حسابداری چیست؟

حسابداری یکی از رشته های مهم دنیای کنونی است. در گذشته های دور حساب کتاب آنقدرها سخت نبود. شاید هم دلیش آن بود که ماهیت روابط اقتصادی انسان ها به این حد پیچیده نبود.

انسان ها در ابتدا مفهومی به نام پول نداشتند. مبادلات انسان ها مبادلات کالا به کالا یا همان مبادلات پا یا پای بود. انسان ها در این گونه مبادلات جنس ها را با یکدیگر مبادله میکردند و یک جورهایی کارشان را راه می انداختند. اما مسئله اینجا بود که مشکلات زیادی بر سر راه اینگونه مبادلات و معاملات پیش می آمد. بنا بر این پدیده ای به نام پول و اعتبار به وجود آمد. در واقع میتوان گفت این نیاز انسان بود که پول را به وجود آورد و با شکل گیری این پدیده پدیده ای دیگر به نام حساب کردن نیز به تبع شکل گرفت، باید محاسبات انجام میشد، و سود و زیان، هزینه و درآمد همه و همه در غالب حسابداری شکل گرفت. قبل از آنکه زندگی چنین شتاب سرسام آوری بگیرد انسان ها با کمک چوب خط و چرتکه و دیگر وسایلی که خودشان به وجود می آوردند نیازهایشان را تامین میکردند. اما مسئله اینجا بود که انسان موجودی است همواره در حال پیشرفت و تغییر و یکجا آرام و قرار ندارد. دولت ها شکل گرفت و صنعت به طرز باور نکردنی پیشرفت کرد. دولت ها باید حساب عظیم دولت را در مقوله ای به نام بودجه ثبت میکردند. کارخانه های عظیم باید حساب دخل و خرج خود را نگاه میداشتند و گرنه با سر زمین میخوردند. تمامی این نیازها باعث به وجود آمدن حسابداری شد و نیاز به داشتن حسابداران خبره را تایید میکرد. به همین دلیل رشته حسابداری و زیر شاخه های اساسی آن شکل گرفتند.

