حدیث‌ شنیده‌ و نقل‌ کرده‌، و مدتی‌ منصب‌ قضای‌ شربکختا (؟) را نیز به‌ عهده‌ داشته‌ است‌ (ابن‌ حجر، 5/321). برخی‌ او را شافعی‌ مذهب...

اِبْن‌ِ سَرافیون‌، یحیی‌، نک: ابن‌ سرابیون‌. </p>

اِبْن‌ِ سُراقه‌، ابوالحسن‌ محمد بن‌ یحیی‌ عامری‌ بصری‌ (د ح‌ 410ق‌/1019م‌)، محدث‌، فقیه‌ و رجالی‌ شافعی‌. از زندگی‌ وی‌ اطلاعی‌ در دست‌ نیست‌. همین‌ اندازه‌ می‌دانیم‌ که‌ در فقه‌ شافعی‌ و حدیث‌ بسیار توانا بوده‌ و در این‌ میان‌ به‌ حدیث‌ دلبستگی‌ وافر داشته‌ و به‌ قصد فراگیری‌ حدیث‌ به‌ فارس‌، اصفهان‌، دینور و اهواز مسافرت‌ کرده‌ و مدتی‌ نیز درآمِد (دیار بکر...

اِبْن‌ِ سَرایا، نک: صفی‌الدین‌ حلی‌. </p>

اِبْن‌ِ سَرْج‌، ابوجعفر محمد بن‌ سَنان‌ بن‌ سرج‌ بن‌ ابراهیم‌ تَنوخی‌ شَیزَری‌ (212-293ق‌/827 -906م‌)، مقری‌، محدّث‌ و قاضی‌ حنفی‌ شام‌. اگرچه‌ تاریخ‌ تولد او در منابع‌ تصریح‌ نشده‌، ولی‌ با توجه‌ به‌ اینکه‌ ابن‌ عساکر (15/405) وفات‌ او را در 293ق‌ و در 81 سالگی‌ ضبط کرده‌، می‌توان‌ تاریخ‌ ولادت‌ او را به‌ دست‌ آورد. براساس‌ پاره‌ای‌ قراین‌ می‌توان‌ نتیجه‌ گ...

اِبْن‌ِ سَری‌، نک: ابن‌ صلاح‌. </p>