پنجم اسفند؛ روز بزرگداشت «خواجه نصیرالدین طوسی» و روز مهندس

پنجم اسفند ماه، روز «بزرگداشت خواجه نصیرالدین طوسی» به نام روز «مهندس» در تقویم ملی ایرانیان نام گذاری شده است.

«محمدبن فخرالدین محمد بن حسنی»، مکنی به «ابوجعفر» و ملقب به استاد البشر و عقل هادی عشر، از اعاظم رجال قرن هفتم و از اجله علمای جامع ایران است.
خواجه نصیرالدین طوسی که بود؟
وی به سال 597 هجری قمری در جهرود قم یا در طوس ولادت یافت و علوم نقلی را از پدرش و معقول را از دایی خویش و سپس از «فریدالدین» داماد نیشابوری و علوم ریاضی را از «کمال الدین محمد حاسب» فرا گرفت.
چرا روز مهندس با نام خواجه نصرالدین طوسی گره خورده است؟
طوسی یکی از سرشناس ترین و با نفوذترین چهره های تاریخ فکری اسلامی است. اما تلاش های او در علم ریاضیات و ستاره شناسی و تاثیر گذاری اش در میان فلاسفه و ریاضیدانان باعث شده تا روز پنجم اسفند به منظور بزرگداشت این دانشمند روز مهندس نامیده شود.
کتب معروف خواجه نصیر الدین طوسی
کتب و رسائلی بالغ بر 60 اثر به نام او ثبت شده است. از میان آن ها می توان به «شرح اشارات» و «تنبیهات در حکمت»، «تجرید العقاید در کلام»، «اخلاق ناصری»، «اساس الاقتباس در منطق» و «تحریر اقلیدس در هندسه» اشاره کرده؛ خواجه نصیر الدین طوسی بزرگترین متکلم شیعه و از مؤثرترین چهره های علمی دنیای اسلام به شمار می رود.
کتاب معروف «اخلاق ناصری»
خواجه نصیر در معارف زمان خویش به ویژه در حکمت و ریاضی استاد مسلم بود. او پس از مدتی به دربار «ناصرالدین عبدالرحیم» حکمران «قهستان» که از سران اسماعیلیه و محتشمی دانش پرور بود راه یافت و کتاب معروف «اخلاق ناصری» را به نام او پرداخت.
رصد خانه در مراغه
وقتی که هولاکو به فرمانروایی اسماعیلیان در سال 635 هجری قمری پایان داد طوسی را در خدمت خود نگاه داشت و به او اجازه داد که رصدخانه بزرگی در مراغه ایجاد کند، شروع ساخت آن از سال 6388 هجری قمری بود. برای کمک به رصدخانه علاوه بر کمک های مالی دولت اوقاف سراسر کشور نیز در اختیار خواجه گذاشته شد که از یک دهم آن جهت رصدخانه و خرید وسایل و اسباب و آلات و کتب استفاده می شد.
همچنین در نزدیکی رصدخانه کتابخانه بزرگی ساخته شده بود. او به مناسبت نفوذی که در دربار هلاکوخان داشت بسیار از کتب نفیس عهد خویش را از معرض تلف شدن نجات داده و در کتابخانه ای نگهداری کرد، که حدود 400000 جلد کتب نفیس جهت استفاده دانشمندان و فضلا قرارداده بود که از بغداد و شام و بیروت و الجزیره بدست آورده بودند. خواجه نصیرالدین گذشته از مقالات علمی که داشته و تصانیف گرانبهایی که در علوم مختلف پرداخته است وجودش منشاء خدمت بسیار مهمی به معارف بشری بوده است. در جوار رصدخانه یک سرای عالی برای خواجه و جماعت منجمین ساخته بودند و مدرسه علمیه ای جهت استفاده طلاب دانشجو. همچنین نفوذ و منزل وی باعث نجات جان بسیاری از فضلا و علمای آن دوران از تیغ مغولات شد. این کارها مدت 13 سال طول کشید تا اینکه ایلخان هولاکوی مغول در سال 663 هجری قمری در گذشت.
وفات خواجه نصیر
وفات خواجه نصیر به سال 672 هجری قمری در بغداد روی داد و در جوار حضرت امام موسی کاظم علیه السلام به خاک سپرده شد.
دانشمند فیزیکدان مسلمان پاکستانی برنده جایزه نوبل فیزیک سال ۱۹۷۹ مرحوم دکتر «عبدالسلام » می گوید: «رصدخانه مراغه با بیست منجم از سراسر دنیای اسلام تحت سرپرستی دانشمند بزرگ خواجه نصیرالدین طوسی احتمالا نخستین رصدخانه جهان به معنی واقعی کلمه بوده است و در جای دیگر می گوید: رصدخانه استانبول ، چین ، و حتی زدر قرن دوازدهم نیز همه ازجلوه های رصدخانه مراغه است.»
«کارل بروکلمن» خاورشناس و تاریخ نویس بزرگ آلمانی گفته است: «مشهورترین علما و مولفین قرن هفتم هجری، مطلقا و بدون شک خواجه نصیرالدین طوسی است.»