- تاریخچه حسابداری
شاید زمانی که لوکاپا چولی در سال ۱۴۹۴ میلادی پایه های اصلی حسابداری را در اروپا بنا می کرد حتی گمان نمی کرد که روزی حسابداری تا این حد پیشرفت کند. اگر بخواهیم حسابداری و تاریخچه آن را بررسی کنیم باید به سالها پیش از لوکاپا چولی برگردیم. خوارزمی، دانشمند معروف ایرانی، برای اولین بار درباره مفهوم صفر، شیوه نگارش نشانه ای اعداد و شمارش دهدهی در رساله ” جبر و مقابله ” توضیحاتی را داد و جالب است بدانید سیستم دهدهی کنونی در واقع ترجمه این رساله است که بوسیله لئونارد فیبوناچی در ایتالیا انجام گرفت و از آن طریق عالمگیر شد.
می توان گفت که پیشرفت حسابداری در اواخر قرون وسطی مدیون سوداگران است به همین دلیل سیستم های حسابداری به تدریج پیشرفت کرد و جایگزین سیستمهای قدیمی تر شد. البته نقش رشد اقتصادی را نمی توان نادیده گرفت.
لوکاپاچولی در قرن ۱۵ میلادی رساله ای نوشت و فصلی از این رساله را به حسابداری اختصاص داد و برای نخستین بار سیستم حسابداری دو طرفه را توصیف و دفاتر اصلی حسابداری را تشریح کرد.
جای تذکر است که محمدبن محمد ابوالوفای بوزجانی در قرن دهم میلادی یعنی پنج قرن قبل از لوکاپاچولی رساله ای به نام ضروریات علم حسابداری برای کاتبان و کاسبان نوشت که راهنمای خوبی در حساب عملی بود. اما متأسفانه پژوهشی درباره این کتاب صورت نگرفت.
در طول دو قرن بعدی تنها یک پیشرفت عمده در حسابداری دوبل اتفاق افتاد و آن تفکیک اموال شخص حاکم از حسابهای دولتی و تفکیک اموال شخصی تاجر از حسابهای تجارتخانه توسط سیمون استوین ریاضی دان هلندی بود (فرض تفکیک شخصیت) در نتیجه حساب سرمایه در سیستم حسابداری دوبل ایجاد شد.
با توجه به پیشرفتهای انجام شده از نظر اقتصادی و اجتماعی عناصر اصلی سیستم حسابداری دوبل همچنان بدون تغییر باقی مانده است. دلیل بقای این سیستم در این فاصله طولانی، سادگی اصول، انعطاف پذیری و قابلیت آن در ثبت، انتقال و گزارش اطلاعات متنوع در قالب صورتهای قابل اعتماد و مفهوم است.
البته پیشرفتهائی از نظر روشها و شیوه های حسابداری صورت گرفته است و شاخه هایی در حسابداری پدید آمده است اما تمام آنها مبتنی بر سیستم دوبل یا دو طرفه است.
حسابداری یک سیستم اطلاعاتی است که با فراهم کردن اطلاعات لازم کمک می کند تا سرمایه گذارها، اعتبار دهندگان، مدیران و دولت نسبت به مسائل اقتصادی بهتر بتوانند تصمیم بگیرند. برای مثال اگر شخصی بخواهد در شرکتی سرمایه گذاری کند، تمایل دارد که وضعیت مالی آن شرکت و یا نتایج عملیات آن شرکت را در طی سالهای قبل بداند. موضوعاتی که بصورت گزارش های مالی توسط حسابداران تهیه می شود. حسابداری به منظور جوابگویی به نیازهای انسان بوجود آمده است به همین دلیل با گذشت زمان و به موازات گسترش فعالیتهای اقتصادی و افزایش پیچیدگی آن، هدفها و روشهای حسابداری برای جوابگویی به نیازهای اطلاعاتی، توسعه یافته است چرا که اشخاص، شرکتها و دولت برای تصمیم گیری در مورد توزیع مناسب منابع مالی نیاز به اطلاعاتی قابل اتکا دارند که این اطلاعات را به یاری حسابداری می توان بدست آورد. از سوی دیگر انجام سرمایه گذاری یکی از مواد ضروری و اساسی در فرایند رشد و توسعه اقتصادی کشور است و سرمایه گذاران نیز از بعد عرضه سرمایه، تا حد امکان سعی دارند منابع مالی خود را به سوئی سوق دهند که کمترین ریسک و بیشترین بازده را داشته باشد. یعنی بدنبال برآورد ریسک سرمایه گذاری خواهند بود. این در حالی است که یکی از مبانی اساسی برای محاسبه ریسک بازار شرکتها، استفاده از اطلاعات تولید شده توسط سیستم حسابداری است.اطلاعات عملیاتی :این دسته شامل اطلاعاتی است که به صورت روزمره مورد استفاده قرار می گیرد تا یک سازمان بتواند کسب وکار خود را هدایت کند. برای نمونه حقوق کارمندان باید پرداخت شود. فروش ها باید ثبت شوند. مبالغ بدهی به سازمان ها و اشخاص دیگر باید نگهداری شوند. پول های سازمان باید تحت کنترل باشند. بدهی های مشتریان به سازمان باید بررسی شود و صورت دارایی ها باید شرح داده شوند. فهرست این نوع از فعالیت ها طولانی است. اطلاعات عملیاتی بیشترین حجم اطلاعات حسابداری را به خود اختصاص می دهند و مبنای دو دسته ی دیگر اطلاعات حسابداری را فراهم می کند.

