تلاش برای همگانی کردن ریاضیات

بازخوانی زندگینامه «عبدالحسین مصحفی»

در سال ۱۳۹۱ دو ضایعه به جامعه آموزش ریاضی ایران وارد شد، اولی در ابتدای سال بود که در اردیبهشت استاد پرویز شهریاری به دیار باقی شتافت و دومی در روزهای پایانی سال بود که دست تقدیر استاد عبدالحسین مصحفی را از ما گرفت. روح این دو استاد گرامی باد.

‌‌‌

استاد «عبدالحسین مصحفی» در اسفندماه سال ۱۳۰۳ در شهر کرمان، در خانه‌ای از محله مسجد گنج به دنیا آمد. در کودکی خواندن قرآن را آموخت و پس از پایان تحصیلات سیکل اول متوسطه در سال ۱۳۲۰ در مدرسه ملی شهاب کرمان به معلمی گمارده شد. ایشان چندسالی را به تناوب یا به معلمی در آن مدرسه یا به شغل صحافی و کتاب‌فروشی گذراند و در سال ۱۳۲۷ امتحانات نهایی پنجم متوسطه را با موفقیت گذراند و با وجود تکفل خانواده، داوطلب خدمت نظام وظیفه شد، در ضمن خدمت سربازی، درس‌های سال ششم ریاضی را با پشتکار و جدیت نزد خود آموخت و در سال ۱۳۳۰ موفق به دریافت دیپلم ریاضی شد. از همان سال در امتحانات ورودی رشته ریاضی دانشکده علوم دانشگاه تهران و در رشته دبیری دانشسرای عالی ایران پذیرفته شد و در سال ۱۳۳۳ گواهی‌نامه لیسانس خود را از این موسسه عالی دریافت کرد و برای خدمت دبیری رهسپار یزد شد. در سال ۱۳۳۷ در یزد ازدواج کرد، همسر ایشان نیز فرهنگی بودند و حاصل ازدواج آنها دو فرزند پسر بود. هشت‌سال در دبیرستان‌ها و دانشسرا و کلاس‌های تربیت‌معلم یزد به تدریس ریاضیات پرداختند و در سال ۱۳۴۱ به تهران منتقل شدند و از آن پس در سمت‌های رسمی زیادی به خدمت پرداختند.

● انتشار مجله یکان

در سال ۱۳۴۲ مجوز طبع مجله ریاضی یکان را دریافت کرد و نخستین شماره این مجله در بهمن ۱۳۴۲ منتشر شد که بیش از حد انتظار با استقبال روبه‌رو و سه بار تجدید چاپ شد. پس از آن هم این مجله به‌طور مرتب تا ۱۱۸شماره ماهانه و هر سال همراه با شماره‌ای ویژه امتحانات نهایی و کنکور و همراه با شماره‌ای برای دانش‌آموزان سال آخر سیکل اول متوسطه انتشار می‌یافت. سرانجام پس از ۱۴سال کار ویژه و وقفه‌ناپذیر در سال ۱۳۵۶ انتشار مجله یکان به‌رغم میل باطنی استاد «مصحفی» متوقف شد. مجله یکان بدون هیچ وابستگی و بدون دریافت هرگونه کمک مادی منتشر می‌شد و هزینه سنگین آن از راه تک‌فروشی مجله و حق اشتراک تامین می‌شد و تنها دلیل توقف انتشار مجله مسایل مالی بود و به گفته استاد «مصحفی»: «دیگر توانایی ادامه کار را نداشتم.» انتشار این مجله در آن سال‌ها باعث تحول و گسترش آموزش در ایران شد، دانش‌آموزان و معلمان آن دوره با اشتیاق منتظر رسیدن این مجله به شهرشان بودند و به محض توزیع این مجله، آن را تهیه و مطالعه می‌کردند. به‌عنوان نمونه شماره ۲۷ این مجله را ورق می‌زنیم، بهای این شماره با ۵۶صفحه مطلب ۲۰ریال است. اغلب کارهای این مجله از جمله نوشتن بیشتر مقالات را استاد «عبدالحسین مصحفی» صاحب‌امتیاز و مدیرمسوول مجله انجام داده است و در آن با مطالب ریاضی و مسایل فیزیک و شیمی و خبر روبه‌رو می‌شویم.

● نوشتارها و کتاب‌ها

الف- هر شماره از مجله یکان، از دو بخش عمده تشکیل می‌شد. یک بخش مجموعه‌ای از نوشتارها و بخش دیگر مجموعه‌ای از مساله‌های گوناگون بود. از نوشتارهای هر شماره، دست‌کم دو یا سه مقاله به قلم استاد «مصحفی» بود که بیشتر آنها بدون ذکر نام چاپ می‌شد. تعداد این نوشتارها روی هم بیش از ۲۰۰مقاله است. به غیر از اینها برای چند مجله علمی و ریاضی نیز نوشتارهایی ترجمه و تالیف کرده‌اند که تعداد چاپ‌شده آنها به ۷۶مقاله می‌رسد.

ب- ایشان در طول عمر پربرکتشان به تالیف یا ترجمه حدود ۴۰جلد کتاب نایل شده بود که می‌توان به کتاب‌های درسی دوره متوسطه نظام قدیم، نجوم و کیهان‌شناس، و بازشناخت هندسه، منطق و استدلال، زودآموزی BASIC، ریاضیات پیش‌نیاز کامپیوتر، داستان‌واره‌های ریاضی، زودشناسی کامپیوتر، رام‌کردن و پرورش مساله‌های ریاضی اشاره کرد.

● رهنمودهای استاد

الف- دست‌اندرکاران آموزش ریاضی از مسوولان اجرایی، برنامه‌ریزان و نویسندگان کتاب‌های درسی و به‌ویژه معلمان، باید این نکته مهم را در نظر داشته باشند که آموزش ریاضی به انتقال دانستنی‌ها خلاصه نمی‌شود؛ یک جنبه مهم آن، پرورش اندیشمندان با ذهن‌های خلاق است. در هر مرحله از آموزش و سنجش باید به این جنبه از خلاقیت ذهن توجه جدی مبذول شود.

ب- در آموزش ریاضی (و در آموزش هر درس دیگر) معلم رکن اساسی است که مهم‌ترین نقش را برعهده دارد. اگر زندگی او تامین نباشد و از این بابت آرامش خاطر نداشته باشد،‌ ایفای نقش خوبش را به‌گونه شایسته و بایسته نمی‌تواند انجام دهد.

ج- جوانانی با استعدادهای درخشان، منحصرا آنهایی نیستند که در آزمون‌های ورودی مدرسه‌های خاص پذیرفته می‌شوند. در گوشه‌وکنار کشور و در آبادی‌های دوردست و حتی در شهرهای بزرگ، جوانانی هستند که با داشتن استعدادهای عالی، به علت کم‌بضاعتی خانواده‌هایشان به مدرسه و به محیط آموزش راه نیافته‌اند. اینان باید شناسایی شوند و امکان آموزششان فراهم آید.

میرشهرام صدر

مدیرمسوول نشریه پایا