برای اینکه استفاده از اطلاعات مالی آسان باشد، حسابداری باید بر مبنای قوانین و قواعد خاصی که به آنها «اصول» می گوییم انجام شود. اصول حسابداری قوانین یا قواعدی را فراهم می کند که فعالیت های حسابداری را هدایت می کنند. این قوانین اصول حسابداری پذیرفته شده ی همگانی (Generally Accepted Accounting Principles) یا به اختصار (GAAP) نامیده می شوند. این اصول توسط هیئت استانداردهای حسابداری مالی تعیین شده که یک کارگزار غیردولتی متشکل از حسابداران و مشارکت کنندگانی از صنایع و سازمان هاست. دلایل قانع کننده ای برای سازمان ها، از ممیزی گرفته تا گزارش درآمدها برای درخواست وام از بانک، وجود دارد که به یک استاندار توافق شده ی کلی پای بند باشند.
نتیجه ی نهایی به دست آمده از تمام این اطلاعات حسابداری چیست ؟ دلایل نگهداری اطلاعات حسابداری را گفتیم. نتیجه ی نهایی ثبت تمامی این اطلاعات تهیه ی صورت های مالی است. صورت های مالی امکان از نظر گذراندن موقعیت مالی یک سازمان را در یک نگاه فراهم می کنند. صورت های مالی خلاصه هایی از اطلاعات عملیاتی فراهم می کنند که افراد درون و بیرون سازمان از آنها استفاده ی فراوانی دارند. صورت های مالی در یکی از این دو دسته ی کلی قرار می گیرند:
گزارش وضعیت/ موجودی: این صورت های مالی وضعیت مالی یک سازمان را در یک لحظه ی مشخص زمانی نشان می دهند.
•گزارش وضعیت مانند عکس فوری است.
گزارش جاری: این صورت های مالی جریان اطلاعات مالی را در یک بازه ی زمانی نشان می دهند.
•گزارش جاری مانند فیلم است.

انواع حسابداری
مهمترین شاخه های حسابداری عبارتند از حسابداری صنعتی، حسابداری مالی، حسابرسی، حسابداری دولتی و حسابداری مدیریت.
حسابداری صنعتی
این حسابداری که بتدریج و پس از انقلاب صنعتی روی داد در جهت نیاز به دانستن بهای تمام شده محصولات تولیدی بود. در این نوع از حسابداری هدف اصلی سیستم دانستن بهای تمام شده یک واحد از نظر تمامی عوامل هزینه می باشد. همزمان و همراه با تکامل ابزارها و شیوه های تولید، در سده های بعد، روشها و شیوه های هزینه یابی پیشرفته ای ابداع و بکار گرفته شد که هزینه عملیات را بدرستی شناسایی نماید.

حسابداری صنعتی امروزه ثمره این فرایند شتاب آمیز تکاملی است که اصولا” همان هدف اندازه گیری و گزارش بهای تمام شده محصولات، خدمات و فعالیت ها را دنبال می کند.

- حسابداری مالی
این نوع از حسابداری را می توان حسابداری گزارش نیز نامید. زیرا هدف اصلی در این نوع از حسابداری، تهیه صورتهای مالی اساسی می باشد که مورد نیاز استفاده کنندگان از این صورتهای مالی است. شاید بتوان گفت که دلیل اصلی پیدایش این نوع حسابداری، اصل تفکیک شخصیت می باشد. این اصل امکان مشارکت صاحبان سرمایه ای را که به تجارت نمی پرداختند ممکن ساخت و به این شکل باعث رشد و توسعه بنگاه های تجاری شد. این نوع از مشارکت باعث پیدایش سهام و بازار بورس شد. البته دلیل اصلی ایجاد بازار بورس را می توان، افزایش شمار شرکتهای سهامی دانست.
یکی دیگر از موضوعات اصلی که در این دوران تأثیر اساسی بر رشته حسابداری گذاشت برقراری مالیات بر درآمد بود. این نوع از مالیات که در اغلب کشور های صنعتی اروپا وسیله ای برای تأمین عدالت اقتصادی است از اوایل قرن نوزدهم ایجاد و به تدریج جزئی از نظام مالیاتی کشورها شد. تعیین مالیات بر درآمد مستلزم شناخت دقیق سود خالص بود و لازمه این شناخت نگهداری حسابها و دفاتر منظم و تهیه صورتهای مالی که میزان سود را به درستی نشان دهد. به این ترتیب دولتها به صورت یکی از اصلی ترین استفاده کنندگان از صورتهای مالی مؤسسات درآمدند.
دیگر استفاده کنندگان از این صورت های مالی عبارتند از بانکها، اعتبار دهندگان، بستانکاران بلند مدت و کوتاه مدت، فروشندگان، مشتریان، کارکنان، سرمایه گذاران بالقوه، کارگزاران بازار سرمایه، جامعه و مدیریت مؤسسه.
حسابداری دولتی
اندیشه کنترل عمومی بر هزینه های دولت از اواخر قرن نوزدهم میلادی به بعد پدید آمد و دولتهای برخی از کشور های اروپایی مکلف شدند که درآمدها و هزینه های سالانه خود را پیش بینی و به تصویب مجلس نمایندگان برسانند و بدین ترتیب، تنظیم و تدوین بودجه دولت متداول گردید پیدایش و رواج سیستم بودجه، سیستم حسابداری متناسبی را طلب می کرد که این جریان به پیدایش حسابداری دولتی به صورت رشته ای متمایز انجامید.
- حسابداری مدیریت
در اواخر قرن نوزدهم مدیریت علمی به عنوان رشته ای خاص توسط فردریک تیلور مطرح گردید. مدیریت علمی بطور بسیار خلاصه، روش برخورد منظم و منطقی با مسائل سازمان ها به منظور یافتن مناسب ترین راه برای انجام هر کار است و بر کسب اطلاع دقیق و کامل از آنچه می گذرد و نتایجی که بر اثر هرگونه تغییر حاصل می شود تأکید دارد. این نوع از مدیریت نیاز زیادی به اطلاعاتی از قبیل بهای تمام شده محصولات و خدمات، مقدار تولید، هزینه اجزاء مختلف تولید، قیمت فروش محصولات و خدمات و ظرفیت منابع مختلف نظیر ظرفیت تولیدی ماشین آلات و تجزیه و تحلیل این اطلاعات داشت. این جریان، نیاز به اطلاعات و بخصوص اطلاعات مالی را فزونی بخشید. افزایش استفاده مدیران از اطلاعات مالی موجب شد که روشهای هزینه یابی تولیدات، خدمات و فعالیتها بهبود و توسعه یابد و اطلاعات مفصل تری از جنبه های مختلف مالی فعالیت ها فراهم آید.

بدین ترتیب، حسابداری مدیریت به عنوان رشته ای خاص در اوایل قرن حاضر شکل گرفت.
- حسابداری منابع انسانی
یکی از مباحث جدید در دانش حسابداری، نگرش نوین به منابع انسانی به عنوان یکی از موثرترین عوامل مولد در ایجاد درآمد موسسات است. در این مبحث، ارزش اقتصادی منابع انسانی به مثابه دارایی با اهمیت موسسه تلقی و امکان ارایه آن در صورت های مالی مطرح می گردد.
تعریف حسابداری منابع انسانی
حسابداری منابع انسانی عبارت است از شناسایی و ارزیابی منابع انسانی موسسه و گزارشگری به اشخاص ذینفع. در این تعریف سه بخش اساسی پیرامون منابع انسانی وجود دارد:

• شناسایی: تشخیص کمیت و کیفیت آن و تهیه آمار مناسب.
• ارزیابی: اندازه گیری ارزش اقتصادی و تعیین میزان مالی آن.
• گزارشگری: تنظیم و ارایه گزارش های مالی مناسب در مورد آن.

حسابرسی
هر سال، شرکت ها باید گزارش سالیانه ای را تهیه کنند که حاوی بیانیه ای از حساب های آنها است. حسابرسان حسابداران خارجی هستند که بررسی می کنند که این گزارش دقیق است و فعالیت های مالی شرکت به طور استاندارد است.
حسابرسان به عنوان بخشی از یک تیم شرکت می کنند و همه ی جنبه های مالی خود را چک می کنند.
آنها دست خود را به همه چیز می گیرند – آنها ممکن است از دسترسی به انبارها، رسید های فیزیکی، صفحات حسابداری، و ارزیابی کارشناسان از ماشین آلات، ساختمان ها، محصولات و سایر دارایی هایشان بخواهند.
آنها همه چیز را بررسی می کنند که با اطلاعات موجود در گزارش مالی بازبینی می شوند.
حسابرسان نگاهی جذاب به تمام کسب و کارهای مختلف که ممیزی می خورند، دارند. آنها زمان زیادی را در محل با مشتریان خود صرف می کنند، گاهی اوقات در هر هفته در دفتر دیگری کار می کنند.
این یک نقش است که مهارتهای زیادی را در اختیار دارد و مهارت های مردم را به وجود می آورد – کارکنان شرکت، با توجه به سوالات و درخواست های حسابرسان، زندگی روزانه خود را مختل می کنند، بنابراین حسابرسان باید مودب و شخصیت باشند.
حسابداری مالی
حسابداری مالی چیزی است که شما می توانید به طور سنتی از حسابدار انتظار داشته باشید – پیگیری معاملات مالی شرکت را داشته باشد. این بخش حسابداری است که برای مدیریت مجلات با جوهر سیاه و قرمز استفاده می شود. حسابداران مالی از روش های خاصی برای تهیه گزارش مالی برای سهامداران و تنظیم کننده ها استفاده می کنند.
حسابداران مالی موقعیت مالی فعلی شرکت را براساس درآمد، هزینه های انجام شده، بدهی ها و نحوه انتقال پول از طریق شرکت ردیابی می کنند.
آنها ارزش سهام شرکت را نظارت می کنند و اظهار می کنند که حقوق متعلق به سهامداران است.
گزارش های خود از خارج به وسیله افراد خارج از شرکت، مانند سهامداران و سرمایه گذاران بالقوه استفاده می شود.
حسابداری مالی بسیار در مورد روند است – هر شرکت دارای فرآیندهای خود و نرم افزار برای نگه داشتن حساب دقیق است. در شرکت های بزرگتر، این همانند یک خط تولید است که بسیاری از مردم آن را تأمین می کنند. در شرکت های کوچک، یک حسابدار مالی می تواند در تصحیح و بهبود فرآیندهای حسابداری شرکت بسیار مورد توجه قرار گیرد.


حسابداری یک سیستم است که در آن فرآیند جمع آوری، طبقه بندی ، ثبت، خلاصه کردن اطلاعات و تهیه گزارشهای مالی و صورتهای حسابداری در شکل ها و مدلهای خاص انجام می گیرد. تا افراد ذی نفع درون سازمانی مثل مدیران سازمان و یا برون سازمانی مثل بانک ها، مجامع عمومی سازمان ها ی مورد نظر و یا مقامات مالیاتی بتوانند از این اطلاعات استفاده کنند. به همین دلیل کسانی که تحصیلات دانشگاهی ندارند، بیشترکار دفترداری انجام می دهند تا حسابداری، چرا که گزارشها وصورتهای مالی این اینگونه از افراد مطابق استاندارد های حسابداری نیست و پردازش کافی نمی شود . برای مثال یک حسابدار تجربی نمی تواند براحتی بین دارایی کوتاه مدت و بلند مدت تفاوت قائل شود و یا نمی داند که چگونه باید معاملات ارزی را در دفاتر ثبت کرد.

حسابداری به عنوان یک نظام پردازش اطلاعات، داده های خام مالی را دریافت نموده، آنها را به نظم در می آورد.

محصول نهایی نظام حسابداری گزارش ها و صورت های مالی است که مبنای تصمیم گیری اشخاص ذی نفع (مدیران ، سرمایه گذاران ، دولت و ...) قرار می گیرد.

ماهیت :

یک حسابدار متخصص، در آینده می تواند مدیر مالی یک سازمان یا شرکت گردد یعنی می تواند به مدیریت یک شرکت ایده بدهد که منابع موجودش را در چه راههایی سرمایه گذاری نماید تا استفاده بهینه کند و یا اگر شرکت به منابع مالی جدید نیاز داشت یک مدیر مالی بر اساس دانش آکادمیک خود می تواند بگوید که از چه طریقی باید تامین مالی کرد. و مجموع این فعالیت ها خارج از توانایی یک حسابدار تجربی است.


«حسابداری یک سیستم اطلاعاتی است که با فراهم کردن اطلاعات لازم کمک می کند تا سرمایه گذارها، اعتبار دهندگان، مدیران و دولت نسبت به مسائل اقتصادی بهتر بتوانند، تصمیم بگیرند. برای مثال اگر شخصی بخواهد در یک شرکتی سرمایه گذاری کند، تمایل دارد که وضعیت مالی آن شرکت و یا نتایج عملیات آن شرکت را در طی سالهای قبل بداند. موضوعاتی که به صورت گزارشهای مالی توسط حسابداران تهیه می شود.

«حسابداری به منظور جوابگویی به نیازهای انسان به وجود آمده است. به همین دلیل با گذشت زمان و به موازات گسترش فعالیت های اقتصادی و افزایش پیچیدگی آن ، هدفها و روشهای حسابداری برای جوابگویی به نیازهای اطلاعاتی، توسعه یافته است. چرا که اشخاص، شرکت ها و دولت برای تصمیم گیری در مورد توزیع مناسب منابع مالی نیاز به اطلاعاتی قابل اتکا دارند که این اطلاعات را به یاری حسابداری می توان به دست آورد. از سوی دیگر انجام سرمایه گذاری یکی از مواد ضروری و اساسی در فرآیند رشد و توسعه اقتصادی کشور است و سرمایه گذاران نیز از بعد عرضه سرمایه، تا حد امکان سعی دارند منابع مالی خودرا به سویی سوق دهند که کمترین ریسک و بیشترین بازده را داشته باشد. یعنی به دنبال برآورد ریسک سرمایه گذاری ها خواهند بود. این در حالی است که یکی از مبانی اساسی برای محاسبه ریسک بازار شرکت ها ، استفاده از اطلاعات تولید شده توسط سیستم حسابدای است.

آینده شغلی ، بازار کار ، درآمد:

به نظر می رسد فارغ التحصیلان دوره های تحصیلات تکمیلی این رشته، آمادگی و پختگی بیشتری برای حضور در بازار کار دارند.

نتیجه یکی از تحقیقات دانشگاه «کلمبیا» مبنی بر این بود که از از دهه 70 به بعد همه شرکتهای موفق، شرکتهایی بوده اند که مدیر آنها تحصیلات مالی داشته است. چون از این دهه به بعد اطلاعات نقش مهمی پیدا کرده است و مهمترین اطلاعات نیز، اطلاعات مالی است که تاثیر بسیاری در تصمیم گیری روسای شرکت ها دارد.

فرصت های شغلی یک حسابدار بسیار گسترده است و از پایین ترین سطح تا بالاترین سطح را در بر می گیرد. و با وجود این که در دانشگاههای مختلف کشور اعم از دولتی ، غیرانتفاعی و آزاد، دانشجویان بسیاری در رشته حسابداری تدریس می کنند اما تعداد فارغ التحصیلان بیکار این رشته از بیشتر رشته ها کمتر است. چون از یک موسسه کوچک گرفته تا بزرگترین کارخانه های کشور حداقل برای تهیه اظهارنامه مالیاتی به حسابدار نیازمند هستند.

همچنین دانش حسابداری در بخش مالیات کاربرد وسیعی دارد. چون محاسبه سود به یاری حسابداری امکان پذیر است و تعیین مقدار سود نیز مبنای محاسبه مالیات شرکتها اعم از دولتی و خصوصی می باشد.

فارغ التحصیلان این رشته پس از اتمام تحصیل می توانند در سطوح مختلف و شاخه های متفاوت عهده دار انجام امور مالی گردند که شرح آن چنین است:

حسابداری دولتی : در کلیه سازمانها و ادارات دولتی به عنوان حسابدار یا عامل ذیحساب.
حسابداری مالیاتی : در ادارات دارایی.
حسابداری بانکها : در شعبه ها و سرپرستی بانکها .
حسابداری مالی: در کلیه شرکتها و موسسات تجاری و غیرانتفاعی.
حسابداری صنعتی : در کلیه واحدهای صنعتی و شرکتهای تولیدی.
حسابداری بیمه : در موسسات بیمه .
حسابداران پس از مدتی اشتغال به کار حسابداری می توانند در سمت مدیریت مالی واحدهای تجاری ، ایفای نقش نمایند.